Utrecht vanuit de lucht

Vanaf 2018 zijn nu al meer dan 3000 luchtfoto’s vrijgegeven. Hieronder is een selectie te vinden met foto’s van stad en regio Utrecht uit de jaren twintig en dertig van de vorige eeuw. Deze foto’s zijn gemaakt door de Luchtvaart Afdeeling (LVA) van het Nederlandse leger, de voorganger van de Koninklijke Luchtmacht. De LVA had militaire interesse in de infrastructuur zoals forten, bruggen, sluizen en havens maar maakte ook andere foto’s. Deze dienden als bron voor het maken van kaarten en als hulpmiddel bij oefeningen. 

Verkenning met een Fokker C1, de waarnemer staat rechtop

Fototechnische dienst van de LVA
Het was voor commandant Henk Walaardt Sacré vanaf 1913 pionieren op vliegkamp Soesterberg. De start begon met een lege vliegheide en één gehuurd vliegtuig. Hetzelfde jaar kwamen wel de eerste drie Farman vliegtuigen en konden de verkenningen beginnen. De vliegtuigen en fotografie waren nog in een beginfase van ontwikkeling. Waarnemer en fotograaf Sar startte met een vliegenier in een Farman.

Waarnemer/fotograaf Sar zit achter vliegenier Koppen in een Farman.

Sar zou 25 jaar leiding geven aan de Fototechnische dienst. Het uitbreken van de Eerste Wereldoorlog bracht versnelling in de technische ontwikkeling, maar met name in de oorlogvoerende landen. De fototechnische dienst van de Luchtvaart Afdeeling op Soesterberg startte met eenvoudige camera’s en met een donkere kamer die was ingericht in een transportkrat waarin de Farman vliegtuigen waren afgeleverd. De ontwikkeling van de fotografie kreeg een sterke impuls doordat gestrande vliegtuigen werden geïnterneerd in het neutrale Nederland. Dit leverde behalve nieuwe vliegtuigen ook inzicht in de gebruikte wapens en camera’s. De camera van een gestrand Duits vliegtuig in Venlo was de aanleiding voor productie van Nederlandse luchtcamera’s.

De kamer van de fototechnische dienst.

De Koolhoven F.K.49 was een vliegtuig speciaal ontworpen voor verkenningen, luchtfotografie en cartografie. De eerste vlucht vond plaats in 1935. De door een bodemluik gemaakte foto’s konden al vliegend ontwikkeld worden in een donkere kamer aan boord. Uiteindelijk zou Nederland maar één Koolhoven FK49 bezitten, die in 1940 op Soesterberg achterbleef en door de Duitsers werd gesloopt voor onderdelen. Twee andere bestelde vliegtuigen waren nog in de fabriek en zijn verloren gegaan bij het bombardement op de fabriek op 10 mei 1940.

Bijzondere Utrechtse foto’s
De scherpte van de foto’s van de Luchtvaartafdeeling is opmerkelijk, ze geven daardoor een mooi overzicht over de stad Utrecht met de Domtoren, de forten rondom de stad, het net opgeleverde Galgenwaard. En ook fraaie uitzichten op onder andere Amersfoort, Loenen aan de Vecht, Maarssen, Rhenen, Woerden, Zeist.

Vliegveld Soesterberg

De Bilt met het KNMI

Fort De Bilt

Slotlaan Zeist

Oud-Zuilen

Maarssen

Loenen aan de Vecht

Nijenrode

Spakenburg

Wijk bij Duurstede

Bouw van de Lekbrug bij Vianen en de Koninginnesluis bij Vreeswijk

Stadion Galgenwaard 

Utrecht-stad 

In 2020 verscheen het 400 pagina's tellende fotoboek 'Nederland uit de lucht geschoten' door Judith Moortgat in opdracht van het Nederlands Instituut voor Militaire Historie (NIMH). De basis voor het boek zijn de meer dan 3000 glasplaatnegatieven van luchtfoto's uit de periode 1916-1939 die zijn teruggevonden. Het boek is verkrijgbaar in de boekhandel of online en kost € 45,- (Boom uitgevers, ISBN 9789024430222).

In een eerder artikel van Oud-Utrecht is de rol van commandant Henk Walaardt Sacré geschetst bij de ontwikkeling van de militaire luchtvaart, en de verkenning met ballonnen, luchtschepen en daarna met vliegtuigen vanaf vliegveld Soesterberg. 

Alle luchtfoto’s van de Luchtvaartafdeeling zijn te vinden op de beeldbank van het Nederlands Instituut voor Militaire Historie (NIMH)