Wijk bij Duurstede en David van Bourgondië

Dorestad lag op een gunstige locatie waar twee belangrijke handelsroutes over water elkaar kruisten: de Rijn en de Lek, maar raakte aan het eind van de 9e eeuw haar positie als handelscentrum en daarmee haar glorie kwijt. In 1300 kreeg de stad stadsrechten. In de 15e eeuw wilden de hertogen van Bourgondië een sterk centraal gezag vestigen en ze hadden daarvoor Utrecht nodig, als grootste middeleeuwse stad en centrum van de geestelijke en wereldlijke macht van de bisschop. Utrecht en Wijk bij Duurstede kwamen daarbij in handen van de Utrechtse bisschop David van Bourgondië.

David van Bourgondië op drieluik van de Meester van Delft, 1500, Museum Catharijneconvent (foto Ruben de Heer).

David van Bourgondië en de Stichtse oorlog
David was bisschop van Utrecht van 1456 tot 1496, wereldlijk landsheer in een tijd dat het Sticht Utrecht zich uitstrekte tot het Oversticht, met Overijssel, Drenthe en stad Groningen. Hij was ook geestelijke,  als bisschop voor een groot deel van het tegenwoordige Nederland. Hij werd door de paus tot bisschop benoemd terwijl de Utrechtse kapittels een andere kandidaat hadden kozen: Gijsbrecht van Brederode. Hertog Filips de Goede wist zijn bastaardzoon David van Bourgondië tot bisschop benoemd te krijgen, tegen de zin van de kapittels van Utrecht. Een heel roerige tijd volgde, twisten met Hoeken en Kabeljauwen, de eerste Utrechtse Burgeroorlog. Bisschop David vestigde zich daarom in 1459 in het veilige kasteel Duurstede en nam de broers Brederode daar in 1470 gevangen. In 1481 begon een nieuwe burgeroorlog, de Stichtse Oorlog. De steden Utrecht, Amersfoort en Montfoort vonden dat de bisschop teveel macht had en kozen in december 1481 een andere landsheer: Engelbrecht van Kleef. Het Utrechtse stadsleger voelde zich sterk en veroverde onder andere Vreeswijk en Naarden. Op 26 december 1481 stuurde David een Hollands leger onder Joost van Lalaing van zo'n 4.000 tot 5.000 man richting Utrecht, de Utrechters hoorden dit en kwamen ze tegemoet bij Westbroek. Bij het zien van de Hollandse overmacht vluchtten de Utrechters echter weer terug. De Hollanders zetten de achtervolging in en er vielen meer dan 1000 doden. Op 1 januari 1482 kwam bisschop David van Bourgondië voor de Utrechtse Catharijnepoort en hem werd kenbaar gemaakt dat hij niet meer als heer erkend werd. Tot 21 februari 1482 verbleef David met zijn leger voor de poort, maar na enkele stadsuitbraken blies hij de terugtocht naar zijn verblijf bij Wijk bij Duurstede. Op 21 april 1483 verscheen David van Bourgondië met een legertje van 300 soldaten en 35 ruiters opnieuw voor de stad nadat de Utrechters hem die dag hadden opgeroepen. Hij werd binnengelaten nadat hij beloofde van wraak af te zien. Op 3 mei 1483 viel een aanhanger van Engelbrecht, Hendrik van Zuylen van Nijevelt, de stad op een onbewaakt ogenblik me een bende binnen. Hij verjoeg de medestanders van de bisschop maar liet in de strijd zelf het leven. David van Bourgondië werd op een mestkar gebonden, naar Amersfoort gestuurd en gevangen gezet. Op 23 juni 1483 sloeg Maximiliaan van Oostenrijk met een leger van 15.000 man het beleg voor Utrecht. Hij wist met Utrecht en Amersfoort op 3 september tot vrede te komen. David van Bourgondië keerde op 22 september terug in Utrecht en koos daarna weer domicilie op kasteel Duurstede.

Wijk bij Duurstede
Het Sticht kwam ondanks de hevige gevechten onder de invloed van de pracht en praal van het Bourgondische hof tijdens de lange regeerperiode van bisschop David, met aandacht voor kunst en cultuur en de renaissance. Dit hof was gunstig voor de ontwikkeling van het Sticht Utrecht en zeker ook voor Wijk bij Duurstede. Er werden munten geslagen in Wijk bij Duurstede en veel inwoners leverden diensten aan het kasteel. David van Bourgondië gaf opdracht voor het uitbouwen van de Grote Kerk of St. Janskerk van Wijk bij Duurstede tot kruiskerk met een nieuwe kerktoren. Het kasteel Duurstede werd ook flink onder handen genomen, hij liet het eiland met woontoren ombouwen tot een vesting met meer dan zeventig vertrekken en een zogenaamde Bourgondische toren. David van Bourgondië werd begraven in de kerk van Wijk bij Duurstede.

Jan van Goyen, Gezicht op het kasteel van Wijk bij Duurstede, 1649 (Getty)

Jacob van Ruisdael, De in 1817 afgebroken korenmolen bij Wijk bij Duurstede, Rijksmuseum

Tot slot
Wijk bij Duurstede is altijd een bezoek waard, door de fraaie ligging aan de Lek, met het vele erfgoed in de stad, langs de Kromme Rijn en de Langbroekerwetering. Het museum Dorestad is al een tijd gesloten maar gaat hopelijk weer open na de verbouwing van het Raadhuis.

Kasteel Duurstede

Stadhuis

Markt met stadhuis en grote kerk

Mazijk, zicht op de Grote Kerk

Een inspirerende video over een stadswandeling is te bekijken bij VVV Kromme Rijnstreek 

Bronnen: Struick, Utrecht door de eeuwen heen, 1968, Van Oostrom, Nobel Streven, 2018, Canon Utrecht Zuidoost, Kits Nieuwenkamp, Herstel stadstoren te Wijk bij Duurstede, 1970, René de Kam, De Ommuurde Stad, 2020

Bijlage(n)
Verkiezing van David van Bourgondië tot bisschop van Utrecht
Geschiedenis stedelijk museum Wijk bij Duurstede