Schuilen in de Mariahoek

Een van de bijzondere plekken van middeleeuws Utrecht is die waar vanaf de de 11e eeuw de Mariakerk stond. Deze kerk is in verval geraakt en in de 19e eeuw afgebroken. De kloostergang is het laatste restant en is te zien achter het Gebouw voor Kunsten en Wetenschappen en het voormalige ziekenhuis Joannes de Deo, nu conservatorium. Er waren vanaf de Tweede Wereldoorlog een bunker en schuilplaats aan de Mariaplaats, maar al veel eerder een schuilkerk.

Vlak naast de Mariaplaats is de Mariahoek, en, nauwelijks vanaf de straat te zien, de schuilkerk van Sinte Gertrudis. Vroeger bekend als St. Geerte in de Hoek, vernoemd naar de oude parochie van de Geertekerk. De oudste overgebleven schuilkerk van Nederland. Tegenwoordig heeft deze schuilkerk de naam Gertrudiskapel. Eerst was de kerk in wat nu de aalmoezenierskamer is. De schuilkerk ontstond rond 1640 door het uitbreken van muren en plafonds van een kanunnikenwoning uit het jaar 1240. Deze ruime middeleeuwse woning behoorde aan het kapittel van de Mariakerk. De schuilkerk bood een toevlucht aan katholieken die na de reformatie niet meer in hun kerken zoals de Geertekerk konden.

De Gertrudiskapel diende als kerk tot de wijding van de Gertrudiskathedraal in 1914. In 1928 werd het Oud-Katholiek Museum erin gevestigd, dat in 1968 met andere collecties werd samengevoegd tot het museum Catharijneconvent. Het eerste project van het Nationaal Restauratiefonds was de restauratie in 1992 van de Oud-Katholieke kathedraal en de schuilkerk. De schilderingen die al in het kanunnikenhuis hadden gezeten, kwamen puntgaaf tevoorschijn.

Na restauratie werd de kapel onderdeel van zalencentrum ‘In de Driehoek’, met ingang aan het Willemsplantsoen. De kapel is een bezienswaardigheid met galerijen en schilderingen in de stijl van de Utrechtse Caravaggisten.

Bronnen: De driehoek, Ton van Schaik, Maandblad Oud-Utrecht 1992, Canon Stad Utrecht, website oud-katholieke parochie.
Het artikel van Ton van Schaik staat als bijlage onder aan deze pagina.

Foto’s: Het Utrechts Archief, Oud-Utrecht

Mariahoek01

Gebouw voor Kunsten en Wetenschappen

Mariahoek02

Johannes de Deo gebouw - het conservatorium

Mariahoek03

Mariaplaats met de achterkant van de Gertrudiskathedraal
 

Mariahoek04

Toegang tot de Mariahoek

Mariahoek05

 

Mariahoek06

De voormalige schuilkerk St. Geerte in de Hoek, de Gertrudiskapel

Mariahoek07

Mariahoek

Mariahoek08

Gertrudiskapel voor de restauratie

Mariahoek09

 

Mariahoek10

 

Mariahoek11

Mariahoek

Mariahoek12

Mariahoek met aalmoezenierskamer
 

Mariahoek13

Mariakerk en Mariaplaats volgens Pieter Saenredam in 1664

Mariahoek14

De bunker aan de Mariaplaats naast het gebouw van Kunsten en Wetenschappen

Mariahoek15

 Uitzicht vanaf de Mariaplaats op het Maria Maiorplein en daarachter de Pandhof Sinte Marie

Mariahoek16

De Pandhof Sinte Marie tegen het Johannes de Deo gebouw (het conservatorium)

Mariahoek17 

Bijlage(n)
Artikel van Ton van Schaik