Wegh der Weegen

Door het lege heidegebied tussen Amersfoort en Utrecht liep al sinds de middeleeuwen een weg. In het midden van de zeventiende eeuw besloten de Staten van Utrecht dat er een nieuwe, brede verbinding zou moeten worden aangelegd. De strijd met Spanje was voorbij, de economie bood positieve vooruitzichten. De stad Utrecht wenste al jaren een goede verbinding met de Eem en de Zuiderzee, Amersfoort stond vierkant achter een nieuwe weg. Deze zou niet alleen een verkeersader worden, maar ook zouden langs de verbinding buitenplaatsen worden aangelegd. Zo werd het landschap verfraaid, de woeste gronden ontgonnen en zouden rijke investeerders naar de streek worden gelokt.

Er werd een kaarsrecht tracé uitgezet, gebruik makend van de bestaande hoogteverschillen. De weg werd voor die tijd enorm breed, meer dan zestig meter. Gunstige belastingmaatregelen moesten mensen lokken om in de uitgezette kavels huizen te bouwen. Jasper Schade, raadslid in Utrecht, bouwde als eerste de buitenplaats Zandbergen. De gehoopte navolgers kwamen niet: er brak oorlog uit, de economie begon te kwakkelen en zeker na het Rampjaar 1672 sloeg de stemming om. Daarnaast bleek de weg koud en winderig in de winter en stoffig in de zomer.

De weg werd al met al dus niet een tweede lustwarande, maar werd wel een belangrijke verbindingsweg tussen de twee grootste steden in het Sticht. In de negentiende eeuw werd de weg verhard en was hij omzoomd door bomen. De kosten voor de verharding kwamen uit tolgelden. Het omringende landschap was toen nog steeds vooral woest: veel heide en zand en er woonden nauwelijks mensen. Bij de herberg Huis ter Heide was een kleine nederzetting ontstaan, waar ook een eigen Nederlands Hervormde kerk werd gesticht.

In de loop van de tijd werd veel bos aangeplant op de Utrechtse Heuvelrug, met als gevolg dat de Wegh der Weegen nu hoofdzakelijk door het groen loopt. In de twintigste eeuw paste men de verbinding aan op het autoverkeer, maar door de aanleg van de snelweg A28 werd het weer iets rustiger. Veel buitenplaatsen zijn omgevormd tot villaparken of woonwijken. Nieuwe landhuizen en villa’s zijn afgewisseld met kleinere woonhuizen. Ook religieuze, militaire en zorginstellingen deden hun intrede en de eerste McDrive.

Zandbergen
Aan het einde van de achttiende eeuw verkocht Laurens Nepveu de buitenplaats Zandbergen aan Willem Ebeling. Het landgoed was toen zo'n 70 morgen groot en bestond uit een herenhuis, paardenstallen, een koetshuis, een tuinmanswoning en een moestuin. Daaromheen lag een park, aangelegd vanaf de zeventiende eeuw, toen Zandbergen een van de eerste buitenplaatsen langs de nieuwe weg naar Amersfoort was. Het huis is waarschijnlijk ontworpen door Jacob van Campen. Omdat de eerste eigenaar, Jasper Schade van Westrum, al direct bomen begon aan te planten, kwam Zandbergen in een parkbos te liggen. Zoals gebruikelijk hoorde er bij de buitenplaats ook een boerenbedrijf.

Later in de negentiende eeuw kwam het buiten in handen van Pieter de la Court, onder andere burgemeester van Amersfoort. Na hem werd de cacaofabrikant Jan Blooker eigenaar, die ook de grond aan de overzijde van de weg overnam. Daar ligt het Blookerpark.

Blookerpark
Fabrikant Blooker liet de overplaats door Hendrik Copijn aanleggen als wandelpark in Engelse landschapsstijl op een licht glooiend terrein, slingerpaden, doorkijkjes en beplant met diverse boomsoorten als kastanjebomen, beuken, lindebomen, coniferen en rododendronstruiken. De tuin had een vijver en twee percelen weiland. Het waarschijnlijk reeds aanwezige theekoepeltje werd bekleed met veldkeien. Blooker zag het terrein als investering en liet als projectontwikkelaar op het landgoed wegen aanleggen zodat er villa's op gebouwd konden worden. Door Copijn werden veertig kavels ontworpen op 'villapark Overplaats Zandbergen'. Voor dit latere 'villapark Huis ter Heide' gebruikte Copijn de aanwezige zandpaden. De lanen kregen de namen van 17e-eeuwse schilders. De meeste kavels werden pas na de Tweede Wereldoorlog bebouwd. In 1912 verkocht Blooker het landgoed. Een jaar later liet hij aan de Amersfoortseweg het huis Nieuw Zandbergen bouwen tussen de vijver van het Blookerpark en het witte kerkje.

Stichting Wegh der Weegen
In 2014 is op initiatief van Provincie Utrecht de stichting “Wegh der Weegen” opgericht, met als doel de bekendheid van de “wegh” en de beleving van de cultuurhistorische aspecten ervan, te vergroten. Ook beoogt de stichting het in stand houden van de weg als onderdeel van het Nederlands cultuurhistorisch erfgoed, het stimuleren van onderzoek naar de geschiedenis van de weg, het bevorderen van de oprichting van een aantal landmarks met betrekking tot de weg, het zichtbaar maken van de classicistische structuur van de weg. Om het oude tracé te markeren is het hekwerk Wegh Der Wegen geplaatst, naar een ontwerp van Lilian Rosenboom. Andere verwijzingen naar de geschiedenis zijn er ook, zoals in bebording en het gedicht van Everard Meyster onder het viaduct.

Tips
Je kunt langs de 11 kilometer lange Wegh der Weegen natuurlijk goed fietsen, met uitstapjes opzij, of om te wandelen.

Wandelen in Panbos met route van Het Utrechts Landschap: https://www.utrechtslandschap.nl/beerschoten-houdringe-panbos
Wandelen in Blookerpark bij Huis ter Heide, tegenover Zandbergen:
https://www.geheugenvanzeist.nl/articles/blookerpark/

Bezoek Nationaal Militair Museum:
https://www.nmm.nl/nl/

Wandelen of fietsen op Park Vliegbasis Soesterberg:
https://www.utrechtslandschap.nl/natuurgebieden/park-vliegbasis-soesterberg/park-vliegbasis-soesterberg

Bronnen: Utrecht Altijd, Canon Utrecht, Roland Blijdenstijn en Jaap Evert Abrahamse, Wegh der weegen, De ontwikkeling van de Amersfoortseweg 1641-2010, Zijlstra, Onstaansgeschiedenis Wegh der Weegen, Flehite 2006, Geheugen van Zeist

Bijlage(n)
Ontstaansgeschiedenis Wegh der Weegen 2006, Flehite