Nieuws

De Maliebaan als bakermat van een jongensclub 

2022 is een mooi fietsjaar voor Utrecht. Op 19 augustus is er de start van de Vuelta, nadat eerder al de Tour de France en de Giro d’Italia de Domstad aandeden. Ook mooi is het nieuws dat Utrecht op plek één staat in de Global Bicycle Cities Index 2022, een lijst met negentig grote steden over de hele wereld die zich bezighouden met fietsinfrastructuur, van verzekeringsbedrijf Luko.

In de hoge hal van Utrechts stadhuis hangt bijna bovenaan een schilderij dat de gevel van datzelfde complex laat zien vóór het in 1824-1826 werd verbouwd. Om het beter te bekijken kun je naar de raadzaal op de eerste verdieping. Het hangt dan nog steeds wat ver weg, terwijl er veel over is te vertellen. Het schilderij werd in 2001 door het K.F. Heinfonds aangekocht voor stad Utrecht en hangt in langdurig bruikleen in het stadhuis.
Een artikel door Jos de Meyere, kunsthistoricus en voormalig conservator oude kunst Centraal Museum.

La Vuelta Espana komt 19, 20 en 21 augustus 2022 naar Nederland. De renners beginnen op 19 augustus met een ploegentijdrit in Utrecht, daarna volgt een etappe van ’s-Hertogenbosch naar Utrecht en ten slotte een etappe met start en finish in Breda. 

Utrecht heeft vanaf 1023 een eeuwenlange geschiedenis van jaarmarkten en kermissen, toch is er van dat cultureel erfgoed niet veel meer te merken. Twee jaar lang al moest Utrecht de Piekenkermis missen als gevolg van Corona maatregelen. Ook in 2022 is het helaas niet gelukt, vanwege werkzaamheden aan de Maliebaan. Er was wel een markt op de Nachtgaalstraat. Door de herinrichting van de Maliebaan en het Malieblad is het moeilijker om de kermis een plek te geven, en om het verkeer goed te regelen. De vraag is of er nog een Piekenkermis komt op de Maliebaan…

Hoogleraar sociologie dr. Gerrit Jansen (1929-2021) promoveerde op De Eeuwige Kroeg, over de economische, culturele en zelfs politieke rol van het bruine café. Hij werd niet voor niets de kermisprofessor genoemd. Hij deed veel onderzoek naar kermissen, en schreef in 1987 het boek ‘Een roes van vrijheid. Kermis in Nederland’, en dat leidde tot de Piekenkermis. Hier een stuk uit zijn boek ‘Prettige Feestdagen. Utrechtse feesten in heden en verleden’ uit 2004.

De Provincie Utrecht introduceert vrijdag 15 juli het boek Voor de Boeg, een bundeling van verhalen over maritiem erfgoed. Over gevonden Romeinse schepen, historische kanalen, havens, trekschuiten, stoomschepen, botters als parels van de Zuiderzee, en heel veel meer. Het boek is in beperkte oplage gedrukt en gelukkig ook digitaal beschikbaar.

De stad Utrecht heeft veel cultureel erfgoed. De Nicolaïkerk, ook vaak Klaaskerk genoemd, is een van de twaalf binnenstadskerken die zijn opengesteld voor Kerken Kijken Utrecht, van 2 juni tot en met 11 november 2022. In de Nicolaïkerk is tot en met 11 november een fototentoonstelling over 900 jaar Nicolaïkerk-een baken in de stad. 

Er verschijnen regelmatig interessante berichten over cultureel erfgoed in de kranten en op internet. In dit bericht vindt u een actuele selectie. 

In zijn vijfde bijdrage over groen erfgoed in Utrecht schrijft Michiel Plomp over de tuin van de familie Van Beresteyn aan de Utrechtse Stationsstraat nummer 6. De foto van de familie aan de achterkant van hun huis is exceptioneel, omdat er maar heel weinig oude foto’s bestaan waarop zowel tuinen als mensen zijn te zien. De foto zal gemaakt zijn als een portret van de familie met het personeel en niet zozeer als weergave van de tuin, maar dat doet er even niet toe. We zien er een stuk van en juist de combinatie van ‘binnen en buiten’, van cultuur en natuur, maakt deze afbeelding zo fascinerend.

Op dinsdag 7 juni werd Rampjaar 1672 herdacht en overdacht. Centraal stond Willem Joseph Baron van Ghent, de vice-admiraal en domkannunik die precies 350 jaar geleden stierf tijdens de Slag bij Solebay. Niet toevallig vond de bijeenkomst plaats in de Domkerk, waar het graf van Van Ghent te vinden is.

Onderstaande tekst is afkomstig uit de rubriek 'De Vondst' in het themanummer '50 jaar zorg voor Utrechts erfgoed' van Tijdschrift Oud-Utrecht en voorzien van extra plattegronden en doorsnedes (onderaan de tekst).

Het dubbeldikke themanummer van Tijdschrift Oud-Utrecht is op woensdagmiddag 8 juni gepresenteerd in het Stadhuis. Het gaat over '50 jaar zorg voor Utrechts erfgoed': een halve eeuw archeologie, bouwhistorie en monumentenzorg bij de gemeente Utrecht. Deze periode begon in 1972 met de aanstelling van Tarq Hoekstra als stadsarcheoloog, al snel gevolg door de eerste bouwhistoricus. Samen met monumentenzorg vormen deze disciplines tegenwoordig de afdeling Erfgoed.

Achter iedere voordeur zit een verhaal. Dat wordt duidelijk uit het voorbeeldige boek over het buurtje in Utrecht-Oost, bestaande uit de zes straten van de Zeeheldenbuurt ten oosten van de spoorlijn die de Biltstraat kruist. In tijdschrift Oud-Utrecht van oktober 2012 stond een korte bespreking van dit boek. Dat is inmiddels alweer tien jaar geleden. Reden om hier opnieuw aandacht te vragen voor Buurt van zeehelden, stille helden en andere mensen in Utrecht-Oost.

Er verschijnen regelmatig interessante berichten over cultureel erfgoed in de kranten en op internet. In dit bericht vindt u een actuele selectie.

Een oorkonde, handvest of charter is een perkamenten blad waarop informatie staat geschreven. Meestal gaat het over afspraken, toezeggingen, nieuwe wetten of een verkoop van een stuk grond of een huis: de akte. Om aan te geven dat iedereen het met de afspraak en met de inhoud eens was, werd het document bezegeld. Het zegel was het waarmerk van echtheid en werd aan een strook vastgemaakt en onderaan vastgehecht aan het document.

‘Het is zeer wel mogelijk dat je Utrecht pas werkelijk kent, als je er verdwaald bent geweest.’ Dat schreef Clare Lennart in 1962 in haar overzichtswerk Utrecht. Stad en provincie. Dit informatieve boek over Utrecht staat 60 jaar later nog steeds bij veel Utrechters in de kast. Aan de hand van de prachtige foto’s van Wim Steffen en de teksten van Clare Lennart krijg je een uniek tijdsbeeld van de jaren zestig, toen Utrecht nog een provinciestad was waarin je kon verdwalen.

Eeuwenlang leverden hoveniers in de omgeving van de stad groenten aan de Utrechtse samenleving. Hun groentetuinen bevonden zich tot aan het begin van de 20e eeuw direct buiten de stadsgracht. De kleine akkertjes werden vanwege hun ligging bij het eigen huis ‘de hof’ genoemd, vandaar het begrip 'hovenier'. Inmiddels zijn de meeste oud-katholieke hoveniers verdwenen. Coen van Kasteel beschreef ruim tien jaar geleden hun geschiedenis in Hoveniers, humor en heiligheid. Inmiddels zijn de meeste oud-katholieke hoveniers verdwenen. Mario Gibbels sprak de auteur.

Op 25 mei is er een Oud-Utrecht lezing in het Bartholomeus Gasthuis over Trijn van Leemput. Otto Nelemans schetst dan de achtergronden bij stadsopera Trijn, die wordt uitgevoerd in TivoliVredenburg op 12, 18 en 19 juni 2022. Met deze opera is Trijn terug op de plek waar ze in 1577 het toenmalige Vredenburg-kasteel bestormde. De stadsopera Trijn sluit aan bij de festiviteiten van Utrecht 900, de viering van 900 jaar stadsrechten van Utrecht. Om in te lezen hier alvast een artikel van J.G. Riphaagen uit Jaarboek Oud-Utrecht 1977.

In de zomer van 2022, als de stad Utrecht haar 900-jarig bestaan viert, viert de Universiteit Utrecht het zomerfeest van stadspatroon Sint-Maarten. Op 3 en 4 juli 2022 is er een festival, een cadeau van de Universiteit Utrecht voor de jarige stad. Van 10 juni tot en met 11 augustus in de Domkerk de tentoonstelling ‘De gelukkige stad’ te zien.

In het Jaarboekje Oud-Utrecht (1944, p.109-121) verscheen onderstaand artikel van G.A. Evers over de Utrechtse sleuteldragers in het rampjaar 1672. Het gaat over de sleutels van de stad die het onverdedigde Utrecht in 1672 moest overhandigen aan de Fransen, maar ook de pamflettenstrijd na het vertrek van de Fransen. De titel ‘Utrechtse sleuteldragers’ bleek ‘framing’ van de Hollanders. In Utrecht waren ze daarmee niet akkoord. Ze gaven lik op stuk met pamfletten: ‘Utrechtsche peperkoek op het smadig grollen der malle Hollanders, omtrent het gedroomde sleuteldragen van die van Utrecht’.

Na een lange verbouwing wordt het Universiteitsmuseum Utrecht in 2022 bouwkundig opgeleverd, het gaat na herinrichting in de zomer van 2023 open voor bezoek. Het museum presenteert zichzelf als hét onderzoeksmuseum van Nederland, waar je wetenschappelijk onderwijs en onderzoek in verleden en heden kunt ontdekken. In 1938 opende het als Universiteitsmuseum Utrecht. Het museumgebouw was een cadeau van de stad bij het lustrum van 300 jaar universiteit in 1936. 
Hieronder volgt een artikel van historicus Armand Heijnen over de aanloop naar het Universiteitsmuseum, het verscheen eerder in Tijdschrift Oud-Utrecht 2019.

Koningin Wilhelmina had een bijzonder gouden geschenk voor generaal Eisenhower, de opperbevelhebber van de geallieerde strijdkrachten in Europa. Als dank voor de bevrijding van Nederland. Het geschenk had een echt Utrechts tintje, want het was ontworpen en gemaakt met het vakmanschap van Brom’s edelsmederij in Utrecht.

In een eerder verhaal heeft A. Brom verteld, dat het Utrechts psalterium bijna door de bezetter was geroofd. Het is diezelfde Wehrmacht geweest, die in de jaren 1940-1945 voor de Universiteitsbibliotheek, zij het op andere wijze, storend en belemmerend heeft gewerkt en grote schade heeft aangericht. Hier weer een verhaal uit de Universiteitsbibliotheek in de Tweede Wereldoorlog door A. Brom.

Zij bleef niet aan de kant staan is een documentaire over Truus van Lier. Op 3 september 1943 schoot deze jonge Utrechtse verzetsstrijder, de NSB hoofdcommissaris G.J. Kerlen dood. Op UStad is nu een aantal keren een documentaire te zien, gemaakt door Edith Wegman.

Het Utrechts Nieuwsblad van 4 mei 1949 berichtte over de onthulling van het verzetsmonument op het Domplein. Na een herdenkingsdienst in de Domkerk gingen op de orgeltonen van het Wilhelmus de deuren open. Mensen verspreidden zich over verschillende vakken op het plein. De erewacht nam zijn plaats in, het was stil, en vijf voor vier klonk gezang van het koor ‘Euterpe’. Om vier uur klonken de klokken van de Domtoren, waarna motorengeronk de aankomst van Z.K.H. prins Bernhard aankondigden. De heer Boellaard sprak namens het Comité tot oprichting van een monument voor de Gevallenen in het Verzet en nodigde prins Bernhard uit om het monument te onthullen. Na de onthulling en overdracht van het monument aan het gemeentebestuur sprak burgemeester De Ranitz. Hij kondigde aan dat er vanaf die avond elk jaar op 4 mei een herdenking zou zijn op het Domplein.

De Stem des Volks Utrecht was één van de vele arbeiderszangverenigingen die begin vorige eeuw werden opgericht. Ruim 100 jaar later is het koor nog steeds trots op de socialistische roots. Het koor zingt nu naast strijdliederen ook wereldmuziek en klassiek en religieus repertoire. RTV Utrecht maakte een documentaire over de geschiedenis van het koor. 

Aan de Oudegracht ter hoogte van de huidige Winkel van Sinkel stond vanaf 1402 tot 1839 een stadskraan, waarmee goederen van de schepen op de werf of naar de straat werden getakeld. Op de Museumwerf Vreeswijk verrijst stukje bij beetje een reconstructie van de middeleeuwse stadskraan van Utrecht. Op 21 mei 2022 wordt hij in gebruik genomen aan de Weerdsingel, naast de Monicabrug.
Er is drie jaar aan gewerkt door de Stichting Stadskraan, met leerlingen van de Ambachtsschool Vreeswijk die worden opgeleid tot vakkracht hout- en metaalbewerking. Binnenin het bouwwerk komt een mechanisme voor de bediening van de kraan. Met tredraderen, waar mensen in lopen, wordt de hijskraan aangedreven. Al met al bereikt de stadskraan straks een hoogte van ongeveer 13,5 meter en een gewicht van 13.000 kilo.

Hieronder een artikel over de geschiedenis van de stadskranen, door Kees Smit, oud-medewerker Het Utrechts Archief, in Tijdschrift Oud-Utrecht 2002.

Er verschijnen regelmatig interessante berichten over cultureel erfgoed in de kranten en op internet. In dit bericht vindt u een actuele selectie. 

In samenwerking met het Hoogheemraadschap De Stichtse Rijnlanden organiseert Het Utrechts Archief een tentoonstelling over waterbeheer in Utrecht. Dit bestaat, net als de stad, 900 jaar en dat had met elkaar te maken. De tentoonstelling is te zien bij Het Utrechts Archief, locatie Hamburgerstraat 28 en duurt tot en met 11 november 2022. Hieronder volgt een bespreking.

Oud-Utrecht is partner bij de ontwikkeling van een stripboek Utrecht 900 door stripcollectief De Inktpot. Het stripboek verschijnt op de verjaardag van de stad op 2 juni 2022 en is dan te koop in de webwinkel van Oud-Utrecht. De prijs voor leden Oud-Utrecht is 900 Eurocenten, voor niet-leden 11,22 Euro.

In zijn vierde bijdrage over groen erfgoed in Utrecht schrijft Michiel Plomp over een speelhuisje aan de Drift, dat hoorde bij Drift 8. Tuinhuisjes en theekoepels waren bijzonder populair in Nederland in de achttiende en negentiende eeuw. De schrijver Potgieter meldt in 1838 dat ze ‘er in Holland bij honderden’ waren. Deze kleine plezierhuisjes kennen we nu nog aan de Vecht, de Amstel, of in Broek in Waterland. We denken daarbij niet aan binnensteden. Maar daar waren ze ook, zelfs van de straat zichtbaar. Zo kon je ze in Utrecht vinden op het Domplein, aan het Janskerkhof, bij de Bemuurde Weerd en aan de Drift.  

KAAN Architecten gaat het ontwerp maken voor de verbouwing van Museum Catharijneconvent. De beoordelingscommissie, onder leiding van rijksbouwmeester Francesco Veenstra, koos unaniem voor de visie van het Rotterdamse bureau waarin het monument en de nieuwe architectuur elkaar optimaal versterken. Vijf bureaus dongen mee naar de opdracht.

Utrecht telt twee keer zoveel fietsen als inwoners en nergens in Nederland wordt er zoveel gefietst. Hoewel de massale aanwezigheid van fietsers geen nieuw verschijnsel is, kregen ze lange tijd geen prioriteit in het verkeersbeleid. Vanaf de jaren zeventig veranderde dat, onafwendbaar. Veel Utrechtse wegen als Voorstraat, Wittevrouwenstraat, Nachtegaalstraat en Burgemeester Reigerstraat zijn heringericht voor de hoofdgebruikers van verkeer in Utrecht: fietsers en voetgangers. Utrecht heeft inmiddels de grootste fietsenstalling ter wereld, en biedt gastvrijheid aan grote fietsevenementen. In augustus dit jaar start de Vuelta vanuit Utrecht nadat eerder al de Giro d ’Italia in 2010 en de Tour de France in 2015 de stad aandeden.

Kerken Kijken Utrecht verzorgt de openstelling van vele kerkgebouwen in het centrum van Utrecht tijdens het zomerseizoen. Ook buiten deze periode zijn enkele kerkgebouwen geopend voor bezoekers en bent u van harte welkom om de culturele rijkdommen te aanschouwen! De toegang is gratis. Het bestuur van de stichting heeft nu een vacture.

Het boek Joods Utrecht, van Els Boon & Han Lettinck is nu verschenen. Hier leest u een beschrijving van de inhoud en waar het wordt uitgegeven.  

Op 2 juni 1122 kreeg Utrecht stadsrechten. Precies negenhonderd jaar later verscheen het kinderboek De Spoken van het Stadhuis, en andere Utrechtse verhalen. Burgemeester Sharon Dijksma overhandigde op 2 juni de eerste exemplaren van De Spoken van het stadhuis aan Utrechtse kinderen. Het is een bundel van 20 spannende verhalen van 20 Utrechtse schrijvers bij 20 prominente plekken in Utrecht, van de Dom tot Amelisweerd en van Kanaleneiland tot het Rietveld Schröderhuis. De hoofdrolspelers zijn jonge en oudere Utrechters: dappere, maar ook supergewone stadsgenoten. Hun verhalen bewijzen dat geschiedenis niet saai is, maar interessant en leerzaam, en soms zelfs heel leuk.

Vier jaar na de sluiting van Cultureel Centrum ‘t Hoogt opent op de plek van het vroegere Utrechtse filmhuis het nieuwe Slachtstraat Filmtheater. Een grondige restauratie brengt drie zalen met 100, 40 en 30 zitplaatsen op Slachtstraat 5 en Hoogt 4-6. Donderdag 14 april gaan de deuren van de Slachtstraat Filmtheater open voor publiek. De ingang van de filmtheaters, het café en het restaurant is aan de Slachtstraat 5. Het Kruideniersmuseum Utrecht en andere culturele activiteiten komen in de panden Hoogt 8 en 10.

In zijn derde bijdrage over groen erfgoed in Utrecht schrijft Michiel Plomp over een heel bijzondere tuin in de binnenstad, de zogenoemde ‘Anatole France-tuin’ tussen de Van Asch van Wijckskade, de Plompetorengracht en de Wijde Begijnestraat. Met zijn vierduizend vierkante meter is deze tuin bijna net zo groot als die van de Oude Hortus bij het Universiteitsmuseum. Ooit was het een uitzonderlijk fraai aangelegd privépark, waar in zijn glorietijd luisterrijke tuinfeesten werden gehouden, totdat het verval inviel en de tuin compleet verwaarloosd raakte. Nu wacht hij als een Doornroosje erop weer wakker te worden gekust maar of dat happy end er ook komt, en door welke prins, is nog niet echt duidelijk. 

Het Utrechtse schip dat in de kelder van het Centraal Museum ligt beschikt over de uitzonderlijke eigenschap steeds jonger te worden in plaats van ouder. Na de vondst in 1930 dacht men met een Romeins vaartuig te maken te hebben. Twijfels werden weggewuifd, want Utrecht was in de ban van de Romeinen. We weten inmiddels veel meer, lees hier het verhaal van historicus Renger De Bruin. 

Twee Moesmannen, vader Johannes  en zoon Joop, voegden iets bijzonders toe aan de stad Utrecht. 

Er verschijnen regelmatig interessante berichten over cultureel erfgoed in de kranten en op internet. In dit bericht vindt u een actuele selectie. 

Hier is weer een opmerkelijke Utrechtse vrouw: ze opende in 1566 haar huis voor verboden protestantse preekbijeenkomsten van Schele Gerrit en Acheus en ze jutte haar man en zonen op om deel te nemen aan de beeldenstorm. Cornelia Spaens werd door de Raad van Beroerten in 1568 veroordeeld tot eeuwige verbanning, maar een jaar later was ze alweer terug in stad Utrecht. 

Op een bijzondere, speelse en aantrekkelijke wijze aandacht geven aan 900 jaar Utrechtse geschiedenis. Dat is De Groate Utreg Kwis. Ervaren dat we als bewoners veel meer met elkaar delen dan we ons kunnen voorstellen. Vieren van 900 jaar Utrecht is meer oog hebben voor elkaars geschiedenis. 

Op 7 juni is in de Domkerk een herdenking gepland van Willem Joseph baron van Ghent. Dit is een samenwerking van Platform rampjaarherdenking 1672-2022, de Domkerk, de Vereniging van (oud) officieren der mariniers Willem Joseph baron van Ghent, en historische vereniging Oud-Utrecht. Dr. Renger de Bruin spreekt bij deze bijeenkomst over vice-admiraal en Domkanunnik Van Ghent, de slag bij Solebay, en zijn grafmonument in de Domkerk. Het onderstaande artikel van Renger de Bruin geeft een beeld van de adellijke officieren in het rampjaar, en de rol van admiraal Van Ghent die in de Domkerk is begraven nadat hij in 1672 sneuvelde in de slag bij Solebay.

Koning Lodewijk Napoléon is wel bekend vanwege zijn belangstelling voor het Koninkrijk Holland, koningin Hortense de Beauharnais is in de vergetelheid geraakt. Weinig mensen weten dat zij de eerste koningin van Nederland was en nog minder dat zij slachtoffer was van slutshaming avant la lettre. 

in zijn tweede bijdrage over groen erfgoed in Utrecht schrijft Michiel Plomp over een pleziertuin aan de Oudegracht: de overtuin van koffiehuis "De bak'.

Michiel Plomp gaat voor Oud Utrecht een serie verhalen maken over tuinen in de Utrechtse binnenstad. De eerste aflevering is al verschenen, over de verdwenen tuin naast de Domkerk. En de volgende aflevering, over een pleziertuin aan de Oudegracht, staat al klaar.

Op vrijdag 11 maart was het Utrechts erfgoeddebat. Bijna alle partijen waren vertegenwoordigd. Het debat had twee delen. 

Utrecht ging niet altijd goed om met zijn geschiedenis en gebouwen. Zo werden in de 19^e eeuw alle stadspoorten, stadsmuren en torens opgeruimd, en werd de 11^e eeuwse Mariakerk afgebroken. Het cultuurhistorische erfgoed van de stad is belangrijk en daarom verdienen interessante of mooie gebouwen en objecten bescherming als monument. De gemeente Utrecht telt inmiddels ongeveer 3.000 verschillende monumenten en is daarmee de tweede monumentenstad van Nederland. Sinds 2021 zijn er in Utrecht drie cultuurhistorische Unesco Werelderfgoederen: de Nieuwe Hollandse Waterlinie, de Neder-Germaanse Limes en het Rietveld Schröderhuis staan op de Werelderfgoedlijst.

Michiel Plomp schrijft voor onze site bijdragen over groen erfgoed. Hij is gepromoveerd kunsthistoricus en was jarenlang hoofdconservator van het Teylers Museum in Haarlem. Nu is Michiel bestuurslid van de Nederlandse Tuinen Stichting en van de Stichting Vrienden van Flora’s Hof. Hieronder staat zijn eerste bijdrage: Een particuliere tuin naast de Domkerk.

Met de recente Russische inval in Oekraïne worden vluchtelingenstromen weer actueel. In 1956 waren Hongaarse vluchtelingen als slachtoffers van het communisme van harte welkom in ons land, al doen de toegelaten aantallen nu wat zuinig aan. Ook de Utrechtse autoriteiten en burgers zetten zich in voor hun opvang en integratie. Met wisselend succes. Dit artikel verscheen eerder in het themanummer van Tijdschrift Oud-Utrecht 2013 over de Koude Oorlog.

Er verschijnen regelmatig interessante berichten over cultureel erfgoed in de kranten en op internet. In dit bericht vindt u een actuele selectie. 

De tentoonstelling Van God los? De onstuimige jaren zestig in Museum Catharijneconvent is als een beeldenstorm met video, foto’s en spraakmakende kunst. Je wordt er ondergedompeld in een tijd van grote maatschappelijke en religieuze veranderingen.

Vanaf 1923 publiceert Oud-Utrecht een jaarkroniek. De nieuwste kroniek van samensteller Frank Kaiser geeft een overzicht van gebeurtenissen in 2021, die verband houden met de geschiedenis van Utrecht en de bescherming van het erfgoed in de stad.

In 1122 damden de toenmalige bewoners van Dorestad (nu Wijk bij Duurstede) de Kromme Rijn af. Deze gebeurtenis wordt gezien als het begin van het waterbeheer in het gebied van De Stichtse Rijnlanden. In 2022 viert het Hoogheemraadschap De Stichtse Rijnlanden daarom 900 jaar Waterbeheer.

Veel vrouwen die zakelijke activiteiten uitoefenden, bleven in vroeger eeuwen in de anonimiteit. Dat gold niet voor Maria van Lommen (1688-1742) die al op jonge leeftijd een winkel in goud- en zilverwerk dreef aan de Neude. Ze was niet alleen een gehaaide zakenvrouw maar ook een zorgzame zuster voor haar vele broers en zussen.

Op 10 maart presenteerden vijf architectenbureaus in TivoliVredenburg hun visie op de verbouwing van Museum Catharijneconvent. Deze bijeenkomst was een samenwerking van Museum Catharijneconvent met Oud-Utrecht en Aorta. Meer dan tweehonderd aanwezigen konden digitaal hun reactie geven op de verschillende visies. De reacties neemt het museum mee in de doorontwikkeling van de uiteindelijk winnende visie.

Catharina van Rennes (1858-1940), geboren en getogen Utrechtse, is vooral bekend geworden als componiste van kinderliedjes. Maar ze was ook in andere opzichten een markante vrouw, die leefde tijdens de eerste feministische golf. Ze vatte haar vak als musicus serieus op en wilde als zodanig erkend worden, ook door haar mannelijke collega’s. In hoeverre vond ze vriendschap en steun bij haar geëmancipeerde zusters?

Stadsherstel Utrecht en attractie DOMunder hebben de kelders met de resten van Paleis Lofen toegankelijk gemaakt. Aangekoerst wordt op een officiële opening van paleis Lofen op 2 juni voor het publiek. Een groep bezoekers mocht vast een kijkje nemen.

Naast stadswandelingen biedt het Gilde Utrecht geïnteresseerden in de Utrechtse stadsgeschiedenis nóg een dienst: twee keer per jaar de cursus LeerMijUtrechtKennen.

De 17e-eeuwse Magdalena de Passe maakte niet alleen naam als bekwaam graveur. Met haar textielprints en het daarop verworven alleenrecht was ze ook een vernieuwend ondernemer. Tijdschrift Oud-Utrecht maakte in 2009 een serie Boven het maaiveld, met opmerkelijke Utrechtse vrouwen. 

Op 2 juni 1122 kreeg Utrecht stadsrechten en daarmee werd de kiem gelegd voor een eigen stadsbestuur. Een nieuwe themasite Utrechtse Bestuurders bevat een overzicht van 5230 functionarissen tussen 1122 en 2022. Een aantal personen en periodes uit de geschiedenis van het stadsbestuur zijn met verhalen uitgelicht. 

Frans Ferdinand van der Werf is een van de bekendste Utrechtse fotografen van de 20e eeuw. Hij maakte portretten, reclamefoto’s, reportages en persfoto’s. Het opvallendst echter is zijn vrije, artistieke werk dat vooral bestaat uit sfeerbeelden van de stad Utrecht, vaak in een scherp tegenlicht, stemmig winterkleed of omfloerste nevels. Het Utrechts Archief bezit een ruime collectie van zijn foto’s en opende op 19 november 2015 een expositie over het werk van deze veelzijdige fotograaf. Hieronder een artikel van Victor Lansink, vakspecialist beeldmateriaal bij Het Utrecht Archief, eerder verschenen in Tijdschrift Oud-Utrecht oktober 2015.

Fotograaf L.H. Hofland was rond de jaren zestig chroniqueur van het Utrechtse dagelijkse leven. Victor Lansink van Het Utrechts Archief maakte in 2010 voor Tijdschrift Oud-Utrecht een korte schets van leven en werk van deze ‘mensenfotograaf’.

Er verschijnen regelmatig interessante berichten over cultureel erfgoed in de kranten en op internet. In dit bericht vindt u een actuele selectie.

Vrijdag 21 januari 2022 overleed de Utrechtse beeldhouwer Theo van de Vathorst (1934). Kort geleden werd een kleine tentoonstelling van zijn Utrechtse werk geopend in de etalage van Oudegracht 341. Het is er nog te zien, inclusief een laatste groet van een 88-jarige Theo.

Het beeld van Utrecht stond centraal in een themanummer van Tijdschrift Oud-Utrecht in 2016 en dan vooral de manier waarop stad en provincie inspiratiebron waren en zijn voor schilders, fotografen, filmmakers en schrijvers. Hieronder een artikel van Dick Goosen van Het Utrechts Archief.

350 jaar geleden voltrok zich in de stad en de provincie Utrecht een enorme ramp. Toen Utrecht capituleerde voor de Fransen vonden ze dat in de rest van de republiek verraad. Het Utrechts Archief wijdde er een tentoonstelling aan en Oud-Utrecht een podcast. Dit jaar is er een landelijke herdenking van het rampjaar.

Op dinsdag 8 februari organiseert de gemeente Utrecht samen met de Stichting Rietveldprijs een webinar over het jonge erfgoed. Het gaat om gebouwen uit de periode 1990-2008. Hoe waarderen we deze gebouwen? En hoe willen we daar in de toekomst mee omgaan? Wij nodigen u graag uit deel te nemen.

In de kelders onder de gebouwen tussen de Vismarkt en het Domplein liggen bijzondere resten van meer dan 1000 jaar oud. Het zijn de resten van het voormalig keizerlijk paleis. Op 2 juni 1122 werd er een contract ondertekend waardoor Utrecht een stad werd. 

Foto’s van het historische Utrecht doen het goed op sociale media. In alle seizoenen worden er stadsgezichten van Utrecht gedeeld via media als Instagram, Facebook en Twitter. Van Utrechtse grachten in de zon en de sneeuw, in het donker, met een botenparade of in lockdown. Dat ging vroeger heel anders. De communicatie ging met de post, op een briefkaart. Ondernemers zagen een kans met de ontwikkeling van mooie kaarten. Het werd een rage. Er waren speciale albums om ze te verzamelen. Johan Moesman organiseerde een tentoonstelling van prentbriefkaarten in Kunstliefde. Tolien Wilmer was de samensteller van een tentoonstelling over prentbriefkaarten bij Het Utrechts Archief in 1992. Zij schreef onderstaand artikel in het Maandblad Oud-Utrecht.

Een tekening van doorgedraaide goddelozen en zondaren. Het is een kenmerkend voorbeeld van de surrealistische en dynamische stijl van de afbeeldingen uit het Utrechts Psalter. De 150 psalmen en zestien Bijbelse liederen zijn stuk voor stuk rijk geïllustreerd met verhalende tekeningen. Het Utrechts Psalter is een handschrift dat vernieuwend is voor zijn tijd, uniek in zijn soort en een trendsetter. Rond het jaar 830 werd het gemaakt, sinds 1716 wordt het bewaard in de Universiteitsbibliotheek Utrecht. Vele wetenschappers zijn gefascineerd door het Utrechts Psalter. Over geen enkel middeleeuws handschrift in Nederlands bezit is zoveel geschreven en zijn er zoveel reproducties van gepubliceerd, zowel in boekvorm als digitaal. Het handschrift is sinds 2015 als documentair erfgoed toegevoegd aan het Memory Of The World Register van UNESCO. 

500 jaar geleden werd Adriaan Florisz, of Adrianus van Utrecht zoals hij zichzelf noemde, tot paus gekozen. Een goede aanleiding voor extra aandacht aan deze meest invloedrijke Utrechter in de geschiedenis. Hij heeft als eerste paus misstanden in de kerk erkend, hij was een wijs, eerlijk en rechtvaardig man en hij is altijd verbonden gebleven met Utrecht. In bekendheid blijft Adrianus ver achter bij andere bekende Utrechters, van wie de roem zich soms niet verder uitstrekt dan de gemeentegrenzen. Wel zijn er een gebouw (Paushuize), een straatnaam (Pausdam), een lantaarnconsole, twee voormalige schoolgebouwen die (indirect) aan hem refereren en sinds 2015 het standbeeld op de Pausdam. 

Op voorstel van de historische vereniging Oud-Utrecht heeft Marcella Dorigo een serie bruggen gefotografeerd. Daarmee onderstrepen we dat 900 jaar stadsrechten in Utrecht vooral een feest van verbinding moet worden. 

Huisnummers zijn niet meer weg te denken, we staan er nauwelijks bij stil. Volgens de Wet Basisregistratie Adressen en Gebouwen is ieder adres aangeduid met een straatnaam, huisnummer, postcode en woonplaats. In Utrecht zijn trouwens heel bijzondere huisnummers te vinden. En over wijknamen zijn verhalen te vertellen die uit 900 jaar stadsgeschiedenis voortkomen.

Er verschijnen regelmatig interessante berichten over cultureel erfgoed in de kranten en op internet. In dit bericht vindt u een actuele selectie.

Dit jaar, 2021, is het honderd jaar geleden dat het Centraal Museum aan de Agnietenstraat werd geopend. Het museum kwam in het gerestaureerde Agnietenklooster als een bundeling van collecties, vandaar de naam Centraal Museum. De nieuwe museumvleugel was een ontwerp van architect en directeur van gemeentewerken Nieuwenhuis. De vleugel was neogotisch en monumentaal vormgegeven en sloot daardoor aan op de Agnietenkapel. Recent verscheen een Documentaire bij RTV Utrecht over 100 jaar Centraal Museum. Hier een terugblik op de ontwikkeling naar een Centraal Museum en de opening in 1921. 

De negentiende eeuw gooide voor de adel veel dingen op zijn kop: zijn politieke rol, met twee keer een nieuwe grondwet, grote veranderingen in het electoraat en het ontstaan van kiesverenigingen in plaats van het op verlicht eigenbelang en persoonlijk inzicht gebaseerde politieke handwerk; zijn sociale positie door de groeiende kloof tussen het volk en de elite (en de afnemende acceptatie daarvan) en het ontstaan van nieuwe elites; in economische zin door agrarische hausses en crises, voor hen als grootgrondbezitters van eminent belang, de opkomst van de industrie en de uitbuiting van de koloniën. In het Jaarboek 2021 schreef Fred Vogelzang over de religie en identiteit van de adel in het Utrechtse omstreeks het midden van de negentiende eeuw. Bij de presentatie van het Jaarboek op 28 november 2021 trok hij de historische lijn door naar onze eigen tijd - lees hier zijn verhaal.

Sinds de uitbraak van Corona in 2019 en in Nederland in 2020, lijkt het virus steeds weer in een andere variant op te duiken. Hoewel de virologen en de onderzoekers heel goed weten hoe de ziekte zich manifesteert en er bliksemsnel een vaccinatie werd ontdekt, lijkt het met de maatregelen in ons land niet altijd soepel te lopen. Hoe ging dat vroeger eigenlijk?

In de jaren na de oorlog werden in Utrecht allerlei advents- en kerstevenementen georganiseerd. Van een intieme viering bij de burgemeester thuis tot de Volkskerstzang in de Margriethal. Op het Vredenburg stond een levensgrote kerststal van Het Portaal vlak bij een pot van het Leger des Heils. De kerken zaten vol, en ook thuis was het feest. Lees hier een artikel uit 2018 van Ton van Schaik, historicus, publicist en oud-redacteur van Tijdschrift Oud-Utrecht.

Er is een geïllustreerde gids (Nederlands - Engels) verschenen over het Domplein, bedoeld voor toeristen en historisch geïnteresseerden. Centraal hierin staat een wandeling over en rond het Domplein langs diverse items, zoals het beeld Jan van Nassau, de markering van het Romeinse castellum, bouwdetails Domkerk en plattegronden - in het plaveisel aangegeven - van vroegere kerken etc. Deze genummerde wandelroute staat aangegeven op een uitvouwbare kaart.   

Het Jaarboek Oud-Utrecht 2021 besluit met een bijdrage van cultuurhistoricus Thomas von der Dunk. Hij beschrijft een vergeten episode in de geschiedenis van de Utrechtse Sint-Catharinakerk. 

De lezing over de Napolitaanse kerststal op 17 december is volgeboekt, er hebben zich 300 deelnemers gemeld. Daarom komt er een extra lezing op 23 december om 16:00 uur.

Op vrijdag 10 december 2021 verschijnt de 6^de herziene druk van het woordenboek ‘De Vollekstaol van de stad Uterech’. Het boek is samengesteld door de in 2011 overleden Bernard Martens van Vliet. De 5^de druk verscheen in 2008. Anja van Putten, weduwe van Bernard Martens van Vliet, ontving het eerste exemplaar van de handzame 6e druk in café Willem Slok uit handen van Oud-Utrecht voorzitter Dick de Jong. Koos Marsman en René van Maarsseveen namen het initiatief tot de 6^de druk. Hieronder de toespraak van Koos Marsman op Bingo FM. 

In 1655 schilderde de Utrechtse Folpert van Ouwenallen een gezicht in de Korte Nieuwstraat met op de achtergrond de Dom. De Korte Nieuwstraat kwam tot stand als een verbindingsweg tussen het Domplein en de Lange Nieuwstraat, die vóór dat jaar gewoon Nieuwstraat heette.

In het Jaarboek 2021 dat op 28 november is gepresenteerd heeft Ton Reichgelt een bijdrage geschreven, getiteld Stoutenburg. Groei van een boerengemeenschap tot omstreeks 1830: de ontwikkeling tot 45 boerderijen. Wilbert Smulders heeft Reichgelts suggestie ter harte genomen, op Amersfoort CS een fiets gehuurd en het gebied doorkruist. Hij is zo nu en dan afgestapt om aan de hand van enkele van de zeer gedetailleerde kaartjes die Reichgelt presenteert, na te gaan wat er in de huidige staat van het gebied nog te zien is van zijn geschiedenis. Dat was even een hoop gepuzzel, maar gaf wel extra voldoening aan het verblijf in dit mooie domein van het Utrechts Landschap. 

Zondagmiddag 28 november is het Jaarboek Oud-Utrecht 2021 met een livestream gepresenteerd. Leden en auteurs volgden de presentatie via Zoom. 

In het decembernummer van Tijdschrift Oud-Utrecht verschijnt een artikel van Jasper Bongers en Duco Heijs over het Houtplein. Onder toezicht van een opzichtersechtpaar werd daar rust, reinheid en regelmaat bijgebracht aan ‘onmaatschappelijken’. Het artikel gaat vooral over het einde daarvan in de jaren 70, waarbij het Aktiecomité Pijlsweerd een belangrijke rol speelde. Er verscheen onlangs ook een documentaire over de 'woonscholen', die online is terug te zien.

Er verschijnen regelmatig interessante berichten over cultureel erfgoed in de kranten en op internet. In dit bericht vindt u een actuele selectie.

Utrechter Erik van den Bergh heeft twee literatuurlijsten samengesteld over vluchtelingen en migranten in Utrecht. Deze overzichten kunnen onderzoekers en andere geïnteresseerden van nut zijn. Naast historische en sociologische publicaties op de eerste lijst, bevat de andere literatuur door migranten zelf. Hieronder geeft Van den Bergh een toelichting (zie ook dit interview). De twee lijsten staan onderaan als PDF.

Jan van Laar (1872-1949) is een van de vele vergeten artiesten die ooit stad en land afreisden met komische voordrachten en liedjes. Om het vak te leren verruilde hij zijn geboortestad Utrecht voor artiestenmekka Amsterdam. Daar zou hij verreweg het grootste deel van zijn werkzame leven wonen. Zijn claim to fame als liedjesschrijver is de evergreen ‘Daar bij die molen’. In 1935 had Willy Derby er een hit mee die blijvende effecten had. 

Pannenkoekenparadijs, groen en cultureel erfgoed: een klein dorp in gemeente Baarn, met de uitgestrekte Vuursche bossen, kasteel Drakensteyn en de beroemde kei. Restaurant De Lage Vuursche bestaat al sinds 1865 met nu de vijfde generatie van familie Van Oosterom.

De muzikale Utrechtse toppers van nu zijn Kensington, Kyteman, Janine Jansen en Malgosia Fiebig. De Utrechtse Jacob van Eyck was in zijn tijd de topper en wordt nog steeds gespeeld, hij was beiaardier, klokkendeskundige, blokfluitist en componist. Blind en klein van stuk, maar boven alles een muzikaal multi-talent. Zonder hem zouden de klokken van veel Utrechtse kerken nooit geklonken hebben zoals ze nu klinken. Hier volgt een portret door musicoloog Thiemo Wind uit het Tijdschrift Oud-Utrecht 2007.

Sinds juni staat in Museum Catharijneconvent een negentiende-eeuws model van De Tempelberg/Haram al-Sharif. Het is gerestaureerd en terug van weggeweest. De maquette was vanaf 1879 een van de bezienswaardigheden in het huis van dominee Leendert Schouten (1828-1905) in Utrecht. De Tempelberg als heilige plaats voor joden, christenen en moslims dient nu als gespreksstarter voor scholieren uit het basisonderwijs. Het maakt duidelijk hoe nauw joden, christenen en moslims met elkaar zijn verbonden.

Universiteit Utrecht restaureert de Pandhof. En hee, de fontein met de schrijvende kanunnik is weg uit de Pandhof! Waar komen het beeld en de bronzen fontein eigenlijk vandaan? Het was een cadeau van stad Utrecht aan de Universiteit bij de viering van haar 100-jarig herstel. De fontein is ontworpen door een beroemdheid van toen, kunstenaar Jan Hendrik Brom.

Hanengeschrei, Massegast, Lange Nieuwstraat, Hekelsteeg, Langerakbaan, Hardebollenstraat, Othellodreef, er zijn veel bijzondere en verschillende straatnamen in Utrecht. Welk verhaal zit erachter? Wie bedenkt ze? Hoe werkt het eigenlijk met nieuwe straatnamen? Voor kinderen en hun ouders werd er dit jaar een aflevering van Het Klokhuis aan gewijd met Wilbert Smulders, voorzitter van de commissie straatnaamgeving.

Er verschijnen regelmatig interessante berichten over cultureel erfgoed in de kranten en op internet. In dit bericht vindt u een actuele selectie.

Zaterdag 9 oktober spoedden velen zich naar de vierde editie van de Nacht van de Utrechtse Geschiedenis. Ook deze keer met het thema van de Maand van de geschiedenis: Aan het werk! De Nacht is een initiatief van Oud-Utrecht om de geschiedenis van stad en regio Utrecht te vieren. Deze keer was dat met een stadstour door de stad, een programma over werken aan de Neude, en een Oud-Uterechse Geschiedenis Quiz bij Het Utrechts Archief.

In het recente boek Slavernij en de stad Utrecht wordt Steven van der Haghen (1563-1624) besproken, de eerste admiraal van de Verenigde Oost-Indische Compagnie (VOC). Door zijn verovering van Ambon op de Portugezen in 1605 kan hij als grondlegger van het koloniale rijk worden beschouwd. Van der Haghen was geboren in Amersfoort en woonde sinds ongeveer 1590 in Utrecht. Onuitgewerkt blijft in het boek zijn connectie met Aernout van Buchel (Buchelius, 1565-1641). Deze bekende jurist en geschiedschrijver was VOC-bewindhebber namens de Staten van Utrecht en trad op als belangenbehartiger van de Utrechtse admiraal, die erkenning zocht voor zijn pioniersrol.

De historische vereniging Oud-Utrecht, binnenkort 100 jaar oud, groeit mee met de bijna 900-jarige stad. Inmiddels zijn we met ruim 2.200 leden en gelukkig kunnen we elkaar weer fysiek ontmoeten. Bijvoorbeeld op 9 oktober tijdens de Nacht van de Utrechtse Geschiedenis rond het thema ’Aan het werk’. Oud-Utrecht heeft de afgelopen tijd hard gewerkt: we publiceerden een lijst met jong erfgoed, gaven boeken en tijdschriften uit en gingen de wijken in. Ook online zitten we niet stil. In de DUIC-krant die vandaag is uitgekomen staat een uitgebreid overzicht van de activiteiten van komend najaar.