Twee burgemeesters over Montfoort

Montfoort volgens F. J. A. M. Mönchen, Burgemeester

Gaarne voldoe ik aan het verzoek van de Vereniging „Oud-Utrecht" om voor het propagandanummer van haar maandblad een korte historische karakteristiek van de gemeente Montfoort te geven.

Omstreeks het jaar 1170 liet de Utrechtse Bisschop Godefridus van Rhenen op de linker oever van de IJssel het Kasteel Mons Fortis (sterke berg) bouwen ter beveiliging van Stad en Sticht tegen de graven van Holland. Aan dit destijds machtige slot ontleent Montfoort zijn bestaan en zijn naam. De Bisschop stelde daarop een kastelein aan, die zich burggraaf noemde, welk burggraafschap spoedig erfelijk werd, want reeds in 1296 werd het erfelijk recht van Hendrik de Rover op het Burggraafschap erkend. Aan de lijfeigenen en onderhorigen stonden de kasteelheren buiten de omgrachting een stukje grond af, om daarop een hut te bouwen en het land te bewerken, teneinde daarmede in hun levensonderhoud te voorzien. Zo ontstond rond het kasteel een woonbuurt.

Kooplieden en landbouwers en andere nijveren kwamen ook voor hun have, goed en bedrijf beveiliging zoeken onder de bescherming van het Kasteel. Bij het kasteel werd een kapel gebouwd, waarin de kasteelheren aan de omwonenden toestonden hun godsdienstplichten te vervullen. Deze kapel werd later tot parochiekerk verheven, waarvan de kasteelheer de inkomsten bleef genieten. Hij had tevens het recht de Pastoor te benoemen.

Het kasteel Montfoort, gebouwd om het Sticht te beveiligen is echter menigmaal de oorzaak geweest van oorlogsgeweld en strijd tegen de Bisschop zelf, omdat de Burggraven zich hogere rechten aanmatigden dan hun rechtens toekwamen, waarbij het steeds ging om de kwestie Vrije Heerlijkheid of onderdanig Burggraafschap, en waarvan de inwoners van Montfoort de droeve gevolgen en lasten hadden te dragen. Vanaf 1275 tot 1672 is Montfoort en zijn kasteel herhaaldelijk belegerd. Het machtige slot, waarvan eens Jacoba van Beieren als gast van Graaf Jan van Montfoort uitreed ter valkenjacht, is door de Fransen in 1672 grotendeels verwoest toen zij voor Leiden en Haarlem in hun opmars werden gestuit en moesten terugtrekken. Bewaard bleef alleen het poortgebouw, hetwelk thans toegang geeft tot de Tuchtschool voor meisjes.

De 16e eeuw is voor Montfoort dat als heerlijkheid was overgegaan aan Philips de Mérode een tijdperk van grote bloei geweest. In de stad werd een commanderij van de orde der hospitaalridders van St. Jan gevestigd, die de beschikking hadden over een huis, hof en kapel. De kapel en de kruisgang zijn thans nog aanwezig. Helaas vraagt de restauratie van de voormalige kapel, die thans als graanpakhuis wordt gebruikt, te grote financiële offers.

In die jaren is ook de prachtige kerk van St. Jan Evangelist voltooid. Hier werd door burggraaf Henric III een kapittel gesticht en door paus Bonifacius IX in 1400 bevestigd. Tot een normaal kapittel is deze stichting echter niet uitgegroeid en zij is steeds een college van memorieheeren (vicarissen) gebleven. Sedert de Reformatie is deze prachtige driebeukige kruiskerk in gebruik als Protestants bedehuis.

Uit die tijd dateren ook het oudemannenhuis en het oudevrouwenhuis, dicht bij elkaar gebouwd in de Mannenhuisstraat. Aan het oudemannenhuis, gesticht in 1506 door Vrouwe Wilhelmina van Montfoort, was een kapel verbonden, waarin een vicarie gesticht was. Ook aan het oude-vrouwenhuis waren veel inkomsten uit goederen vermaakt. Voorts was er destijds te Montfoort nog een Magdalena Gasthuis en een H. Geesthuis, begiftigd door vele schenkingen, waaruit de H. Geestmeesters de verzorging der armen bekostigden.

In 1648 verkocht de Mérode al zijn Montfoortse goederen aan de Staten van Utrecht, waarmede de oude heerlijkheid Montfoort ophield te bestaan.

Typerend voor het oude vestingstadje waren de drie poorten bij de ingangen van Montfoort, nl. de Heeswijker-, de Willeskopper- en de IJsselpoort, waarvan de laatstgemelde, naast het stadhuis nog volkomen intact is. Ook de oude vestinggracht bestaat nog grotendeels. In het oude, monumentale Raadhuis, in vroeger eeuwen als rechtbank in gebruik, hangen twee meesterwerken van schilderkunst, nl. een schilderij van Hendrik Heerschop, leerling van Rembrandt, voorstellende „Het bezoek van Pompejus aan de Wijsgeer Posedonius" en een meesterlijke copie van Antonie van Dijck's „Maria onder het Kruis". Voorts is in het Stadhuis een interessant Museum van Oudheden ondergebracht.

Nabij de Willeskopperpoort staat hoog en fors een oude korenmolen in 1752 gebouwd boven op de oude wal tegen de nog aanwezige vestingmuren. Deze molen bestond reeds in 1566 in de vorm van een wipmolen en werd ten tijde van de Burggraven van Montfoort gebezigd als zogenaamde dwangmolen. De boeren waren verplicht hier hun graan te laten malen tegen betaling van een bepaald bedrag en bovendien tegen afstand van een deel van de oogst aan de Burggraaf.

Luchtfoto Montfoort 1926

Verder is er het waaggebouw, vroeger gebruikt voor het wegen van hennep, die hier veel werd verbouwd in verband met de aanwezigheid van vele touwslagerijen in en om Montfoort. In 1924 werd de prachtige R.K. Kerk gebouwd, die zich ondanks haar moderne stijl zeer goed aanpast aan het stadsbeeld.

De oppervlakte van Montfoort is als oud vestingstadje uiteraard klein, hetgeen tot gevolg heeft, dat het zielental (thans ± 2400) in de loop der jaren zeer weinig is gestegen, omdat elke uitbreiding valt onder de aangrenzende gemeenten Linschoten en Willeskop.

De bevolking voor 70 % R.K. en 30 % Protestant, bestaat, behalve uit een uitgebreide middenstand uit vele arbeiders, die werk vinden op een tweetal carrosserie-fabrieken, een timmerfabriek en een export-slachterij ter plaatse, drie steenfabrieken en een steengaasfabriek onmiddellijk bij Montfoort gelegen en op fabrieken in omliggende plaatsen.

Behalve een drietal scholen voor G.L.O. is in Montfoort een druk bezochte Lagere Landbouwschool gevestigd, gesticht door de A.B.T.B. Het verenigingsleven is in Montfoort zeer sterk ontwikkeld; vrijwel op elk gebied treft men er organisaties aan, die ook vele buiten de gemeente woonachtige leden tellen.

F. J. A. M. Mönchen, Burgemeester van Montfoort

Van 1950 naar 2021 en naar burgemeester van Hartskamp-de Jong

Montfoort is verder ontwikkeld, de Waag is helaas verdwenen maar de Commanderij is na een fraaie restauratie geen graanpakhuis meer, het Raadhuis is nu restaurant en de gemeente is gehuisvest in nieuwbouw het Huis van Montfoort, naast het poortgebouw van kasteel Montfoort. Linschoten is sinds 1989 onderdeel van gemeente Montfoort.

Burgemeester Petra van Hartskamp-de Jong heeft iets bijzonders te vertellen: Zeg: “Ja, ik wil” in ons mooie Montfoort. Als burgemeester van Montfoort is dit de beste aanbeveling die ik u kan geven in de voorbereidingen voor uw trouwfeest. De gemeente Montfoort is ‘de plek’ voor een onvergetelijke trouwdag.

De stad Montfoort en het dorp Linschoten liggen op een steenworp afstand van Utrecht en Woerden midden in het karakteristieke buitengebied ‘Het Groene Hart’. Een goede bereikbaarheid voor uw gasten én voor u als bruidspaar een bij uitstek fotogenieke plek.

Of gaat u hart sneller kloppen voor de ‘oudheid’? Montfoort en Linschoten zijn zuinig op hun rijke historie. Oude monumenten zoals het oude stadhuis van Montfoort met haar schandstenen, de voormalige steenfabriek IJsseloord of de ‘scheve’ Dorpskerk in Linschoten, zijn een trots bezit. Of wat denkt u van de molen ‘De Valk’. Deze ambachtelijk molen is anno 2018 nog steeds in bedrijf. De molenaar laat de wieken dagelijks draaien. En wandelt u eens langs het mooie Landgoed Huis te Linschoten. Hier vindt u een combinatie van geschiedenis en natuur.

De Hollandse IJssel slingert door de gemeente Montfoort. Voor het huwelijksbootje is het leuk aanvaren en gemakkelijk aanmeren langs de kades in het centrum. En een gezellige receptie op een van de vele terrassen en/of een feest in een van de horecagelegenheden maken uw  trouwdag vervolgens tot een top feest.

Montfoort heeft de meest romantische locaties om elkaar het Ja-woord te geven. Montfoort en Linschoten bieden u een totaal plaatje voor een onvergetelijke dag.

U bent van harte welkom!

Petra van Hartskamp-de Jong, burgemeester van de gemeente Montfoort

Bronnen: Maandblad Oud-Utrecht 1951 en website gemeente Montfoort