Utrecht in Detail is een tweetalig boekje (Nederlands-Engels) waarin een wandeling langs de mooie geveltekens van de Oudegracht wordt gemaakt. Vanwege de Engelse vertaling is het ook zeer geschikt voor buitenlandse gasten.

Suzanne Weide, UTRECHT IN DETAIL, Stichting Het Utrechts Gevelteken Fonds 2010, ISBN 9789076940557
Gebonden, 39 pagina's met meer dan 50 illustraties in kleur

Pieter Quint Ondaatje (1758-1818) was een bijzonder interessant mens in een bijzonder interessante tijd. Over zijn boeiende leven, dat zich afspeelde in Ceylon (Sri Lanka), Nederland, België, Frankrijk en Nederlands-Indië (Indonesië) en met name over zijn leiderschap bij de Utrechtse revolutie van 1786, heeft het Utrechts Geveltekenfonds een boek uitgegeven. De aanleiding vormt een nieuwe gevelsteen te zijner ere in de muur van het Utrechtse Stadhuis.

schrijvers: Paul Krijnen mmv. Rietje de Bruijn en Dilip Tambyrajah
96p. full colour

Voor leden geldt:
€10,00 exclusief verzendkosten en maximaal 1 per lid.

Niet leden betalen:
€12,95 exclusief verzendkosten.

Tien maal tien jaar Oud-Utrecht in tekeningen – dat is te vinden in de map die de vereniging op 20 januari tijdens de jaarlijkse borrel voor vrijwilligers ten doop hield. Een reis langs honderd jaar betekenisvolle momenten, unieke personen, Utrechtse kunsten en maatschappelijke en stedenbouwkundige ontwikkelingen. De tekeningen werden oorspronkelijk gemaakt door leden van het Utrechtse stripcollectief De Inktpot voor de expositie 100 jaar (Oud-)Utrecht 1923 – 2023.

Met de expositie 100 jaar (oud-Utrecht) 1923 - 2023 opende de vereniging het afgelopen jaar op 12 maart de viering van het honderdjarig bestaan in het stadhuis. De tekeningen, opgeblazen tot forse banieren, kregen allemaal hun eigen stijl, passend bij de tijd die wordt verbeeld. Na de opening reisde de expo mee een wijkentour door de stad. Van Hoograven/Tolsteeg in mei en Kanaleneiland in juni tot Overvecht in december. 

Nu het jubileumjaar ten einde is gekomen zijn de tekeningen, op A3-formaat en voorzien van een toelichting door de stripmakers zelf, samengevoegd in een losbladige map – een eigentijdse verwijzing naar Gezichten op Utrecht, een map met tien litho’s die de Utrechtse kunstenaar Dirkje Kuik in 1972 maakte in opdracht van de vereniging Oud-Utrecht, ter herdenking van het feit dat Utrecht toen 850 jaar geleden stadsrechten verkreeg. 

100 jaar (Oud-)Utrecht in tien losse bladen. Utrecht, Historische Vereniging Oud-Utrecht en Stichting De Inktpot, 2023. ISBN 97 890 711 084 64.

Schröder & Rietveld Architecten Truus Schröder-Schräder (1889-1985) als interieurontwerper
Honderd jaar geleden prijkten de witte letters 'Schröder & Rietveld Architect'* op het raam boven de deur van het Rietveld Schröderhuis. Deze woning en de architect Gerrit Rietveld zouden wereldberoemd worden. Minder bekend is dat Truus Schröder-Schräder niet alleen opdrachtgever was, maar zelf een cruciale bijdrage leverde aan het ontwerp van het huis. Zij speelde ook een sleutelrol bij andere projecten, zowel binnen als buiten Utrecht. Nu het Rietveld Schröderhuis al een eeuw lang een baken is van moderniteit, wordt het hoog tijd om de vrouw die er zestig jaar woonde haar rechtmatige plek in de architectuurgeschiedenis te geven.

Kunsthistoricus Pieter Singelenberg en zijn band met Rietveld
Pieter Singelenberg (1918-2007) werd bekend als Berlage-deskundige en Rietveld-kenner. Hij was van 1946 tot 1978 werkzaam bij het Kunsthistorisch Instituut aan de Drift 25 in Utrecht. Daarna werd hij hoogleraar in Nijmegen, maar bleef maar wat graag in Utrecht wonen in zijn eigen Rietveldwoning in Oog in Al. Pieter Singelenberg zette zich in voor het behoud van Utrechts erfgoed zoals het Rietveld Schröderhuis en — met minder succes — de gebouwen van levensverzekeringsmaatschappij De Utrecht.

Stichtse gezichten: wie is de ‘heer met sigaar’?
De jonge kunsthandelaar Shayan Barjesteh van Waalwijk van Doorn uit Eijsden kwam op een veiling een anoniem portret uit de jaren dertig tegen dat hem fascineerde. Hij zocht uit wie de kunstenaar was: een autodidact die later burgemeester werd, maar destijds in Utrecht studeerde. De volgende stap was achterhalen wie er op het schilderij is afgebeeld en hoe het portret tot stand moet zijn gekomen. De geportretteerde blijkt een prominente Utrechtse advocaat te zijn die zeer actief was op maatschappelijk gebied.

Utrechtse wereldwandelaars en wereldfietsers
In de periode 1905-1935 was er sprake van globetrottermanie. Vele honderden, misschien wel duizenden jonge Nederlandse arbeiders gingen op stap. Ze begonnen wandelend of fietsend aan een wereldreis en bleven soms jarenlang weg. Onder de globetrotters waren ook de nodige Utrechters. De typograaf Anton Zonhoven en de marktkoopman Dirk van Dam zijn twee bijzondere voorbeelden.

Reuring en scheuring: Winand Kotte en zijn Willibrordgroep 1969-2009
In september 2024 verscheen het boek De Utrechtse Willibrordkerk. Deze monografie behandelt vooral de kunsthistorische aspecten van het neogotische gebouw, in 1875 ontworpen door Alfred Tepe en ingericht door leden van het Sint-Bernulphusgilde. Ook over de gemeenschap van de Willibrordkerk vallen echter veel verhalen te vertellen. Zo trok de geschiedenis rond pater Kotte vanaf 1967 diepe sporen onder de katholieken in de stad.

Van pomp naar waterleiding: de watertransitie in Utrecht
Tegenwoordig wordt er gepleit voor een 'watertransitie' om overbelasting van het drinkwatersysteem tegen te gaan door regenwater en grijs (gebruikt) water te benutten. Deze situatie vormt het spiegelbeeld van de transitie die eind 19e eeuw plaatsvond: de overstap van pompwater op leidingwater. Het aantal waterleidingaansluitingen nam vanaf de aanleg van de Utrechtse waterleiding in 1883 gestaag toe, maar er waren praktische, politieke en culturele weerstanden. Sociale ongelijkheid speelde een rol en ook de gemeenteraad hield nog lang vast aan drinkwater via stadspompen.

Boekbespreking: Katholieke overlevingsstrategieën in 17e-eeuws Utrecht
De Japanse onderzoeker Genji Yasuhira publiceerde onlangs een boek met de indrukwekkende titel Catholic Survival in the Dutch Republic. Agency in Coexistence and the Public Sphere in Utrecht, 1620-1672 (Katholieke overleving in de Republiek. Kracht in co-existentie en het publieke domein in Utrecht, 1620-1672). Eerder promoveerde hij op deze materie aan Tilburg University. Het boek, dat 20 september jongstleden gepresenteerd werd in de Gertrudiskapel, biedt interessante en belangwekkende inzichten over de positie van katholieken na de reformatie.

Spanjaarden op de Vredenburg
De aanwezigheid van Spaanse soldaten in Utrecht 1568-1577

Het Beleg van Montfoort in 1490

‘De ‘krachten des ligchaams’
Engelse veldsport op de kostschool van Landolt in Vianen 1855-1867

Elektriciteit in Utrecht

De tweede strijd om het bezit van de Sint-Catharinakerk
Van katholieke garnizoenskerk tot gewone katholieke stadskerk 1836-1842

Wat een inventaris!
De boekhandel van Johannes Evelt in 1732

De eerste Swellengrebels in Utrecht
Een familie in de achttiende eeuw

Adelsbewijzen uit het laatmiddeleeuwse Nedersticht

Transitie in Hagestein?
Een reconstructie van bezit en gebruik van de grond op basis van oudschildgeldregisters (1540-1651)

Het handzame boek Langs Utrechts Geveltekens bevat veel informatie over bijzondere historische gevelstenen, geordend in een aantal wandelingen door de Utrechtse binnenstad.

Susanne Weide, LANGS UTRECHTSE GEVELTEKENS, Stichting Het Utrechts Gevelteken Fonds 2004, ISBN 9076940215
Gebonden, 144 pagina's met meer dan 80 illustraties in kleur

Het Doeboek van Oud-Utrecht is gericht op de kinderen van groep 6, 7 en 8 van de basisscholen van Utrecht.

Een eeuw geschiedenis maken
Historische cultuur in Utrecht

Populaire historische cultuur in Utrecht

Gesunkenes Kulturgut
De historische omgang met kastelen en buitenplaatsen in Utrecht in de twintigste eeuw

De wederwaardigheden van een katholieke collectie in de stad Utrecht
Hoe een katholieke privécollectie uitgroeide tot rijksmuseum Het Catharijneconvent

Hoe Utrecht paus Adrianus VI in herinnering hield

Gerrit Rietveld en Utrecht
Beeldvorming en werkelijkheid

Naar behoud van industrieel erfgoed
Over de industrialisatie van Utrecht, de bloei en neergang, de late ontdekking van de monumenten van bedrijf en techniek, en de lange weg naar erkenning als erfgoed

Van Kraak- naar Muziekpaleis
Tivoli’s reis naar Vredenburg

De evolutie van de Utrechtse limes
Een interpretatiestrijd in de negentiende eeuw

Margaretha Cornelia Boellaard: kunstenaar, verzamelaar, begunstiger
De bijdrage van vrouwelijke verzamelaars aan de totstandkoming van museale kunstcollecties bleef lang onderbelicht. Platform De Andere Helft, waarin musea samenwerken met de RKD, doet hier momenteel onderzoek naar. Ook Utrecht kende belangrijke vrouwen die kunst verzamelden, zoals Margaretha Cornelia Boellaard (1795-1872). Aanvankelijk was ze zelf actief als kunstenaar, na 1840 legde zij zich toe op verzamelen. Boellaard was het eerste vrouwelijke lid van Kunstliefde en liet haar woning en vermogen na aan het genootschap. Nog altijd ondersteunt het Boellaardfonds Utrechtse kunstenaars.

Verleden en toekomst in de kunst van Toon van Ham
Niet minder dan zeventig jaar lang was het grote kunstwerk onzichtbaar voor het publiek: een gefantaseerd, kleurrijk beeld van de stad Utrecht op twaalf glazen panelen. Deze achterglasschildering beslaat vier bij twee meter en werd in 1951 gemaakt. Sinds 2020 is het bijzondere kunstwerk voor iedereen te bezichtigen in de Bibliotheek Neude. Wie was eigenlijk de kunstenaar die het maakte en wat was zijn relatie met de stad Utrecht?

Eén groot misverstand: Dolle Dinsdag in Utrecht
Op 5 september jongstleden was ‘Dolle Dinsdag’ precies tachtig jaar geleden. Op die dag in 1944 dacht bijna iedereen dat de geallieerden zouden komen en dat de bevrijding van Nederland nabij was. Ook veel Utrechters vierden feest en hingen de rood-wit-blauwe vlag uit. NSB’ers daarentegen raakten in paniek en sloegen op de vlucht. In de dagen daarna bleek het allemaal een misverstand te zijn geweest; de bevrijding van heel Nederland liet nog maanden op zich wachten. Wat gebeurde er die dinsdag allemaal in de stad en wat waren de gevolgen?

Integratie door konfrontatie: Utrechtse homoseksuele en lesbische jongeren in opstand
Homoseksuele en lesbische jongeren streden net als hun heteroseksuele leeftijdgenoten vanaf midden jaren zestig voor grotere seksuele vrijheid. Ze wilden afschaffing van wettelijke beperkingen, meer ontmoetingsmogelijkheden en een samenleving waarin homoseksualiteit als ‘gewoon hetzelfde’ werd gezien. Om dat te bereiken kozen de meest radicale jongeren voor ‘integratie door konfrontatie’. Utrechtse jongeren namen daarin het voortouw, blijkt uit een nieuw boek.

Utrecht als werkplek en vertrekpunt
'Uomo universale', Johann Heinrich Lamber in de Domstad 1757-1758

Het Park, van buitenplaats tot bouwterrein

De jacht (verbeeld) aan de Nieuwegracht
Over zestiende-eeuwse muurschilderingen in een woonhuis te Utrecht

Het Utrechtse tolrecht
Deel 2: Ontwikkeling van het Utrechtse tolrecht op basis van enkele ontdekte handschriften

Utrechtse bisschoppen op munten (1178-1267)

Utrecht 900 jaar stad
Terugblik op een feestjaar

Hoewel prentbriefkaarten een ander doel hebben dan de geschiedenis vastleggen, kunnen ze een boeiend beeld geven van een stad als Utrecht zo’n honderd jaar geleden. De rijke collectie van Anthony Lisman biedt daartoe dan ook volop gelegenheid. Gepassioneerd verzamelde hij duizenden prentbriefkaarten uit de eerste decennia van de twintigste eeuw. Uit die collectie is in 2021 een boek samengesteld over de Vechtstreek en ligt er nu een boek over de stad Utrecht.

Utrecht stond begin vorige eeuw voor een aantal grote veranderingen. De in sommige ogen wat ingeslapen stad van notabelen veranderde langzaam maar zeker in een centrum van handel en industrie. Die overgang voltrok zich in een samenleving waar standsverschillen nog een grote rol speelden en de meeste mensen zich vooral te voet door de stad begaven. Aan de hand van thema’s als werk, transport, winkels en onderwijs wordt het verhaal van Utrecht tussen 1900 en 1925 verteld, vooral dankzij de ruim 400 zorgvuldig geselecteerde prentbriefkaarten. Ook dwalen we langs de Dom, de grachten en de singels en door buitenwijken als het Wilhelminapark, de Vogelenbuurt en de Rivierenwijk. Bekende en minder bekende beelden en bijzondere exemplaren uit de collectie wisselen elkaar af en brengen het Utrecht van ruim honderd jaar geleden tot leven. De auteurs Fred Vogelzang en Bettina van Santen zijn verbonden aan de Vereniging Oud-Utrecht, die in 2023 haar 100-jarig bestaan viert.

Indien u voor verzending kiest: De verzendkosten zijn zo hoog (door het gewicht van het boek) dat men beter bij een boekwinkel voor de niet-leden prijs het boek kan ophalen!
Verzendkosten zijn er niet bij ophalen in de Herenstraat in Utrecht.

Hardcover, 256 pp., 28 x 30 cm, ISBN 9789079156610, Prijs € 29,50
Prijs voor leden van de Historische Vereniging Oud-Utrecht € 24,50 (1 BOEK PER LID).

Een succesvol archeologisch experiment
De historische attractie DOMunder is eigenlijk een onmogelijk project. Hoe ontvang je elke dag bezoekers in een archeologische opgraving zonder het erfgoed te beschadigen? Het experiment blijkt een succes en vierde op 2 juni 2024 zijn tienjarig bestaan. Om DOMunder te realiseren, werd er in 2011-2014 op het Domplein gegraven. De uitwerking van dat archeologische onderzoek heeft ook tien jaar gekost. Het resultaat is een vuistdik rapport met bijna 500 pagina's 'pure poezië', volgens kenners. Het onderzoeksverslag is tegelijk een poort naar verder onderzoek en voor stichting Ondergronds Domplein het startpunt voor de volgende stap: verder graven in DOMunder en Paleis Lofen. Eerst is het goed om stil staan bij wat er gevonden is. Wat betekent het rapport voor de archeologie van de toekomst?

Straatgroen in Utrecht: schaduwbomen, hanging baskets en tegelwippen
De binnenstad van Utrecht wordt steeds groener. Dat komt niet alleen door het beleid van de gemeente, maar ook door de inzet van veel bewoners. Klinkers en stoeptegels worden gelicht en vervangen door een grote diversiteit aan vegetatie. Klimplanten bestormen de gevels en fraai gevulde potten sieren straten en stegen. Ook in vroeger eeuwen was Utrecht een groene stad. Wat zijn de overeenkomsten en verschillen tussen het straatgroen van toen en dat van tegenwoordig?

Tempeest Tastbaar
Op 1 augustus 2024 is het precies 350 jaar geleden dat een storm met tornado's een spoor van vernieling trok door Utrecht. Niet alleen de Domkerk raakte zwaar beschadigd. Aan deze ramp wordt deze zomer op veel plekken aandacht besteed. Zo is er een zomerpresentatie te zien bij Het Utrechts Archief. Daar brengen acht verhalen de noodlottige woensdag 1 augustus 1674 en de nasleep ervan tot leven. En op het Domplein staan grote reproducties van de bekende tekeningen die Herman Saftleven kort na de ramp maakte van de ravage bij de Domkerk. In de Winkel van Utrecht (Domplein 9) is een speciale buitenspeurtocht verkrijgbaar voor kinderen. Tenslotte is er de stadswandeling met audiotour ‘Tempeest Tastbaar’.

Gastarbeiders in Utrecht 1960-1985
Op 23 juni is in het Majellapark het Eerbetoon Gastarbeiders onthuld. Dit kunstwerk van Aimée Zito Lima bestaat uit drie stalen panelen met afbeeldingen en teksten uit verleden en heden. Het materiaal is een verwijzing naar de gastarbeiders die in de staalindustrie werkten, zoals bij de nabijgelegen machinefabriek Jaffa. Vanaf 1960 kwamen arbeiders uit Italië, Spanje, Turkije, Marokko, Griekenland en Joegoslavië te werken in de Utrechtse industrie. Zij leverden een belangrijke bijdrage aan de wederopbouw en economische groei van de stad. In 25 jaar tijd groeide een kleine groep buitenlandse werknemers uit tot een aanzienlijk aantal nieuwe burgers. Rond 1985 werd duidelijk dat zij bleven en raakte de term gastarbeider achterhaald.

Vader en zoon Noyons, onderwijs en onderzoek in hart en nieren
In 1872 werd in een bedrijfspand in de Twijnstraat de Sint-Martinusschool geopend, een van de eerste katholieke lagere scholen in Utrecht. De stichting door aartsbisschop Schaepman was onderdeel van de katholieke emancipatie in de tweede helft van de 19e eeuw. Eduard Christiaan Noyons werd aangesteld als onderwijzer en een jaar later als schoolhoofd. Noyons bleek een onderwijsman in hart en nieren. Een van zijn zoons, die ook op de Martinusschool zat, was Adriaan Karel Marie Noyons. Hij zou een vermaard medisch wetenschapper worden. Vader en zoon hebben zich hun hele leven met ziel en zaligheid ingezet voor onderwijs en onderzoek.

Onderwerp van het boek is de explosieve ontwikkeling die Utrecht doormaakte rondom het jaar 1122 waarin het stadsrecht werd verleend. Dit leidde tot een aanzienlijke reeks van bouwactiviteiten (het graven van de Oudegracht en de singel en de aanleg van de stadswal rondom de stad, het graven van de Vaartse Rijn, de heruitvinding van de baksteen en de bouw van bakstenen huizen, etc.). Het verhaal van de ontwikkeling van de stad in de - grofweg - eerste twee eeuwen na 1122 wordt verteld aan de hand van de familiekroniek van de familie De Vries, die in die periode in Utrecht een belangrijke rol heeft gespeeld.

Zeven verhalen, zeven tekenaars
Elk van de zeven hoofdstukken in het boek wordt getekend door een andere tekenaar van De Inktpot: Brigida Almeida, Joshua Peeters, Niels Bongers, Ronald van der Heide, Wilbert van der Steen, Wilma van den Bosch en Nina Mathijsen. Daardoor zal de toon per verhaal verschillen. De geschiedenis van de stad en de geschiedenis van de familie houden de verhalen bij elkaar. Rijks- en gemeentearchivaris Kaj van Vliet van Het Utrechts Archief dacht mee met het scenario dat door de striptekenaars van De Inktpot is uitgewerkt.

Prijs voor leden van de Historische Vereniging Oud-Utrecht € 11,22 (1 BOEK PER LID).
Niet leden: € 12,50.
48 pagina's A4, full colour

Knooppunt Oudenrijn: Utrecht als middelpunt van infrastructuur
Utrecht wordt al snel geassocieerd met infrastructuur. Met welk vervoermiddel ook, je kunt nauwelijks door het land reizen zonder Utrecht te passeren. Is dit zo omdat Utrecht toevallig in het midden van het land ligt of hebben Utrechtse bestuurders en ondernemers zich er actief voor ingezet? De ontwikkeling van de infrastructuur kan in verband worden gebracht met enkele grote transities in de afgelopen duizend jaar. De auteur ontwikkelt momenteel een historisch project met de stichting Wateratelier, waarin vier transitiemomenten worden onderscheiden: 1275, 1562, 1861 en 1932. Een uitgebreidere versie zal verschijnen in een boek over de verandering van Nederland.

Conflicten bij de aanleg van de trekvaart Utrecht-Leiden
Snel en comfortabel vervoer tussen steden: de trekschuit wordt niet voor niets wel de 'intercity van de Gouden Eeuw' genoemd. Het netwerk van trekvaarten dat in de 17e eeuw in de Republiek werd aangelegd, was tot ver over de grenzen vermaard vanwege de strakke organisatie en de betrouwbare dienstregeling. Maar voor de aanleg moesten de nodige conflicten en obstakels overwonnen worden, zien we bij de verbinding tussen Utrecht en Leiden die in 1664 van start ging.

De veerhuizen van Utrecht
Tegenwoordig is station Utrecht Centraal een knooppunt waar treinen en bussen uit tal van plaatsen samenkomen. In de tijd dat de trekschuit het belangrijkste vervoermiddel was voor mensen en goederen, vormden veerhuizen de vertrekpunten. Ze lagen meestal net buiten de stadsmuren aan de waterwegen. Wat was de functie van zulke veerhuizen? Waren ze te vergelijken met een bushokje of meer met een stationsrestauratie? En waar stonden de belangrijkste Utrechtse veerhuizen precies?

Postpaarden, wagendiensten en diligences
Ruim twee eeuwen lang hadden veel paard-en-wagens die de stad inreden hun eindstation op het Jansveld. Daar, achter het Grote Vleeshuis aan de Voorstraat, bevond zich logement en stalhouderij De Postpaarden. Al in 1740 kon men hier terecht voor vrachtvervoer naar Amerongen, Wageningen en Barneveld en begin 20e eeuw kwamen de eerste vrachtautochauffeurs bij De Postpaarden koffiedrinken. Hoe paste dit bedrijf in het bredere vervoersaanbod van koetsen, diligences en andere wagens? En wat waren eigenlijk postpaarden?

Abraham Keer en de Utrechtse luchtbol
De eerste vorm van luchtvaart boven Utrecht was in januari 1784: de oplating van een onbemande luchtballon vanaf Rotsoord. Abraham Keer, de bewoner van deze buitenplaats, was gek op natuurkundige experimenten. De proeven met ballonvaart inspireerden in diezelfde dagen tot een patriottisch pamflet over een 'politieke luchtreis' vanaf het Utrechtse stadhuisplein. Prinsgezinde bestuurders zouden zogenaamd het luchtruim kiezen onder de uitroep ‘Oranje Boven! De burgers onder’.

Zeist als vakantieoord dankzij straatweg en spoorrails
Dat Zeist kon uitgroeien tot een bekende toeristenplaats was niet alleen te danken aan het landschap, dat aanvankelijk niet erg bosrijk was. Ook de aanwezigheid van de Evangelische Broedergemeente rond Slot Zeist vormde een attractie. Door de centrale ligging en goede bereikbaarheid werd Zeist aantrekkelijk voor welgestelden die de zomers doorbrachten in buitenhuizen, maar later ook voor dagjesmensen. Rond 1900 was Zeist maximaal per openbaar vervoer bereikbaar met twee spoorlijnen en een tram. Daar bleef na de Tweede Wereldoorlog weinig van over.

Werken en wonen rond het Maliebaanstation
Het Maliebaanstation bestaat 150 jaar. Het was in 1874 veel meer dan alleen een stationsgebouw: een uitgebreid complex met voorplein, hoofdgebouw, perrons met een grote overkapping en een emplacement met locomotievenloods. Ook waren er verschillende dienstwoningen. In zekere zin was het stationseplacement een soort dorp, aanvankelijk in onbebouwd gebied. Opmerkelijk genoeg was dit 'ensemble' nog vrijwel compleet toen in 1951 werd besloten tot vestiging van het Spoorwegmuseum, maar werden vervolgens de onderdelen een voor een gesloopt, behalve het stationsgebouw. Aan de hand van drie functionarissen die op het terrein woonden, kijken we naar het complex zoals het er oorspronkelijk uitzag.

Renard-treinen op de Utrechtse wegen
Een tram zonder rails, getrokken door een speciaal automobiel. Rond 1905 leek dit de toekomst van het openbaar vervoer, vooral op het platteland waar de aanleg van sporen niet rendabel was. Al snel nadat de Fransman Renard deze techniek had gepresenteerd, ging een Utrechtse ondernemer rijtuigen en 'locomoteurs' produceren en werd er ook een vervoersmaatschappij opgericht. Vele proeven en demonstratieritten in de provincie Utrecht en daarbuiten trokken grote publieke belangstelling. Hoewel de proefritten succesvol leken, zou het daarbij blijven.

Stationswerk: Opvang van Duitse dienstmeisjes op station Utrecht
Tijdens het interbellum kwamen veel Duitse meisjes naar Nederland, mogelijk gedreven door de armoede, werkeloosheid en gierende inflatie in hun eigen land. Vaak kwamen ze per trein. Zogenaamde stationsdames in steden als Amsterdam, Arnhem en Utrecht werden vanaf 1920 als eersten geconfronteerd met deze werkzoekende jonge vrouwen. Op het station van Utrecht arriveerden soms vijftig à zestig Duitse meisjes tegelijk. De hulpverleensters probeerden deze omvangrijke grensoverschrijdende mobiliteit in goede banen te leiden en de ongehuwde vrouwen te beschermen tegen uitbuiting en misbruik. Hun hulp stond ook wel bekend als stationswerk.

De Berekuil, een Utrechts verkeersicoon
De Berekuil aan het einde van de Biltstraat is een van de iconische plekken in Utrecht. Het verdiepte grasveld, omgeven door bakstenen muren, tunnels en bovenlangs rijdend autoverkeer heeft iets geheimzinnigs. Het is een haast labyrintisch bouwwerk dat zichtbaar uit een ander tijdperk stamt. Weinigen die de Berekuil passeren, weten dat dit het oudste verkeersplein van Nederland is met gescheiden circuits voor auto’s en fietsers. Het Utrechtse verkeersplein diende als voorbeeld voor soortgelijke berenkuilen die daarna overal in het land werden geconstrueerd.

'Opwindender dan stofzuigen': De eerste vrouwelijke buschauffeurs
De eerste vrouwelijke chauffeur verscheen in 1978 op de Utrechtse stadsbus. Haar naam was Wilma Bongers. Twee van haar opvolgsters, Meta Beukelman (1943) en Jolanda Kompier (1959), blikken terug op hun ervaringen bij het Gemeentelijk Vervoerbedrijf Utrecht (GVU). In de loop der jaren is er veel veranderd. Wat blijft is de omgang met passagiers en het machtige gevoel dat rijden met een grote bus geeft. Het aantal vrouwelijk chauffeurs ligt nog altijd laag, maar de waardering van passagiers is gekenterd.

Ga toch fietsen! De wording van Utrecht fietsstad
Utrecht laat zich er graag op voorstaan een fietsstad zonder weerga te zijn. We hebben de grootste openbare fietsenstalling ter wereld, een zich continu uitbreidend netwerk van fietsstraten en enkele bijzondere fietsbruggen. Utrecht strijdt al jaren met Amsterdam en Kopenhagen om de titel wereldfietsstad. Maar wanneer is deze dominantie van de fiets eigenlijk begonnen? Hoewel eind vorige eeuw de contouren van een ambitieus fietsbeleid al zichtbaar waren, volgde de echte doorbraak pas na 2010.

Korte bijdrages over restanten van verdwenen vervoer.

In memoriam Tarq Hoekstra (1939-2020)

De Maliebaan in internationaal perspectief
Een zeventiende-eeuwse stedenbouwkundige en landschappelijke innovatie

Verfijnde rococozwier in een ‘zeer net, doelmatig ingerigt bedehuis’
Schrijnwerker Willem Wajon en de preekstoel in de Doopsgezinde kerk te Utrecht

Versobering van vormgeving als uiting van individualisering van geloof
Katholieke kunst in Utrecht-Oost

Dom Adelbert Gresnigt, een Utrechtse monnik-kunstenaar (1877-1956)
Reizend ambassadeur van de Beuroner School

Straatpoëzie in Utrecht

Proh dolor!
De Utrechtse ballingschap (857-circa 925) in ander licht

De toren van de Utrechtse Buurkerk, het Keulse Rijnfront en de schilder Jacob van Utrecht

Sint Sebastiaan op enkele schilderijen van Utrechtse caravaggisten

De olieman: F.E. baron van Heerdt (1877-1948) en de archeoloog A.E. van Giffen

Maria Magdalena in Utrecht: van de middeleeuwen tot nu

Drukkers onder de Dom
Jan Hendrickzoon (Schoonrewoerd) en zijn vakbroeders rond 1550

Tekenmeester Cornelis van Hardenbergh
Na een afwezigheid van zo’n anderhalve eeuw is de wolf terug in Nederland. Niet alleen als ‘dwaalgast’ die af en toe opduikt, mDe nu vrijwel vergeten Cornelis van Hardenbergh (1755-1843) behoorde rond 1800 tot de meest vooraanstaande kunstenaars van de stad Utrecht. Van 1780 tot 1832 was hij tekenleraar bij de Fundatie van de Vrijvrouwe van Renswoude en vanaf 1801 was hij dat eveneens bij het Gereformeerd Burgerweeshuis. In zijn eigen werk legde Van Hardenbergh vooral eigentijdse rampen vast en het verdwijnende stadsbeeld van Utrecht. Veel van zijn tekeningen zijn vanaf 13 april tot begin juli te bewonderen op de tentoonstelling De getekende stad bij Het Utrechts Archief.

Jonkvrouw Carla de Jonge, modeconservator en museumdirecteur
'Freule' Carla de Jonge (1886-1972): een naam die nog altijd echoot in de depots en zalen van het Centraal Museum. Wat dreef deze bijzondere dame en wat liet zij na? Haar lange carrière speelde zich af in een periode waarin het niet vanzelfsprekend was om als vrouw te studeren en te promoveren. Ze kreeg het zelfs voor elkaar om de eerste vrouwelijke directeur van het Centraal Museum te worden en was daarmee een van de eersten in Nederland. Bovendien was zij grondlegger van de belangrijke modecollectie. Ze zorgde voor een decennialange vaste kostuumpresentatie in het museum. Die is er nu ook weer als onderdeel van de nieuwe vaste opstelling Collectie Centraal.

NSB-burgemeester Coenraad van der Voort van Zijp
‘Ná de oorlog’ ontstonden er onder de bevolking bezwaren tegen straatnamen die genoemd zijn naar omstreden personen. Men denke bijvoorbeeld aan de dirigent Willem Mengelberg en NSB-lid Coenraad van der Voort van Zijp (1871-1935), burgemeester van Maartensdijk. De Mengelberglaan, die nota bene naar de váder van de dirigent heette, werd hernoemd naar een verzetsheld: Wolter Heukelslaan. De Burgemeester van der Voort van Zijplaan in Tuindorp draagt echter nog steeds de naam van deze man. Wat kunnen we leren van zijn levensverhaal?

Een wetenschappelijk testament vanuit de cel
De in Utrecht opgeleide bioloog Lourens Gerhardus Marinus Baas Becking (1895-1963) muntte in 1934 de term geobiologie, die staat voor het onderzoek naar de interactie tussen de fysieke aarde en de biosfeer. Op basis van zijn biologische kennis kwam hij tot een vroege vorm van de Gaia-hypothese: de aarde als levend organisme. In een cel in het Huis van Bewaring aan de Gansstraat in Utrecht schreef Baas Becking in 1944 een beklemmend appel aan de mensheid om onze planeet niet te vernietigen, maar als goede rentmeesters te beheren. Waarom zat hij daar gevangen?

Bespreking: Vondsten uit Fort Vechten
In het Rijksmuseum van Oudheden in Leiden is een (bescheiden) expositie te zien over twee eeuwen archeologisch onderzoek in Vechten bij Bunnik. Honderd bijzondere Romeinse vondsten worden afgewisseld met tekeningen, onderzoeksverslagen en foto’s. Er is niet alleen aandacht voor de archeologische voorwerpen, maar evenzeer voor de mensen die ze verzameld hebben. Zo is het behalve een archeologische ook een historische tentoonstelling geworden. Tegelijk is het een eerbetoon aan jonge amateurarcheologen uit de jaren zeventig die genegeerd werden door de officiële archeologie. De afgelopen jaren zijn veel vondsten uit hun verzamelingen aan de museumcollectie toegevoegd.

Een historische gids (Nederlands - Engels) over het Domplein, bedoeld voor toeristen en historisch geïnteresseerden. Centraal hierin staat een wandeling over en rond het Domplein langs verschillende items, zoals het beeld van Jan van Nassau, de markering van het Romeins castellum en bouwdetails van de Domkerk. Daarnaast is een kort historisch overzicht opgenomen waarin wordt verteld wat zich in 2000 jaar zoal heeft afgespeeld op de plek van het huidige Domplein en hoe het plein geleidelijk is ontstaan. Ook een aantal plannen voor de inrichting van het plein passeren de revue.

auteur: Jetty Krijnen
96 p. full colour

ISBN 978 90 90349 98 5
Prijs leden Oud-Utrecht: 7,50 euro (1 boek per lid)
Prijs niet-leden: 9,95 (winkelprijs)

De wolf in Utrecht
Na een afwezigheid van zo’n anderhalve eeuw is de wolf terug in Nederland. Niet alleen als ‘dwaalgast’ die af en toe opduikt, maar het dier heeft zich hier weer permanent gevestigd. Ook op de Utrechtse Heuvelrug is de wolf al gespot. Sinds maart 2023 worden er regelmatig meldingen gedaan in onze provincie. De komst van de wolf maakt veel discussie los, maar hij is geen vreemde en kent in ons land een lange historie. Wim van Heugten, die samen met zijn broer Wiro (1950-2013) jarenlang onderzoek deed naar de geschiedenis van de wolf, publiceerde onlangs het boek De wolf in de Lage Landen. Een historisch overzicht. Wat kunnen we daaruit leren over de relatie tussen wolf en mens in het verleden van de provincie Utrecht?

De Biltse doldrank uit Woerden
In de 19e eeuw was er in Woerden een kruidendrank te koop als remedie tegen hondsdolheid. Het product werd eerder vervaardigd in De Bilt, zodat de doldrank algemeen bekend stond als Bildsche drank. De samenstelling was geheim, maar desondanks genoot het middel het vertrouwen van velen, waaronder aanvankelijk ook medici en bestuurders. Gaandeweg nam echter het wantrouwen toe. Na de ontdekking van Louis Pasteur bleek het drankje nutteloos.

Marskoning John Philip Sousa in Utrecht
Op de Wereldtentoonstelling van Parijs in 1900 lieten de Verenigde Staten zich muzikaal vertegenwoordigen door John Philip Sousa, bijgenaamd The March King, en zijn ruim zestig man sterke band. Aansluitend ging de Sousa Band op tournee door Duitsland, België en Nederland. Op vrijdagavond 24 augustus was Utrecht aan de beurt. Wat konden de bezoekers verwachten? Wat zagen en hoorden ze? Het spraakmakende bezoek kreeg nog een Utrechts staartje.

De katholieke hoveniers van Utrecht en hun kleding
In het depot van het Nederlands Openluchtmuseum in Arnhem liggen een aantal objecten met het label 'hoveniersdracht Utrecht'. De verzameling bestaat uit een jurk, enkele damesmutsjes en negentien tekeningen. Het is kleding die op zon- en feestdagen werd gedragen door de hoveniers (tuinders) die rond de stad Utrecht hun groenten, fruit en aardappelen verbouwden. Alle stukken werden in 1948 gedoneerd door Johanna Theodora de Rijk (1880-1967), weduwe van Cornelis Johannes van der Steen. Over haar vermeldt de collectiebeschrijving dat zij 'het costuum nog trouw is gebleven en tegenwoordig als enige tuindersvrouw met de traditionele muts op ter kerke gaat'. Er was dus zoiets als een traditionele dracht van de Utrechtse hoveniers. Wie waren zij en wat maakte hun kleding zo speciaal?

Boekbespreking: Universiteit Utrecht en koloniale kennis
De universiteit heeft een belangrijke rol gespeeld in het koloniale verleden van Nederland. Niet dat zij zich direct schuldig maakte aan uitbuiting of slavernij, maar zij nam wel deel aan het westerse superioriteitsdenken. De onderontwikkelde bewoner van de kolonies, later de Derde Wereld genoemd, behoefde beschaving. En die werd onder meer geleverd door in Utrecht opgeleide theologen, wetenschappers en ambtenaren. Aldus betoogt universiteitshistoricus en cultureel antropoloog Henk J. van Rinsum in zijn eind 2023 verschenen boek Universiteit Utrecht en koloniale kennis.

Driehonderd kaarsen in een snoekenbek
Bijzondere notities op een fragment van een elfde-eeuws missaal uit de Utrechtse Dom

Het geheim van de vijf Dombeelden ontrafeld?

De Buurkerk te Utrecht
Een nieuwe bouwgeschiedenis

Breken om te bouwen
Kerken of bolwerken tijdens de Opstand

Kamerik Mijzijde en het keizerlijk tafelgoed

Een apart koppel weer bijeen
Twee schilderijen uit 1654 van de Utrechter Johan Baeck

Het oeuvre van Jacobus Cressant in beeld

Een unieke expositie onttrokken aan de vergetelheid
Tentoonstelling Oude Schilderkunst te Utrecht, 1894

‘Eene belangrijke tentoonstelling’ of ‘onpaedagogisch gif’?
De Lustrumtentoonstelling Middeleeuwse Kunst van de Vereniging Voor de Kunst te Utrecht in 1906

RASA, 46 jaar kunst en cultuur in de frontlinie

In 1994 is een begin gemaakt met het beschrijven van de gewone Utrechtse stadstaal, omdat ze verloren dreigde te gaan.
Twee jaar later verscheen de eerste druk van De vollekstaol van de stad Uterech.

Er verschenen meerdere drukken en in 2008 zag de de laatste (vijfde) druk het licht. De auteur Bernard Martens van Vliet liet het daar niet bij en ging door met het verzamelen van Utrechtse woorden. Echter, nog voor een zesde druk mogelijk was overleed hij in 2011.

Tien jaar na zijn overlijden is er de zesde druk met diverse aanvullingen en herzieningen in het schrijven van 't Uterechs onder redactie van vollekstaolambassedeur Koos Marsman en taalredacteur René van Maarsseveen. Oud-Utrecht vertrouwt daarom dat ook deze druk ertoe zal aanzetten onze alledaagse stadstaal levend te houden.

Prijs voor leden van de Historische Vereniging Oud-Utrecht € 9,50 (1 BOEK PER LID). Winkelprijs € 14,90. ISBN 9789071108983

Bijeengebracht door
B.J. Martens van Vliet

met medewerking van
dr. H. Scholtmeijer

Eindredactie herziene uitgave
Koos Marsman en René van Maarsseveen

Op de thee bij Hester Ranst: sporen van het koloniale verleden in Paushuize
In de binnenstad van Utrecht lijkt het koloniale verleden verder weg dan in VOC-steden als Amsterdam, Middelburg of Hoorn. Toch werden veel grote huizen langs het Janskerkhof, de Drift en de (Kromme) Nieuwegracht verbouwd en ingericht met geld dat verdiend werd in de koloniën. Het Herdenkingsjaar Slavernijverleden geeft aanleiding tot nader onderzoek naar de sporen hiervan in Utrecht. Een tot nog toe onderbelicht voorbeeld is dat van Hester Ranst, die met in de overzeese handel verkregen rijkdommen een stevig stempel heeft gedrukt op Paushuize.

250 jaar Provinciaal Utrechts Genootschap: drie perspectieven
Dit jaar bestaat het Provinciaal Utrechts Genootschap voor Kunsten en Wetenschappen 250 jaar. Dat maakt het PUG tot een van de oudste wetenschappelijke genootschappen van Nederland. Vooral in de loop van de 19e eeuw verwierf het een indrukwekkende staat van dienst als leesgezelschap met een ruime bibliotheek, met de opbouw van een archeologische collectie en door de publicatie van een reeks voordrachten en lezingen. Het PUG lijkt daarmee een vaste waarde te vertegenwoordigen in het culturele en wetenschappelijke landschap. Bij nader inzien is het echter niet evident wat het PUG precies is. Is het een gezelligheidsvereniging of heeft het genootschap een wetenschappelijke opdracht? Voert het PUG een culturele agenda? Is er een stabiele kern of is het genootschap voortdurend onderhevig geweest aan veranderingen?

De twee kathedralen van Utrecht: 300 jaar Utrechts Schisma
Een opvallend aspect van het Utrechtse kerkelijke landschap is het bestaan van twee kathedralen, de Catharinakathedraal aan de Lange Nieuwstraat en de Gertrudiskathedraal aan het Willemsplantsoen. Hier staan de zetels (kathedra in het Grieks) van de rooms-katholieke en oud-katholieke aartsbisschop van Utrecht. Momenteel zijn dat respectievelijk Wim Eijk en Bernd Wallet. Beiden zien zich als opvolgers van Willibrord, de allereerste Utrechtse bisschop. Deze kerkscheuring ontstond in 1723 bij de verkiezing van een aartsbisschop en staat bekend als het Utrechts Schisma.

Een stadsparochie met allure: de gerestaureerde Augustinuskerk
Sinds 1840 is de Augustinuskerk beeldbepalend aan de Oudegracht. Eind 2016 ging de kerk jarenlang dicht omdat het interieur aan restauratie toe was. Nu prijkt achter de classicistische voorgevel weer een feestelijk neobarok interieur. Vanaf 3 december 2023 zijn er weer eucharistievieringen. Niet alleen het kerkgebouw heeft allure, ook het parochieleven drukte een stempel op de stad. Het is een gemeenschap met veel geschiedenis en een onzekere toekomst.

Boekbespreking: 975 jaar Utrechtse Pieterskerk
Op 1 mei 2023 was het 975 jaar geleden dat de Pieterskerk werd ingewijd door bisschop Bernold. De huidige eigenaar van het gebouw, de Waalse Kerk, liet bij dit memorabele jubileum een boek samenstellen over de geschiedenis van de kerk. Voor het eerst is alle bestaande kennis uit artikelen, bouwhistorisch onderzoek, archieven en archeologische rapporten samengevat in één boek voor een breed publiek. Een van de doelen van de uitgave is het gebouw meer bekendheid te geven. De Pieterskerk ligt in de schaduw van de Dom, aan het verstilde Pieterskerkhof. Door het instorten van beide torens bij de stormramp van 1674 is de kerk niet erg zichtbaar in het stadssilhouet.

Hertenpoten, hoppenbier en hamburgers
Zevenduizend jaar eten en drinken in Utrecht

Prehistorisch tafelen in Utrecht

serie: Drankjes van de keukenmeid
Een selectie Utrechtse recepten

Basisrantsoen of barbecue?
Een kijkje in de keuken van een Romeinse wachttoren

serie: Utrechtse menukaarten

Eten in de tijd van Willibrord
Van rotte mispel tot wilde watermeloen

Het menu van de lage adel in Huis te Vleuten

‘Verclaringe van den provisien’
De voedselvoorraden op kasteel Vredenburg

Craft beers uit de late middeleeuwen
Stichts hoppenbier en kuitbier

Wijnen ‘totter behouff deser stadt’
De Utrechtse stadswijnkelder tussen 1549 en 1577

Maaltijden in de Fundatie van Renswoude

Rumfordse soep als politiek lijmmiddel?
Een voedselbank in IJsselstein rond 1800

Aan tafel bij de familie Royaards-Schorer
Koken en netwerken aan de Nieuwegracht in de achttiende en negentiende eeuw

Wat dronken zij?
De negentiende-eeuwse bierrevolutie in Utrecht

‘Een lekkere bek, een dubbeltje in de gleuf en trek’
Over het ontstaan van de snackbar in Nederland in de twintigste eeuw, met een Utrechts sausje

Sinti, Roma en woonwagenbewoners in Utrecht
Recent laten veel Nederlandse gemeenten pijnlijke gebeurtenissen uit het plaatselijke verleden onderzoeken. Zo gaf Utrecht opdracht tot een onderzoek naar de eventuele rol van de gemeente in de vervolging van Sinti en Roma in de jaren 1940-1945. Uit het onderzoek, dat in mei werd gepresenteerd, blijkt dat er in de stad geen zogeheten ‘ontrechting’ van Sinti en Roma heeft plaatsgevonden. Dat was niet vanwege een moedige stellingname, maar omdat zij in de oorlogsjaren niet in de stad verbleven. Wel heeft de Utrechtse politie bij de ‘zigeunerrazzia’ op 16 mei 1944 ten onrechte zo’n honderd woonwagenbewoners opgepakt en naar Westerbork gezonden.

'Bandenpater’ Frans Vocking
De progressieve pater Frans Vocking (1936-2014) liet tussen 1968 en 1985 in Utrecht van zich horen. Hij begon een commune in Overvecht, was gemeenteraadslid voor de PPR en werkte in de UBO-bandenfabriek om solidair te zijn met de 'gastarbeiders'. Vanwege zijn huwelijk met zuster Mariëtte moest hij uit zijn orde treden. Met succes leidde Vocking het Vormingswerk Jong Volwassenen, maar het directeurschap van ‘allochtonen-studio’ IM brak hem op.

Boekbespreking: Utrechtse adel of adel in Utrecht?
In mei verscheen het boek Adel en ridderschap in Utrecht van historicus Renger de Bruin. Hij houdt zich al vele jaren bezig met elites uit het verleden, in het bijzonder de adel, tegenwoordig als senior-onderzoeker aan de Universiteit Utrecht. Het boek is geschreven op verzoek van de Ridderschap van Utrecht en verscheen in samenwerking met de Ridderlijke Duitse Orde, Balije van Utrecht. Inmiddels is het genomineerd voor de Ithakaprijs, bedoeld ter stimulering van het onderzoek naar Nederlandse kastelen, buitenplaatsen en landgoederen.

Bosshardt, befaamde textielfamilie uit de Twijnstraat
‘Een oude zaak’, noemde het Utrechtsch Nieuwsblad manufacturenwinkel H.A. Bosshardt in de Twijnstraat al in 1907. Bosshardt verkreeg toen het predicaat hofleverancier omdat de winkel 'te goeder naam en faam' bekend stond. Hendrik Antoni Bosshardt was al de derde generatie met die naam en er zou er nog een volgen. Het assortiment bestond uit wollen, linnen en katoenen kleding en garen, band en wol. De zaak leverde veel aan zorginstellingen en de Bosshardts bekleedden tal van kerkelijke en maatschappelijke functies. Het bekendste familielid, majoor Bosshardt, stond als meisje nog in de winkel.

Het auteurschap van een Utrechtse wandelgids uit 1942
Dit voorjaar werd een anoniem verschenen wandelgidsje uit 1942 aan de vergetelheid ontrukt. Salon Saffier publiceerde een mooi verzorgde facsimile-herdruk, gecompleteerd met foto's van Nico Jesse en een nawoord door Hans Ebbink. Het boekje Een Dom en de stad rondom blijkt nog steeds lezens- en wandelwaardig. Hoewel de bezorger de tekst toeschrijft aan Jan Engelman, is over het auteurschap het laatste woord echter nog niet gezegd.

In memoriam
Piet ’t Hart, Utrechts historicus (1933-2016)

Cornelis de Wael, de loopbaan van een Domloodsmeester1

Het realisme van het stadsportret van Jeruzalem van Jan van Scorel (1527)
Analyse, functie en navolging

Het ‘Schrickelik ­Tempeest’ belicht
Een nieuwe kijk op de meteorologie van de stormramp van 1674

‘De religie wil geleert, niet ­gedwongen worden’
Daniel van Hengel (1618-1689) en zijn opvatting over religieuze tolerantie in Utrecht

‘Nooit zag ik zulk een verlicht ­administrateur van andermans belang’
René Radermacher Schorer (1888-1956)

De Amsterdamsestraatweg in Utrecht
Van belangrijke winkelstraat tot afvalputje

Van Hollandsche ­welsprekendheid tot Nederlandse Taal en Cultuur
Een beknopte geschiedenis van 200 jaar Utrechtse neerlandistiek

Het Stegenboek van Utrecht vertelt over de ontwikkeling van de oude stad, van de tijd van de Romeinen tot en met de recentste vernieuwingen. Met nieuwe wegen, hoe smal soms ook, kon steeds meer stadsgebied bebouwd worden. Aan woonhuizen was immers voortdurend een tekort. Vroeger waren stegen de toegang naar eenvoudige huizen en de afvoergoten voor regenwater. Nu zijn de hoven bedoeld als gemeenschappelijke tuin voor ontmoeting en rust.

De tweede druk is nog completer geworden met een stegenindex en de locatie van ruim 400 stegen. Het register van verdwenen steegnamen is uitgebreid en de Stegenkaart is opgenomen in de luxe omslag. Naast het boek zijn ook het Stegenrapport, met foto’s en beschrijvingen van de meer dan 400 stegen, en de Stegenkaart vernieuwd.

Bert Poortman, TUSSEN ZWAANSTEEG EN ACHTEROM, Het Stegenboek van Utrecht, 2e druk 2021, ISBN 9789071108990. De nieuwe uitgave telt 172 bladzijden en heeft meer dan 200 illustraties in kleur.

Prijs voor leden van de Historische Vereniging Oud-Utrecht € 10 (1 BOEK PER LID). Winkelprijs € 20.

Tussen Zwaansteeg en Achterom is hier gratis digitaal beschikbaar in een lagere resolutie. Messcherpe afbeeldingen staan in het gedrukte boek.
Stegenrapport Oude Stad Utrecht is de digitale inventarisatie van alle bezochte stegen. Meer dan 400 stegen staan in dit rapport, inclusief een situatie en foto’s. Het rapport heeft een index op steegnaam en op steegnummer. Stegenrapport Oude Stad Utrecht is alleen digitaal beschikbaar.

Op de Stegenkaart Utrecht is de locatie van de genummerde stegen te vinden. De Stegenkaart Utrecht is bijlage bij het boek en digitaal beschikbaar.

De Utrechtse boomkwekersfamilie Van der Stoop
In de 17e en 18e eeuw was de familie Van der Stoop een bekende en vooraanstaande familie van boomkwekers. Zij verkochten hun bomen aan de hoogste kringen, zoals aan stadhouder Frederik Hendrik van Oranje voor diens buitenverblijven. Waarschijnlijk leverde stamvader Willem van der Stoop de honderden linden en iepen voor de aanleg van de Maliebaan.

‘Heerlykste hofsteden: Het buitenplaatslandschap langs de Oude Rijn tussen Utrecht en Leiden
Bij de Leidse Rijn en Oude Rijn denken de meeste mensen niet direct aan buitenplaatsen. Toch bloeide langs deze rivier ooit het buitenleven; in de 17e en vooral de 18e eeuw lagen er minstens 130 buitenplaatsen tussen de steden Leiden en Utrecht. De omvang en ontwikkeling van dit buitenplaatslandschap is enkele jaren geleden voor het eerst volledig gereconstrueerd.

Het Hommelbosje, restant van buitenplaats Welgelegen
Wie vanaf Utrecht Centraal over de Weg der Verenigde Naties richting het 24 Oktoberplein fietst, ziet naast de drukke fly-over en het benzinestation opeens een oude eikenlaan. In maart en april komen allerlei stinzenplanten tot bloei in het bescheiden bosje tussen de laan en de seniorenappartementen van Park Welgelegen. Wat is het verhaal van dit historische groenfragment op de overgang van de wijken Kanaleneiland en Oog en Al?

‘Ondernemer van kunstmatige grotwerken’: de firma Moerkoert in cementrustiek
In 1902 adverteerde de Utrechtse firma Moerkoert voor ‘Grot en Waterwerken, Tunnels, Bruggen, Ruïnes, enz.’ Hieruit spreekt een laatromantisch vocabulaire. Kunstmatige ruïnes en grotten waren toen al een hele tijd passé. Maar Moerkoert gebruikte een uiterst modern materiaal en hanteerde een destijds nog populaire stijl: de zogenaamde cementrustiek. Deze geheel veronachtzaamde stijl en het bijbehorende ambacht ontwikkelde zich in de tweede helft van de 19e eeuw en werd tot in de jaren 1920 gebruikt. Franciscus Johannes Moerkoert was de aanjager van de cementrustiek in Nederland.

Annebetje van Tuyll, hartsvriendin van Belle van Zuylen
De beste vriendin van Belle van Zuylen was haar vijf jaar jongere nichtje Annebetje. Zij heette voluit Anna Elisabeth Christine van Tuyll van Serooskerken (1745-1819), net zoals Belles naam eigenlijk Isabella Agneta Elisabeth van Tuyll van Serooskerken (1740-1805) luidde. Annebetje en Belle kenden elkaar van kinds af aan en zouden hun hele leven nauw contact houden. Ze correspondeerden veel en nadat Belle van Zuylen zich na haar huwelijk in Zwitserland vestigde, volgden er wederzijdse bezoeken.

Oorlogen en hun impact op de bevolking
Inleiding

De wapengraven van Utrecht

Eertijds een sterk slot
Versterkte huizen in de Gelderse Vallei in de middeleeuwen

Oorlog en ellende
Veerkracht en herstel van oorlogsschade op het Utrechtse platteland in de late middeleeuwen

Een stad in de vuurlinie
Oudewater in 1672

‘Sorchvuldich van eere ende reputatie’
Adellijke militairen in Staatse dienst in het Sticht in de zeventiende en achttiende eeuw

Beroofd, mishandeld en verbitterd
De bevolking van Utrecht in de oorlog van 1794-1795

Woerden als garnizoensstad, 1814-1879
De invloed van het garnizoen op het dagelijks leven in de negentiende eeuw

Verboden kringen
Over ‘Dood weermiddel’ van F.B. Hotz

‘Een oase in de woestijn’
Hulpverlening in Zeist tijdens de Grote Oorlog

Tussen hoop en vrees
Burgers en militairen in Schalkwijk en Tull en 't Waal voor en tijdens de mobilisatie van 1939 en in mei 1940

Herdenk - Bezin - Wees waakzaam
Het Vrijheidsmonument in Eemnes

Invloeden van de Amerikanen van vliegbasis Soesterberg op de omgeving

Een gids met vijf wandelroutes en een vaarroute langs alle lantaarnconsoles aan de Utrechtse grachten.

In 1949 begon de grootscheepse restauratie van de Utrechtse werven, op instigatie van de Vereniging Oud-Utrecht. De kraagstenen onder de lantaarns werden versierd met een beeldhouwwerk. Typisch Utregse verhalen en sagen, legenden van vrome heiligen en dappere helden, deugden en ondeugden, spreekwoorden en de Utrechtse gilden kregen een plaats op de lantaarnconsoles. Een tocht langs het water toont het leven in al zijn kleurrijke facetten, vormgegeven door Utrechtse beeldhouwers.

Nettie Stoppelenburg (teksten), Tolien Wilmer (redactie),
Initiatief en coördinatie Annemiek Roessen en Jetta Ernst
De lantaarn spreekt 2e herziene druk. Wandel- en vaarroutes langs de lantaarnconsoles aan de Utrechtse grachten. Utrecht: Vereniging Oud-Utrecht, 2020. 159 blz. talloze foto's ISBN 9789082029505.
Prijs voor leden van de Historische Vereniging Oud-Utrecht € 10,00 (1 BOEK PER LID).
Winkelprijs € 14,75.

Het jubileum-themanummer '100 jaar passie voor Utrecht'

Inleiding: De leden van het eerste uur
‘De geschiedenis van Utrecht te beoefenen en de kennis daarvan in brede zin verspreiden’, was de doelstelling van de in 1923 opgerichte vereniging Oud-Utrecht. Juist vanwege de wens tot ‘brede verspreiding’ was volgens de initiatiefnemers een groot aantal leden nodig uit brede lagen van de bevolking, binnen en buiten Utrecht. Vanaf het begin deed men dan ook veel aan ledenwerving. Welke middelen zette de vereniging daarbij in en hoe breed was eigenlijk de groep van geïnteresseerde Utrechters die in de eerste jaren lid werden?

Joachimus Pieter Fockema Andreae (1879-1949): Tussen Oud-Utrecht en de modernisering van de stad
Burgemeester Fockema Andreae kan worden beschouwd als de stichter van de vereniging Oud-Utrecht. Begin 1923 nodigde hij een aantal historisch geïnteresseerde stadgenoten uit voor een bijeenkomst. Dit initiatief zou op 12 februari leiden tot de oprichting van de vereniging Oud-Utrecht, waarvan Fockema Andreae tot aan zijn overlijden erevoorzitter zou zijn. Fockema Andreae zette zich in voor het behoud van Utrechts erfgoed, maar evenzeer voor de ontwikkeling van Utrecht tot moderne stad. ‘Het bestaande stedenschoon zorgvuldig behouden en daarnaast nieuw stedenschoon scheppen’, was zijn devies.

Johannes Anthonius Moesman (1859-1937): Fotografisch chroniqueur en vermaard verzamelaar
‘De vereeniging “Oud-Utrecht” heeft één harer merkwaardigste leden verloren’, zo opende het in memoriam dat G.A. Evers schreef in het Maandblad Oud-Utrecht van januari 1937. Om daarna te memoreren dat Joh. A. Moesman een lid was van het eerste uur, een zeer geregelde bezoeker van de bijeenkomsten en ‘de meest trouwe deelnemer aan hare rondgangen en tochten’. En nooit deed de vereniging tevergeefs een beroep op Moesman om uit zijn rijke collecties materiaal ter beschikking te stellen.

Willem Graadt van Roggen (1879-1945): Dienaar van Mercurius en Kleio
Graadt van Roggen was grondlegger en jarenlang secretaris-generaal van de Jaarbeurs. Maar zijn hart lag bij de literatuur en de lokale geschiedschrijving. Als bestuurslid van het eerste uur behoorde hij tot de oprichters van de vereniging Oud-Utrecht. Zijn vele publicaties in het Jaarboekje getuigen van een bijzondere belangstelling voor het Utrechtse marktwezen en voor de literaire banden met Duitsland.

Ina Boudier-Bakker (1875-1966): Driemaal Domstad, oud en nieuw
Ze werd oud, schrijfster Ina Boudier-Bakker, maar liefst 91 jaar. Het grootste deel van haar lange leven woonde ze in Utrecht, een halve eeuw in totaal, verspreid over drie perioden en evenzovele huizen. Geboren in Amsterdam bleef ze haar hele leven verknocht aan de hoofdstad, maar ze hield ook intens van Utrecht. In haar werk heeft de stad niet veel sporen nagelaten, maar enkele keren liet zij zich uit over ‘Utrechts verleden en heden beide'.

‘Een enkele begaafde vrouw’
De beschrijving uit Het Bureau van J.J. Voskuil is niet bepaald flatteus: ‘Ze had een verstild, bescheiden gezicht met een knoetje samengebonden grijs haar. Haar hoofd schudde een beetje.’ Catherina van de Graft was toen 84 jaar. Dit beeld doet geen recht aan haar leven, dat vol was van publicaties, lezingen, commissies en besturen. En dat in een tijd waarin vooral mannen de dienst uitmaakten, waartussen zij haar ‘mannetje’ stond. Van de Graft was in 1925 de eerste vrouw in het bestuur van Oud-Utrecht. Zij schreef vele artikelen in het Maandblad en in het Jaarboek en bleef tot haar dood verbonden met de vereniging.

Alfred Johan Salomon van Lier (1874-1971): Een trouw lidmaatschap met gedwongen onderbreking
In Utrecht is Truitje van Lier een bekende historische figuur. Tijdens de Tweede Wereldoorlog redde zij samen met Jet Berdenis van Berlekom tientallen Joodse kinderen door hen, in afwachting van een onderduikplaats, onder te brengen in haar crèche. Ook haar nicht Truus van Lier was verzetsstrijder, voor wie onlangs een standbeeld is opgericht. Maar voor de oorlog was Truitjes vader, Alfred van Lier, een prominente Utrechter. Wie was deze man die al in 1923 lid werd van de vereniging Oud-Utrecht?

George Charles Labouchere (1896-1971): Voorvechter van monumentenzorg en het Derde Rijk
In het Jaarboek Oud-Utrecht 1971 verscheen een opmerkelijk artikel van de hand van Theun Haakma Wagenaar. Hierin deelde hij enkele ‘geniale theorieën’ van zijn goede vriend George Charles Labouchere, die kort daarvoor was overleden. Het waren ideeën die Labouchere zelf nooit aan het papier had durven toevertrouwen, in de vrees ‘iets op schrift te stellen dat niet volkomen onaanvechtbaar was’. In oudere jaargangen van de jaarboeken en maandbladen van Oud-Utrecht had hij echter veelvuldig gepubliceerd, voor het laatst in 1941 over de Utrechtse bolwerken. Waarom bleef het daarna zo lang stil

Marie Anne Tellegen (1893-1976): De ontdekking van een geestverwante
Tot de meest bijzondere onder de duizenden leden die de vereniging Oud-Utrecht in honderd jaar geteld heeft, behoort ongetwijfeld Marie Anne Tellegen. Eigenzinnig, onafhankelijk, kritisch en origineel: dat zijn karaktertrekken van zowel Tellegen als van de door haar bewonderde Belle van Zuylen. Tellegen vroeg als een van de eersten in Nederland aandacht voor de 18e-eeuwse schrijfster en beroemdste bewoner van Slot Zuylen.

Gerrit Rietveld (1888-1964): 'Ik heb geen afkeer van het oude'
Niets lijkt verder van elkaar af te staan dan de modernistische architectuur van Gerrit Rietveld en de gotische bouwstijl van de Domkerk. Toch heeft Utrechts bekendste architect meermaals aangeven dat hij de Dom bewonderde en vond hij dat zijn eigen werk een 'gotische proportie' had. Wel had Rietveld een eigenzinnige visie op wat wel en niet behouden moest blijven van het verleden. Naast Oud-Utrecht pleitte hij voor de oprichting van een vereniging 'Nieuw Utrecht'.

Rob Dettingmeijer (1945-2016): Architectuurgeschiedenis en activisme
Architectuurhistoricus en publicist Rob Dettingmeijer schreef in het Jaarboek Oud-Utrecht van 2010 een bijdrage over Gerrit Rietveld, getiteld 'Wereldberoemd in Utrecht'. Hij merkte daarin op dat de bekende Utrechtse architect en meubelmaker groot belang hechtte aan de sociale functie van volkshuisvesting. En dat was een typische Rob Dettingmeijer-waarneming: ook voor hemzelf had architectuur en stedenbouw alles te maken met emancipatie en sociale rechtvaardigheid.

Aart Oosting (1935-2006): Een leefbare toekomt voor de binnenstad
Voor architect Aart Oosting stond één ding voorop en dat was een bewoonbare binnenstad. Vanaf zijn allereerste activiteiten aan het begin van de jaren zestig maakte hij zich daar druk over. Hij stoorde zich aan de grote doorbraakplannen van de gemeente, maar mopperde net zo hard op oudheidkundige organisaties die zich verzetten tegen iedere vernieuwing van de stad. Oosting was een man met een uitgesproken mening die hij niet onder stoelen of banken stak. Maar hij hield het niet alleen bij woorden. Als architect droeg hij met zowel nieuwbouw- als restauratieplannen veel bij aan de binnenstad.

Hubertus Louis Leonard van Hoogenhuijze (1900-1979): Lid voor het leven met liefde voor Zeist
Het vijftigjarig bestaan van de vereniging Oud-Utrecht werd op 20 maart 1973 gevierd tijdens een feestelijke ledenvergadering in het Spoorwegmuseum. De oudste leden ontvingen een oorkonde behorende bij het lidmaatschap voor het leven. Een van hen was de gepensioneerde advocaat Huib van Hoogenhuijze, wiens naam al voorkwam op de allereerste ledenlijst van 1924. Behalve levenslang lid van Oud-Utrecht was hij een van de oprichters van de Van de Poll-Stichting, het Zeister historisch genootschap.

Anthony Lisman (1943-2020): Een jongensdroom die uitkwam
De buitenplaatseigenaar Anthony Lisman had zijn liefde voor historische gebouwen van huis uit meegekregen. Het familiebedrijf Lisman en Lisman, dat teruggaat tot de 19e eeuw, ontwikkelt en exploiteert vastgoed met respect voor historie. Anthony Lisman zette zich in het bijzonder in voor buitenplaats VreedenHoff aan de Vecht bij Nieuwersluis en kasteel Heemstede bij Houten, waarover hij ook publiceerde.

Tjeerd Pot (1923-2006): Op zoek naar een verleden medemens
De gewezen tandarts Tjeerd Pot legde de basis voor het gebitsonderzoek aan archeologische schedelvondsten in Nederland. Als vrijwilliger hield hij zich ook jarenlang bezig met de restauratie van voorwerpen uit de Utrechtse bodem. Bovendien wist hij daarover met een originele blik en op een toegankelijke manier te schrijven. Pot was altijd op zoek naar 'de verleden medemens', zoals de titel luidde van zijn bundeling bespiegelingen over archeologische en bouwhistorische vondsten in Utrecht.

Bernard Martens van Vliet (1938-2011): Vollekstaol en verzamelwoede
De journalist Bernard Martens van Vliet, actief en kritisch lid van Oud-Utrecht, is bekend geworden om zijn publicaties over de Utrechtse volkstaal. Daarnaast legde hij een grote verzameling aan van handels- en reclamedrukwerk uit de stad Utrecht. De duizenden briefhoofden, zegels, reclamekaarten, verpakkingen en suikerzakjes vormen een staalkaart van Utrechtse winkels, bedrijven, instellingen en verenigingen uit de 19e en 20e eeuw.

Gerda Barents-Vermeer (1923-2017): Amat alta silentia musa
Muziek verlangt intense aandacht, zo luidt de vertaling van Amat alta silentia musa. Onder dit motto voltooide Gerda Barents-Vermeer in 1998 haar studie muziekwetenschap aan de Universiteit Utrecht. Deze zinspreuk werd gebruikt door het Collegium Musicum Ultrajectinum, het Utrechtse muziekgezelschap waarop zij op 75-jarige leeftijd afstudeerde. Wie was de vrouw die de levensfase waarin anderen van hun pensioen genieten, wijdde aan de geschiedschrijving van de Nederlandse muziek?

Joop van Schaik (1942-2016): Gevelstenen-manuscript van Nicolaas van der Monde ontsloten
In 1990 verscheen het bescheiden uitgevoerde maar belangrijke boekje Nicolaas van der Monde en de Utrechtse gevelstenen. De uitgave was gebaseerd op de doctoraalscriptie van Joop van Schaik, die zijn studie kunstgeschiedenis naast zijn werk deed. Aan de hand van een ongepubliceerd manuscript met tekeningen van de 19e-eeuwse stadshistoricus Van der Monde gaf het boekje een overzicht van historische gevelstenen in de stad Utrecht. Dankzij Van Schaik verscheen het manuscript na 140 jaar alsnog.

Ronald de Groen (1961-2021): Utrechtse stadsgezichten en Noord-Koreaanse propaganda
De Utrechtse ondernemer Ronald de Groen liet bij zijn overlijden in 2021 een grote kunstcollectie achter. Hiervan waren sociaal-realistische schilderijen uit Noord-Korea de afgelopen decennia al te zien op tentoonstellingen. Een goed bewaard geheim was echter dat De Groen ook Utrechtse stadsgezichten verzamelde. Veertien van deze werken, vooral uit de 19e eeuw, worden nu opgenomen in de collectie van het Centraal Museum.

Portretten huidige leden
Froukje van der Meulen (1985), bestuurslid en erfgoedspecialist
Bram van der Wees (1953), stadsuitgever en (geen) klokkenluider
Ton van Schaik (1941), kritisch katholiek kerkhistoricus
Tolien Wilmer (1948), liefhebber van historisch groen
Michiel Plomp (1958), kunsthistoricus en tuinliefhebber
Kathleen Verdult (1993), historisch 'verbindingsofficier'
Joep Haffmans (1948), antiekhandelaar en verzamelaar
Jaap Roëll (1946), galeriehouder en Kunstliefde-kenner
Bert Maes (1944), groen- en cultuurhistoricus
Bini Biemans-van der Wal (1954), huishistoricus van de Klaaskerk
Juliette Jonker-Duynstee (1965), kenner van de Vechtstreek
Mariëlla Beukers (1963), historisch wijnschrijver
Katrijn Kuypers (1963), gezicht van de Pieterskerk en Utrechtse koormuziek
Willemijn Bánki (1971), stadsgids en tufsteenfan

Van Oudmunster-kerkhof naar Domplein
Ruimtelijke ontwikkeling in de negentiende eeuw

Verklonken Utrechts erfgoed
Een twaalfde-eeuws antifonarium

De witte dampkolom wijst de spoorbaan aan
Infrastructuur en bevolkingsgroei in Zuidoost Utrecht 1815-1940

Een motor voor groei?
De transport-revolutie in de provincie Utrecht

'De held van ons huiselijk leven, de lieveling der natie…'
De Utrechtse jaren van Nicolaas Beets (1814-1903)

Hendrik Marsman, dichter uit Utrecht 

Willem Hendrik van der Wall (1716-1790)
Een verdienstelijk beeldhouwer uit Utrecht

Oververtegenwoordiging van (Utrechtse) adel in het ledenbestand van het Genootschap Kunstliefde, 1850-1916

Gildevertegenwoordiging of oligarchie?
De samenstelling van het Utrechtse stadsbestuur in de late middeleeuwen (1304-ca. 1450)

Het Julianapark, springlevend erfgoed 

Van devotie naar festijn
De geschiedenis van de St. Antoniebroederschap en de Heilige Kruisbroederschap uit de Jacobikerk vóór en na de religieomslag van 1580

Van touwslagers naar touwfabriek
De familie Van der Lee

Belgische vluchtelingen en militairen in IJsselstein, 1914-1919

De Raadskelder en Dietsche Taveerne in en rond de Tweede Wereldoorlog
In 1946 werd horecaman Cornelis Vriens gearresteerd wegens collaboratie. Zijn café-restaurants onder het stadhuis en aan het Oudkerkhof waren tijdens de bezetting levendige trefpunten geweest voor NSB'ers, WA-mannen, SS'ers, SD'ers en Wehrmachtsoldaten. Vriens had er goed aan verdiend, maar er waren ook getuigenissen dat hij informatie doorspeelde aan het verzet. Waarom hadden fascisten zich eigenlijk zo thuis gevoeld in de Raadskelder en Dietsche Taveerne?

De kernthema’s van een strijdbare historicus: Pieter Geyl (1887–1966)
Pieter Geyl, hoogleraar Nieuwe Geschiedenis aan de Rijksuniversiteit Utrecht, was geen historicus in een ivoren toren, maar een die zich mengde in de discussies van zijn tijd. Geschiedenis en politiek hadden elkaar iets te bieden, vond hij. De eenheid van de 'Nederlandse Stam', de aanvaringen tussen Orangisten en Staatsgezinden en de overmoed van historische systeembouwers als Jan Romein en Arnold Toynbee waren de drie grote thema’s waarover hij zich met verve liet horen.

Leidsche Rijn, de groeipijnen voorbij
Het is 25 jaar geleden dat de bewoners van het eerste opgeleverde huis in Leidsche Rijn, aan het Klifrakplantsoen in Langerak, de sleutel overhandigd kregen. Kort daarna werden de eerste huizen in Veldhuizen opgeleverd door de toenmalige gemeente Vleuten-De Meern. In dat jaar 1998 woonden er ten westen van het Amsterdam-Rijnkanaal iets meer dan 20.000 mensen. Anno 2023 zal het aantal inwoners de 100.000 bereiken. Het Masterplan Leidsche Rijn is daarmee een echt ‘Deltaplan wonen’ gebleken.

Boekbespreking: De Vechtstreek als frontgebied tijdens het Rampjaar
Het afgelopen jaar is landelijk en ook in Utrecht het Rampjaar 1672-1673 uitgebreid herdacht. Uiteraard vormde het gedenkjaar aanleiding voor het uitbrengen van meerdere boeken, waarvan een aantal zich toespitst op gebeurtenissen in de provincie Utrecht. Twee van deze publicaties betreffen de Vechtstreek. Auteurs Wouter van Dijk en Daan Wolfert beschrijven deels dezelfde gebeurtenissen, maar hebben ieder hun eigen aanpak.

Boekbespreking: Kanalen van Drusus in de Vecht?
Dankzij klassieke teksten weten we van Romeinse waterwerken in de Rijndelta die werden aangelegd onder leiding van generaal Drusus, de adoptiefzoon van keizer Augustus. In Tussen de Dam van Drusus en de Zuilen van Hercules presenteert Jan Verhagen de resultaten van zijn onderzoek naar deze dammen en kanalen, op het snijvlak van archeologie en bodemkunde. Aan de hand van oude en nieuwe gegevens concludeert hij dat de Vecht tussen Overmeer en Nigtevegt de meest waarschijnlijke locatie is voor het Kanaal van Drusus. Houdt zijn stelling stand?

Themanummer de Vrede van Utrecht

‘Uitregtse Vreugd-basuin’?

Utrecht 1713: een vorm van instrumentele geschiedschrijving

Het exposeren van de Vrede

De tentoonstelling over de Vrede van Utrecht in het Centraal Museum

De Vrede van Utrecht gelokaliseerd

Huisvesting van de diplomaten

‘La librairie s’accorde assez bien avec mon autre négoces’

Nicolas Chevalier: verzamelaar, boekdrukker en penningmaker

Nationaal versus Europees gemeenschapsgevoel

Gelegenheidsverzen op de Vrede van Utrecht (1713)

Van dertele messieurs, miserabele burgers en schone dames

Krijgsgevangen officieren in Oudewater

De Vrede duur gekocht

Rhenens stadsbestuur in tijd van oorlog

De Vrede van Utrecht: ‘Een vrede vol ongerustheid’

De jaarlijkse brief van de overheid aan het volk 1713-1747

Het Hollands Vreede-vuur-werk

Vreugdevuurwerk afgestoken op 14 juni 1713 in de Haagse Hofvijver ter gelegenheid van de Vrede van Utrecht

Gelegenheidsuitgaven bij driehonderd jaar Vrede van Utrecht

Jacob Olie Jr., pionier van de kleurenfotografie in Utrecht
De eerste autochromes (vroege kleurenfoto's op glasplaat) die in de stad Utrecht gemaakt zijn, dateren uit de periode 1909-1932. De fotograaf was de scheikundige Jacob Olie Jr., van oorsprong een Amsterdammer. Hij kwam in 1909 met zijn vrouw Tine Reeders en zus Aagje Olie in Utrecht aan het Wilhelminapark wonen. De autochromes geven een uniek beeld van het huiselijk leven daar en van Utrecht en Nederland in het eerste kwart van de vorige eeuw.

‘Altijd ‘n volle zaal’: het Volksconcert en Utrecht
In de receptiegeschiedenis van de klassieke muziek neemt het Volksconcert een aparte plaats in. Volksconcerten brachten de lagere klassen goedkoop in aanraking met hoge muziekcultuur. Het publiek zat letterlijk en figuurlijk voor een dubbeltje op de eerste rang. In 1863 adopteerde Utrecht de formule. Die sloeg aan, maar raakte verwaterd. Er was een coup voor nodig om het tij te keren. De doorstart maakte van het Volksconcert een vaste waarde in het Utrechtse muziekleven.

Willem de Famars Testas (1834-1896), een oriëntalist in Utrecht
Willem de Famars Testas wordt beschouwd als de vroegste Nederlandse vertegenwoordiger van het oriëntalisme, de romantische verbeelding van het Oosten in de westerse schilderkunst. Hij maakte in 1858 en 1868 twee lange reizen door Egypte en het Midden-Oosten, waarop zijn meeste werken zijn gebaseerd. Minder bekend is dat de geboren en getogen Utrechter ook graag honden en paarden schilderde. Hij legde ruiters en wedrennen vast aan de Maliebaan en was zeer actief bij het Genootschap Kunstliefde.

Een rebelse vrede: de Pacificatie van Gent in Utrecht
De Pacificatie van Gent (1576) betekende voor Utrecht een kentering in politiek en religieus opzicht. Het verdrag markeerde de Utrechtse deelname aan de Opstand en het begin van de Reformatie. Er ontstonden echter verschillende interpretaties van de betekenis van het verdrag voor de godsdienstvrijheid. De lokale toepassing van de Pacificatie diende uiteindelijk als wapen om katholieken uit te sluiten en steun voor de Opstand af te dwingen.

Fentener van Vlissingen Fonds
Vijftig jaar cultuurondersteuning in Utrecht, 1961-2011

Een onbekend Utrechts processionale uit de vroege vijftiende eeuw
Een eerste verkenning

Het gasthuis van Oudewater

Zonder pracht of pomp
Evert van de Poll en zijn verlangen naar de muzen 

De manslag op jonker Adriaan van Oostrum in 1612
De lotgevallen met politieke implicaties van Vincent Dutrieucx 

Van braaf tot stout
De vereniging Voor de Kunst (1895-1938) 

Het vertrek van de veertiende-eeuwse pottenbakkers uit de Bemuurde Weerd: verplicht of vrijwillig?
Een herinterpretatie van de historische en archeologische gegevens

Natuur en recreatie in het Zeisterbos 1913-1940 

David en Jacob Pouchoud
Agent van de koning van Groot-Brittannië, 1715-1762

Kerstliedjes in Het Utrechts Archief
Een 16e-eeuws zangboek dat bewaard wordt in Het Utrechts Archief geeft een bijzonder inkijkje in de Utrechtse muziekgeschiedenis. Het is meer een liedbibliotheek dan een zangboek, want naast het gedrukte schoolboek Cantuale Traiectensis bevat de band nog een dunner liedboek en een apart handschriftje met negen kerstliederen. In de korte versies van Middelnederlandse kerstliederen zijn de details van het kerstverhaal weggelaten en is Kerstmis vooral een feest van samen zingen in blijdschap en dankbaarheid.

Utrechts rundvee (1400-1800)
Welke problemen een grote veestapel met zich meebrengt, kunnen we dagelijks in de krant lezen. Maar hoe was de situatie eigenlijk in vroeger eeuwen in de (huidige) provincie Utrecht? Gegevens uit boedels en veilingen van boerenbedrijven laten zien dat er een evenwicht bestond tussen het aantal dieren en het grondoppervlakte, en tussen de bedrijfsvorm en de bodemsoort. Gemengde boerenbedrijven maakten later steeds meer plaats voor melkveehouderijen. Een eeuwenlang gebrek aan mest sloeg om in een overschot.

Wandelen over de stadswal met Saftleven
Geen andere 17e-eeuwse kunstenaar heeft zo vaak de verdedigingswerken getekend van een stad in de Nederlanden als Herman Saftleven (1609-1685). Die stad was Utrecht, waar de in Rotterdam geboren kunstenaar omstreeks 1632 was neergestreken. Er zijn meer dan 150 tekeningen van (en vanaf) de Utrechtse stadswallen bekend van Saftleven. Gedurende dertig jaar – pakweg tussen 1645 en 1674 – konden Utrechters hem regelmatig over de stadswallen en langs de Stadsbuitengracht zien lopen, op zoek naar een plekje om rustig te kunnen tekenen. Zijn tekeningen bevinden zich tegenwoordig in openbare en particuliere collecties in binnen- en buitenland.

Beladen religieuze kunst van het Interbellum
De kerk van Onze Lieve Vrouw van Altijddurende Bijstand in Bilthoven heeft een bijzonder gaaf interieur uit de jaren tussen de beide wereldoorlogen. Daaraan hebben destijds bekende, nu vergeten kunstenaars bijgedragen. De Duitse beeldhouwer Adam Winter leverde maar liefst zeventien heiligenbeelden en een vijftal reliëfs. In 2023 staat een tentoonstelling stil bij het eeuwfeest van de stichting van de parochie van deze kerk. Een goede aanleiding om opnieuw te kijken naar de katholieke avant-gardekunst van het Interbellum, een ideologisch verwarrende periode.

Woningbouw en architecten in Utrecht tijdens de Tweede Wereldoorlog
De Tweede Wereldoorlog was een cesuur in de bouwnijverheid. De bouwstop die de Duitsers afgekondigden, legde vrijwel het hele bouwwezen stil. Ook moesten architecten vanaf eind 1941 lid worden van de Kultuurkamer. Veel bouwplannen werden uitgesteld of geannuleerd. Waren de bezettingsjaren daardoor een bouwloos tijdperk? Inventarisatie van bouwtekeningen laat zien welke bouwactiviteiten er plaatvonden in Utrecht. En wie waren de architecten en hoe verhielden ze zicht tot de bezetter? De aanwezigheid van de NSB en de Duitsers aan de Maliebaan bracht werk met zich mee voor wie zich welwillend opstelde.

Bespreking: viering Utrecht 900 jaar stad
De viering van 900 jaar stadsrechten kan bijna geen Utrechter zijn ontgaan. Vooral vanaf juni was 2022 een druk jaar op historisch gebied. Onder de motto's ‘Stad zonder muren’ en 'Gekomen om te blijven’ waren er tentoonstellingen in soorten en maten, concerten in vele smaken en verschenen er boeken voor jong en oud. Door de stad hingen posters van 900 Utrechters en de lokale historische kennis werd in quizvorm getest. Wat hebben de vele activiteiten zoal opgeleverd?

Thema: Stichtse bestuurders van 1747 tot en met 1848

Wisseling van de wacht?
Stichtse bestuurders in een roerige eeuw (1747-1848) 

Inhoud:

Inleiding
De aftrap van ‘Waard om te weten’ - Onderzoek naar de bestuurlijke elite in de provincie Utrecht 

1747
Het jaar 1747 (inleiding)

De elite zoekt het hoger op - De bestuurlijke elite van Doorn in het midden van de achttiende eeuw

De bestuurlijke elite van Zeist in de jaren 1745 tot 1759

Nieuwe heren, nieuwe wetten - Stadhouder Willem IV komt in de provincie Utrecht aan het bewind, 1747-1750 

1787
Het jaar 1787 (inleiding)

De patriotten van Oudewater: idealisme en harde realiteit

De Staten in Amersfoort en de Pretense Staten in Utrecht

De woelige jaren tachtig van de achttiende eeuw 

1795
Het jaar 1795 (inleiding)

‘Vrijheid, Gelijkheid, Broederschap of de Dood!’ - Wijkse ‘revolutionaire’ omwentelingen gedurende de periode 1795-1798

‘’t Vrije volk van Zoest’ - De Bataafse Revolutie in Soest, 1795-1798

Revolutie in Utrecht - Steden en platteland 1795-1798 

1813
Het jaar 1813 (inleiding)

Eerst de heren, vervolgens de burgers - De invloed van notabelen op het plaatselijk bestuur van Maarssen na 1813

Rhenense bestuurders tussen 1803-1815 aan het pluche geplakt

Een nieuwe koninkrijk, een nieuwe bestuurselite? - De ontwikkelingen rond 1813 

1848
Het jaar 1848 (inleiding)

Woudenberg 1848-1851 - Gekozen bestuurders

Vernieuwing of continuïteit? - Provinciale Staten van Utrecht rond 1848

Een nieuwe grondwet - Bestuurders in de provincie Utrecht rond 1850 

Eindconclusie
Utrechtse bestuurders tussen ware vrijheid en democratie 

De kroniek over 2011 was dit jaar een los bijgevoegd katern van 16 pagina's.

Kunst contra ketterij
De katholieke schuilkerken in Utrecht werden in de 17e eeuw rijkelijk voorzien van schilderijen door gerenommeerde kunstenaars. Aan de onderwerpskeuze van deze kunstwerken lag een doordacht iconografisch programma ten grondslag dat voortvloeide uit de Contrareformatie. De kerken waren ingericht als Theatrum Sacrum, een heilig theater waarin de sacramenten werden opgevoerd.

Jacob Das, veelzijdige grutter uit de Twijnstraat
In de 19e en 20e eeuw was de familie Das uit de Twijnstraat bekend van de Oranjegrutterij — een grutterswinkel met meerdere filialen — en om hun vele maatschappelijke activiteiten. Het meest spraakmakende lid van de familie was Jacob Das Dzn. (1865-1931). Behalve grutter was hij antirevolutionair politicus, voorzitter van ondernemersverenigingen, brandweerman, zwemmer en ‘buurtvader’. Op zijn initiatief werd het Gedenkteken 1813-1913 opgericht, nog altijd te vinden aan het einde van de Twijnstraat. De grutterswinkel werd in 1935 vervangen, maar het pakhuis aan de Wijde Doelen staat er nog.

De gelaagde historie van de Dom in penningen
Ter gelegenheid van de voltooiing van de restauratie van de Domkerk in de jaren 2017-2022 heeft de Amsterdamse kunstenares Da van Daalen (1956) een serie eigentijdse penningen ontworpen. Ze verbeelden een aantal belangrijke thema’s uit de geschiedenis van de Domkerk. De penningen uit 2022 maken deel uit van een veel langere traditie.

Een 'Chinees theehuis' in Huis ter Heide
‘Het enige, zeer merkwaardige overblijfsel van de Chinese stijl in de tuinkunst der 18de en 19de eeuw.’ Zo omschreef de Rijksdienst voor de Monumentenzorg het theehuis dat tot 1958 aan de Amersfoortseweg stond in Huis ter Heide (gemeente Zeist). Auteur Rob Hufen heeft nog jeugdherinneringen aan dit exotische bouwsel en vroeg zich af wat er mee gebeurd is. Het paviljoen blijkt vele omzwervingen te hebben gemaakt. Het stond in Sassenheim, Groningen en Huis ter Heide en diende als theehuis, dokterspraktijk, noodwoning en bouwkeet.

Onze Lieve Vrouw van Eiteren: van IJsselstein naar Utrecht en terug
Op 24 juni 1936 maakte het middeleeuwse beeldje van Maria van Eiteren een glorieuze herintrede in IJsselstein, het stadje van herkomst. Een voorwerp dat in het Aartsbisschoppelijk Museum was terechtgekomen en daarna jarenlang in de kapel van de Zusters van Liefde aan de Springweg in Utrecht had gestaan, werd het middelpunt van een hernieuwde bedevaarttraditie.

Andreas aan de gevel: Ziekenhuis, zusterklooster en appartementencomplex aan de Springweg
Het lijkt wel een decorstuk: achter de oude voorgevel aan de Springweg staat een modern appartementencomplex. Oorspronkelijk gebouwd als rooms-katholiek gasthuis, werd het Andreasgesticht een klooster voor de Zusters van Liefde die lesgaven aan een imperium van meisjesscholen. Na hun pensionering mochten ze er nog oud worden. Inmiddels is het een gewild wooncomplex in de Utrechtse binnenstad. Alleen de façade met de beelden van Sint-Andreas en Onze-Lieve-Vrouw hield stand.

Machiel Wilmink en de School voor de Grafische Vakken
Liefhebbers van reclamedrukwerk, spoorwegen of scheepvaart kennen Machiel Wilmink (1894-1963) wellicht als ontwerper van affiches voor de Rotterdamsche Lloyd, de Nederlandse Spoorwegen en de Jaarbeurs. Hij ontwierp boekbanden en illustreerde publicaties voor uitgeverijen als Callenbach en Nijgh & Van Ditmar. Vooral was Wilmink, in zijn eigen woorden, een reclamekunstenaar: medeoprichter van het vakblad De Reclame, het Genootschap voor Reclame en de Vereniging voor Reclameontwerpers en Illustratoren. Maar voordat Wilmink bekend werd in de reclamewereld, maakte hij zich geliefd bij zijn leerlingen aan de School voor de Grafische Vakken in Utrecht.

Teruggevonden glas-in-lood van A.C. Valstar
In het gebouw op de hoek van de Stadhuisbrug en de Oudegracht, tot voor kort in gebruik als boekhandel en bibliotheek, was voor 1974 Vroom & Dreesmann gevestigd. Onlangs werden twee gebrandschilderde ramen teruggevonden die afkomstig zijn uit dit pand. Ze vullen de nog aanwezige ramen aan met figuratieve voorstellingen. Een ervan geeft het warenhuis zelf weer, zoals dat in 1898 begon als Magazijn De Zon. Bij de komende herontwikkeling zullen de ramen worden teruggeplaatst. Een goed moment om aandacht te schenken aan de vergeten glazenier.

Paus Adrianus VI, wereldleider uit Utrecht
Van timmermanszoon tot paus: dat is het levensverhaal van Adrianus van Utrecht (1459-1523) in een notendop. Precies 500 jaar nadat hij tot hoofd van de katholieke kerk werd gekozen, spreekt zijn onwaarschijnlijke loopbaan nog steeds tot de verbeelding. Adrianus was de opvoeder van keizer Karel V en diens stadhouder in Spanje. Hij was bevriend met Erasmus, maar ook de eerste theoloog die Luthers stellingen als ketterij veroordeelde. Museum Catharijneconvent eert de relatief onbekende wereldleider uit Utrecht nu met een tentoonstelling.

Boekbespreking Joodse Raad van Utrecht
Dit voorjaar verschenen er boeken over de Joodse Raad in Amsterdam én die in Utrecht. Het landelijke overzichtswerk en de regionale studie vullen elkaar perfect aan. Bart van der Boom probeert zich in te leven in het optreden van de Raad vanuit het perspectief van toen; dat levert veel stof tot nadenken. Jim Terlingen wil geen oordeel vellen over het optreden van de Utrechtse Joodse Raad, maar zijn boek biedt een grote hoeveelheid nieuwe gegevens.

Utrecht in de periode 700-1200

Een archeologische geschiedenis van de stad en een vernieuwde kijk op de vicus Stathe

'Vande groote swaricheyt der armen deser Stadt'

De reorganisatie van de armenzorg in Utrecht, 1580-1674

Haar letter-oef'ning

Drie kuise, maar toch welsprekende Utrechtse dichteressen uit de achttiende eeuw

'De stichters van het Witte Kerkje - geld en religie'

Oorlogsburgemeester in de Stad der Beweging

Cornelis van Ravenswaay (1897-1955)

Wereldberoemd in Utrecht

Hoe de reputatie van Gerrit Rietveld als architect werd gevestigd

Kroniek over het jaar 2009

Drift in puin

Een blik op natuursteengebruik In Utrecht van de Middeleeuwen tot de Renaissance

De Schuimspanen van Oudmunster

De identificatie van een verdwenen liturgisch voorwerp

Terug van weggeweest

De thuiskomst van Utrechtse relieken na de Reformatie

Leven als een edelman

Kasteelbezit van Utrechtse burgers en patriciërs 1600 - 1850

Van staten naar Representanten naar Provinciale Staten

De omwenteling in het gewestelijk bestuur van Utrecht tussen 1795 en 1816

De vingerhoednijverheid in en om Utrecht in de zeventiende en achttiende eeuw

Kroniek over het jaar 2008

Themanummer '50 jaar zorg voor Utrechts erfgoed'

Utrecht op het tweede gezicht
Goede zorg voor erfgoed is niet vanzelfsprekend. Een belangrijke voorwaarde voor een zinvolle omgang met overblijfselen uit het verleden zijn kennis en onderzoek. Er zijn weinig steden in Nederland die zo’n rijke onderzoekstraditie hebben opgebouwd als Utrecht. De publicaties daarover bieden een schat aan kennis en inspireren onderzoekers in andere steden. Een beschouwing over het belang van gemeentelijke erfgoedzorg en het fragiele collectieve geheugen van de stad.

Graven naar verhalen in Utrechtse bodem
Utrecht is voor archeologen een van de interessantste steden van Nederland. Door de verschillende landschappen en de lange bewoningsgeschiedenis is een ongekend rijk bodemarchief ontstaan. In de afgelopen vijftig jaar brachten de gemeentelijke archeologen tijdens honderden opgravingen vele verhalen aan de oppervlakte. Ook kreeg Utrecht er maar liefst 10.000 jaar geschiedenis bij.

Op zoek naar kasteel Vredenburg
Hoewel het kasteel Vredenburg rond 1580 grotendeels gesloopt werd, waren delen ervan nog eeuwenlang zichtbaar en kwamen funderingen tevoorschijn bij werkzaamheden. De afgelopen halve eeuw is er veel archeologisch onderzoek gedaan bij de bouw van parkeergarages en het Muziekcentrum. In de grachtvulling vonden de archeologen fragmenten van beeldhouwwerk en honderden kogels.

Bouwhistorie, een gemeentelijke taak
De aanstelling van Frans Kipp was in 1975 het begin van systematisch bouwhistorisch onderzoek door de gemeente Utrecht. Maar eerder werd er bij de afdeling Monumenten al onderzoek gedaan met het oog op restauraties, en na 1975 werd die ene bouwhistoricus al snel een hele afdeling. Wie waren deze gemeentelijke gebouwonderzoekers, hoe gingen zij te werk en wat leverde dat op aan bouwhistorische kennis?

Utrechts verleden in 3D
In de afgelopen halve eeuw deed de computer zijn intrede bij het archeologisch en bouwhistorisch onderzoek. Aanvankelijk werd die vooral gebruikt voor de registratie van vondsten en het maken van werktekeningen. De laatste 15 jaar maakten de Utrechtse archeologen en bouwhistorici ook intensief gebruik van 3D-reconstructies, niet alleen om het verleden inzichtelijk te maken voor het publiek, maar ook voor de uitwerking van onderzoek.

Waard om voor het nageslacht te behouden
Welke gebouwen moeten bewaard blijven voor de toekomst? Die vraag staat centraal bij discussies over de aanwijzing van rijks- en gemeentelijke monumenten. Moet een monument een minimumleeftijd hebben en komen ook 'lelijke' gebouwen in aanmerking? Gedurende de 20e eeuw was er weinig waardering voor de 19e-eeuwse neostijlen en de jugendstil, maar er kwam een kentering. Hetzelfde is de afgelopen jaren gebeurd voor monumenten uit de wederopbouwperiode, al weet nog niet iedereen de Neudeflat te waarderen. Bij de huidige inventarisatie van de decennia na 1970 wordt ook het ‘verhaal achter een gebouw’ meegewogen.

Navoelbare tijden
Al vijftig jaar werkt de gemeente Utrecht aan de inpassing van erfgoed in ruimtelijke plannen. Wat heeft dat de stad opgeleverd? Een zoektocht langs drie projecten waarin cultuurhistorie telkens een andere betekenis aan de plek heeft gegeven: het rustige fortdorp Blauwkapel, de uitgestrekte nieuwbouwwijk Leidsche Rijn en het compacte wooncomplex Mariaplaats.

Ruimte vinden in religieus erfgoed
Ruim veertig kerken in Utrecht kregen de afgelopen decennia een nieuwe functie. Kerkgebouwen zijn bijvoorbeeld omgetoverd tot congrescentrum, feestzaal, museum, moskee, kantoor of zelfs appartementen. Maar is zo'n herbestemming altijd geslaagd? Bij een transformatie moeten de monumentwaardes worden afgewogen tegen de gebruiksmogelijkheden. Goed overleg tussen de eigenaar en de gemeente kan tot mooie resultaten leiden, bleek bij de Westerkerk aan de Catharijnekade. Een gesprek met Alice Gut, adviseur erfgoed bij de gemeente Utrecht, Robin van Hagedoorn, eigenaar en directeur van BUNK, en zijn compagnon Patrick van der Sman.

Werk aan de werf
Eeuwenlang was het onderhoud van de voor Utrecht zo kenmerkende werven en werfkelders een gezamenlijk verantwoordelijk van de eigenaren van de grachtenpanden. Nadat ze in verval raakten, nam de gemeente Utrecht in de 20e eeuw het eigendom van de werfmuren en kades over. Verschillende restauratierondes volgden, waarbij de monumentwaarde niet altijd voorop stond. Het wervengebied steekt zo complex in elkaar dat tegenvallers telkens op de loer liggen.

Zoeken naar de Rijn en Vecht in het Stationsgebied
De vroegere loop van rivieren in de huidige stad Utrecht houdt archeologen, historici en geologen al meer dan een eeuw bezig. Verschillende theorieën hebben de ronde gedaan over de loop van Rijn en Vecht en de vele zijarmen. Met recente geologisch-archeologische gegevens is de rivierenloop echter steeds beter te reconstrueren. 'Diepgravend' onderzoek in het Stationsgebied leverde het afgelopen decennium nieuwe informatie op over de oude rivierlopen aan de westkant van de stad. De resultaten geven inzicht in de ontwikkeling van het landschap in de tijd dat Utrecht nog geen stad was.

De route van de wijn
Wijn en wijnhandel in de stad Utrecht in de veertiende en vijftiende eeuw - een eerste verkenning

De auteur van 'De verwoesting van Bozra'

'Van kluisters wars en slavernij, de zinspreuk hier is: dood of vrij'
De patriotse revolutie te Wijk bij Duurstede (1783-1787)

Op de maat in de pas
De populaire danscultuur in de stad Utrecht 1918 - 1940

Kunstenaars versus kunstlievenden
Kunstliefde onder voorzitterschap van Jan Engelman, 1951-1959

Kroniek over het jaar 2006

Het vergeten schot in de Potterstraat
Het is 7 mei 1945, een uur of tien in de morgen. Utrecht wacht vol spanning op de intocht van de geallieerde troepen. Biltstraat, Voorstraat, Nobelstraat, Janskerkhof en Oudegracht zijn de invalswegen van de bevrijdingsstoet. Bij de Neude en de Potterstraat komt alles samen.

‘Lambert Erné gooide knuppel in orgelkast’
Na de Tweede Wereldoorlog domineerde de Utrechtse organist Lambert Erné (1915-1971) op onorthodoxe wijze het terrein van orgeladvies en -restauratie in Nederland. In eigen stad zorgde hij bijna dertig jaar voor de muziek in de Nicolaïkerk aan het Nicolaaskerkhof. Daar hangt ook de plaquette die hem postuum in ere houdt. De Nicolaïkerk is tegenwoordig een rijksmonument en cultuurpodium met als trekpleister het wereldberoemde Marcussenorgel, een ‘erfenis’ van Erné. Wie was de persoon achter de plaquette en wat dreef hem?

De wording van de gobelins in de Aula
De ‘gobelins’ oftewel wandtapijten in de Aula bij het Academiegebouw van de Universiteit Utrecht wekken een eeuwenoude indruk. In werkelijkheid dateren ze grotendeels uit de jaren dertig van de vorige eeuw. Hun schijn van ouderdom danken ze aan de historiserende voorstellingen en de verblekende pigmenten. De tapijten waren het resultaat van een stroeve samenwerking tussen de gevestigde kunstenaar Willem van Konijnenburg en het ‘aanstormende talent’ Christiaan de Moor, die daarmee feitelijk meer ervaring had.

Beeldhouwer Wilhelm Mengelberg aan het Hoogt en de Maliebaan
Het Utrechts Monumentenfonds heeft de panden aan het Hoogt gerestaureerd, waar binnenkort ook het nieuwe Filmtheater Slachtstraat opent. Het pand waarin het Kruideniersmuseum een plek krijgt, was ooit het woonhuis van Friedrich Wilhelm Mengelberg (1837-1919). Deze uit Duitsland afkomstige beeldhouwer woonde van 1869 tot 1872 aan het Hoogt 10 en daarna aan de Maliebaan 80.

Een unieke tuinvaastekening van Jan Baptist Xavery
In de 18e eeuw waren vazen prestigieuze tuinornamenten. Eigenaren van buitenplaatsen lieten zich graag portretteren met tuinvazen in hun nabijheid. De veelzijdige beeldhouwer Jan Baptist Xavery (1697-1742) heeft verschillende van zulke vazen vervaardigd. Een ontwerptekening van een vaas in een particuliere verzameling kan in verband worden gebracht met de buitenplaats Zijdebalen aan de Vecht net buiten Utrecht.

Denen in Dorestad
De Deense rol in de ondergang van Dorestad

De etymologie van Dorestat
Keltisch en Germaans

Een spiegel aller groten

Theater als deugdenspiegel voor Utrechtse regenten (1711-1728)

Het Utrechtse aandeel in de Nederlandse Studentenpers van de negentiende eeuw

G.W. Vreede
Don uichot onder de Utrechtse professoren

Door het geluid
Muzikale impact van Camp New Amsterdam op Soesterberg en omgeving (1954-1994)

Het jaarboek van Oud-Utrecht tachtig jaar

Kroniek over het jaar 2004

Godschalk de Kruisvaarder, stichter van het Sint-Catharijneconvent?
Nu we in 2022 het 900-jarig bestaan van de stad Utrecht gaan vieren, is het tijd om ons nog eens te verdiepen in de historische achtergrond van dit heugelijke feit. Op 2 juni 1122 vaardigde de Duitse keizer Hendrik V twee oorkonden uit, ook wel aangeduid als de stadsrecht- en de tolrechtoorkonde.

De Dagwyser (1783) van Joan Gideon Loten: Notities van een onwillige opiumgebruiker
Onlangs verwierf de Universiteitsbibliotheek Utrecht een Practisyns Dagwyser over de XII Maanden des Jaars 1783. Dit met data voorgedrukte boekje 'waar in ieder zijne dagelijkse bezigheden kan aanteekenen' is afkomstig van Joan Gideon Loten (1710-1789), de voormalige gouverneur van de Vereenigde Oostindische Compagnie (VOC). In zijn Dagwyser maakte hij veel notities over het dagelijks leven in Utrecht en over zijn gebruik van opium als medicijn tegen astma.

Kunstenares Bramine Hubrecht in Utrecht: Professorenportretten en familieverhalen
Bramine Hubrecht (1855-1913) had een speciale band met de Domstad. Ze woonde er — na haar huwelijk met F.C. Donders — slechts een jaar, maar kwam er gedurende haar leven regelmatig. Ze portretteerde vier befaamde Utrechtse hoogleraren en maakte een intiem portretje van haar neefje dat aan het Janskerkhof woonde. De verhalen achter deze kunstwerken geven een interessant inkijkje in het leven van de gegoede burgerij in de late 19e eeuw.

Utrechtse ramen van Joep Nicolas
Bij het lustrum van de Utrechtse universiteit in 1936 werd de Aula van het Academiegebouw — de oude kapittelzaal — aangekleed met wandtapijten en glas-in-loodramen. Hoewel geïnspireerd door de late middeleeuwen, werden twee 'actuele' kunstenaars ingeschakeld: Willem van Konijnenburg (1868-1943) en Joep Nicolas (1897-1972). Nu staat de glazenier Joep Nicolas centraal. Behalve in de Aula liet deze markante kunstenaar nog enkele sporen na in Utrecht.

Perceelskaart en blaffaard van Oostveen herenigd
Aan de inventaris van het archief van het gerecht Oostveen — de latere gemeente Maartensdijk — is onlangs een 17e-eeuwse ‘blaffaard’ toegevoegd. Het is een werkkopie of reiseditie van een belastingregister. Het boekje vertelt het verhaal van de ontginning van ‘onland’ in dit veengebied. De vondst zorgt voor een hereniging met een ander bijzonder archiefstuk: de ‘Caarte van de Landen gelegen onder Oostveen’.

De Domtafelen
Nieuw licht op 'overoude tafelen' uit de Utrechtse Dom

In de ban van Belle
Nieuw licht op Belle van Zuylen

Een aarzelende machtsstrijd

IJsselstein tijdens de eerste patriotse opstand 1785 - 1788

Progressiviteit in de studentenwereld

Utrecht 1848 - 1853

De woelziekste gemeente van Nederland
Politiek in Wijk bij Duurstede 1848 - 1860

Utrechters en de nieuwe media film en radio 1907 - 1940

Bekneld door het spoor
De spoorwerwerken in Utrecht 1935 - 1954

Kroniek over het jaar 2003

Het Utrechtse slavernijverleden
Op 30 juni vond de presentatie plaats van het boek Slavernij en de stad Utrecht onder redactie van Nancy Jouwe, Matthijs Kuipers en Remco Raben. De onderzoekers concluderen dat de stad Utrecht formeel betrokken was bij de slavernij, zij het in geringere mate dan bijvoorbeeld Amsterdam.

Buchelius en VOC-admiraal Van der Haghen
In Slavernij en de stad Utrecht wordt Steven van der Haghen (1563-1624) besproken, de eerste admiraal van de Verenigde Oost-Indische Compagnie (VOC). Door zijn verovering van Ambon op de Portugezen in 1605 kan hij als grondlegger van het koloniale rijk worden beschouwd.

Belle van Zuylen over slavernij en rijkdom
Het boek Slavernij en de stad Utrecht bevat een artikel over de 18e-eeuwse schrijfster die de eerste plaats bekleedt in de Utrechtse literaire canon en ook in het buitenland bekendheid geniet. Het stuk gaat in op de koloniale herkomst van het geërfde vermogen van Belle van Zuylen. Persoonlijke documenten, met name haar omvangrijke correspondentie, zijn in het hoofdstuk niet gebruikt. Die kunnen echter tot een beter begrip leiden van wat Belle van Zuylen beoogde.

Bespreking The Orient in Utrecht, biografie Adriaan Reland
Ook al was hij zelf nooit in het buitenland geweest, toch beschikte Adriaan Reland (1676-1718) over een verbazingwekkende kennis van de wereld. Hij bekleedde van 1701 tot 1718 de leerstoel Oosterse Talen aan de Utrechtse academie.

Een gevelsteen voor Quint Ondaatje
Op 11 oktober 2021 wordt op een bijzonder eervolle plaats, aan de buitenmuur van het Utrechtse stadhuis, een gevelsteen onthuld voor Pieter Philip Juriaan Quint Ondaatje (1758-1818). Het was bepaald niet vanzelfsprekend dat deze revolutionaire voorman van de Utrechtse patriotten een gedenkteken zou krijgen. In zijn eigen tijd noemden medestanders hem ‘de meest verdienstelijke van Utrechts burgers’, maar hij werd door anderen verguisd als ‘een oproerkraaijende jongeling, een Asiatisch vreemdeling’.

Paul Julien, de laatste ontdekkingsreiziger
Tegenwoordig verbazen we ons over neerbuigende, koloniale termen als ‘pygmeeën’, ‘dwergvolken’, ‘negerstammen’, ‘wilden’ en ‘primitieven’. In de vorige eeuw waren dit gangbare aanduidingen voor de bewoners van nog 'onbekende' delen van Afrika. Utrechter Paul Julien (1901-2001) maakte vele reizen om de leefwijze en cultuur van deze mensen — waarin hij oprecht geïnteresseerd was — te ontdekken en hun onderlinge verwantschap te onderzoeken.

Theo Verhoeven, Utrecht en de Floresmens
In 2003 deed een Indonesisch-Australisch onderzoeksteam een bijzondere ontdekking. Diep in een grot op het Indonesische eiland Flores werden resten gevonden van een voorganger van onze eigen soort, Homo sapiens. De 60.000 jaar oude botten bleken afkomstig van een tot dan toe onbekende soort mensachtigen, die nauwelijks meer dan één meter lang waren.

Hans Martens
Een Antwerpse 'cruydenier' in Amsterdam

Op geborduurde kussens
De familie Martens in politiek en bestuur

Dirk Jan Biemond Schoon, groot en weldoortimmerd
Het Martenshuis aan het Janskerkhof

Mieke Heurneman Pillengift, papegaai en patrijzenjacht
Huiselijk leven en vrijetijdsbesteding

Ronald Rommes Te legateren, maken en bespreken
De opbouw van het familievermogen

Eric Domela Nieuwenhuis
Bezield met grote liefde tot de kunst

De schilderijen en tekeningen van David Johan en Jacob costantijn Martens

Kroniek over het jaar 2001

De landschapschilder J.W. Bilders in Utrecht
De landschapschilder Johannes Warnardus Bilders (1811-1890) wordt vooral geassocieerd met de Veluwezoom. Als een van de eerste kunstenaars vestigde hij zich rond 1842 in Oosterbeek. Hij betrok er met zijn gezin een boerderijtje en werd een belangrijke spil in dit vroege kunstenaarsdorp. Tussen 1846 en 1853 woonde Bilders weer in Utrecht.

Zoektocht naar de Stichtse Lustwarande
Het lint van buitenplaatsen tussen Utrecht en Rhenen wordt vaak de Stichtse Lustwarande genoemd. De suggestie die daaruit spreekt dat het om een samenhangend geheel gaat, is niet erg historisch. Maar waar komt de aanduiding dan vandaan en wanneer is die eigenlijk in zwang geraakt?

De uitvaart van kardinaal De Jong
De begrafenisstoet van kardinaal De Jong op 13 september 1955 was er een met een lengte en funerair vertoon zoals Utrecht die niet eerder had gezien. De stoet vormde een afspiegeling van de katholieke zuil, die toen nog recht overeind stond. De herinnering aan de Duitse bezetting was nog levendig, net als die aan het geestelijk verzet daartegen onder leiding van aartsbisschop Jan de Jong.

Bespreking: Heel Utrecht loopt uit!
De expositie Heel Utrecht loopt uit! in Het Utrechts Archief en een gelijknamige publicatie tonen de rijke geschiedenis van de 20e-eeuwse lustrumvieringen van de Universiteit Utrecht. Tentoonstelling en boek bieden de bezoeker en de lezer een fraaie staalkaart van enorme spektakels en een versierde stad in feestsfeer. Maar was het wel een feest van en voor alle Utrechters?

De Musketon, verbindend element in Lunetten
De Commissie Cultureel Erfgoed (CCE) van Oud-Utrecht heeft de gemeente verzocht om het multifunctionele centrum De Musketon in Lunetten op de gemeentelijke monumentenlijst te plaatsen. De Musketon (opgeleverd in 1984) is namelijk een unieke tijdscapsule van Post 65-architectuur.

Het themanummer 'De groene stad' laat een rijke historie zien als het gaat om de aanleg van tuinen, buitenplaatsen, parken en zelfs groene stadsdelen. Terwijl de oprukkende bebouwing tuindersgebieden, landgoederen, volkstuinen en sportvelden opslokte, creëerden burgers, (landschaps)architecten en plantsoenmeesters juist weer nieuwe paradijsjes. Het tijdschrift is rijk geïllustreerd, onder meer met kleurendia's uit de jaren zestig door Johan van Alff, de toenmalige directeur van de plantsoenendienst.

Groen in een groeiende stad
Groot is de diversiteit aan groen in Utrecht. Zoals het postzegelgroen van verborgen hofjes in de binnenstad, het wandelgroen langs de singels en het melancholische groen van de begraafplaatsen. In de naoorlogse wijken vinden we integraal buurtgroen en grote doe-parken. De laatste decennia zijn er zelfs parken aangelegd op oude industrieterreinen en spoorlijnen.

De tuin van Roelant Savery
De Utrechtse schilder Roelant Savery (1576-1639) is vooral bekend geworden om zijn landschappen met dieren, maar hij maakte ook een aantal zeer gedetailleerde bloemstillevens.

Museumtuin vol symboliek en ontmoeting
In 2021 is het 100 jaar geleden dat het Centraal Museum zijn deuren opende in een voormalig kloostercomplex aan de Agnietenstraat. Hoe ontwikkelde de museumtuin zich door de eeuwen heen en wat is daar in het hedendaagse ontwerp van terug te zien?

De tuin van Boothstraat 6
Een van de grootste tuinen in de Utrechtse binnenstad was die van Boothstraat 6, waar de schrijver en theoloog Nicolaas Beets bijna een halve eeuw woonde.

Drie generaties Van Lunteren, (tuin)architecten en bloemisten
Gedurende de 19e eeuw combineerde de Utrechtse familie Van Lunteren een bloem- en boomkwekerij met een succesvolle ontwerppraktijk. Zij werkten vaak meerdere generaties voor dezelfde families, vanuit hun kwekerij Flora's Hof.

De Utrechtse plantsoenendienst 1854-1954
Particuliere groenontwerpers als Zocher, Springer en Copijn zijn grote namen uit de historie van de landschapsarchitectuur. Minder bekend, maar voor de vorming van het Utrechtse stadslandschap minstens zo belangrijk, waren hun ambtelijke evenknieën.

De groene erfenis van Johan van Alff en Bram Galjaard
‘We kunnen Utrecht gelukkig prijzen’, schreef het vakblad De Boomkwekerij in 1954. Het doelde op de komst van Johan Paulus van Allf (1914-1997) en Bram Galjaard (1924) als nieuwe directie van de Utrechtse plantsoenendienst.

De groenvisie van kunstenaar Hans van Lunteren
Kunstenaars zijn altijd geïnteresseerd geweest in de natuur, al was het maar vanwege hun materiaal: natuursteen, pigmenten, het haar van kwasten, het bindmiddel van verf. Voor Hans van Lunteren (1945) vormt het groen zijn beeldend materiaal. Zijn bekendste project in Utrecht is het Sjanghaipark.

De parken van Lunetten
Groen is een wezenlijk onderdeel van de identiteit van Lunetten, de 'bloemkoolwijk' in het zuidoosten van Utrecht. Bij het ontwerp werden bestaande landschapselementen gehandhaafd, zoals de forten waarnaar Lunetten genoemd is.

De strijd voor het groene hart van Leidsche Rijn
Het grootste stadspark van Nederland? Dat is het Máximapark in Utrecht, met 300 hectare ruim zes keer het Vondelpark. Het vormt het hart van Leidsche Rijn en Vleuten-De Meern, waar inmiddels éénderde van de Utrechtse bevolking woont.

'Bomenburgemeester' Frank van den Brink
In 1976 begon Frank van den Brink als tuinman bij de dienst Openbare Werken van de gemeente Utrecht. Al snel ontwikkelde hij een speciale interesse voor bomen.

Utrechtse muntschat voor de stad behouden
Een muntvondst aan de Lange Nieuwstraat leidde in 1972 tot een eigendomsstrijd tussen de vinders en de eigenaar van de grond. Uiteindelijk bleef de gehele schat bijeen en sinds enkele jaren is het Centraal Museum definitief eigenaar.

Rijk Rijksen Gzn. (1872-1944): Architect in Utrecht en Indië
Apotheek De Liefde aan de Voorstraat, hotel Noord-Brabant aan het Vredenburg en de winkel op de hoek Lange Elisabethstraat-Bakkerstraat. Deze drie geliefde jugendstil-panden in Utrecht zijn ontworpen door Rijk Rijksen Gzn. Tot nu toe was verder nauwelijks iets bekend over deze Utrechtse architect.

De 'Oliefaculteit' aan de Utrechtse universiteit
In 1925 begon er aan de Rijksuniversiteit Utrecht een Indologische opleiding voor toekomstige ambtenaren in Nederlands-Indië, de toenmalige Nederlandse kolonie. De opleiding was een conservatief antwoord op het ‘ethisch’ Indologisch onderwijs in Leiden.

Utrechts eredoctoraat voor Eleanor Roosevelt
‘Volk en Vorstenhuis eerden de treffelijke sociale strijdster Mrs. Eleanor Roosevelt’. Met deze kop opende het Utrechtsch Nieuwsblad op 20 april 1948. Het avondblad vestigde zo de aandacht op een gewichtige gebeurtenis eerder die dag in de Domkerk.

Collectie De Soeten verliest laatste schatbewaarder
Onlangs overleed Fernando de Soeten (1945-2020), die een enorme verzameling ‘Utrechtiana’ van J.A. Moesman en van zijn vader H.J. de Soeten beheerde en uitbreidde.

Een scheikundelaboratorium op Sonnenborgh als chemisch erfgoed
De Historische Groep van de Koninklijke Nederlandse Chemische Vereniging kiest jaarlijks een locatie die het predicaat ‘Nationaal Chemisch Erfgoed’ mag dragen. In 2020 werd als derde historische plek museum en sterrenwacht Sonnenborgh in Utrecht aangewezen.

Opgravingen en vondsten bij het herstel van Utrechts singel
Tientallen jaren is er gewerkt aan het herstel van de singel aan de noord- en westkant van de binnenstad. De Weerdsingel Westzijde werd al rond de eeuwwisseling heropend, maar het meest ingrijpend was de recente reconstructie van de Catharijnesingel.

Opkomst en ondergang van de spoorlijn Utrecht-Bilthoven-Zeist
Nederland telt veel verdwenen spoorlijnen. Eén daarvan is de spoorverbinding Bilthoven-Zeist, een zijlijn zoals er vele zijn geweest. De rails zijn verdwenen en het stationsgebouw heeft plaatsgemaakt voor een appartementengebouw. Slechts het bordje Stationsstraat wijst er nog op dat hier vroeger een station stond.

Mariakerkbijbel: een bijzonder handschrift keert terug naar Utrecht
Een vrijwel onbekende bijbel uit 1463 is na eeuwen afwezigheid weer 'thuis'. Het handschrift werd in 2020 verworven door de Universiteitsbibliotheek Utrecht, die sinds 1844 de boekencollecties van de middeleeuwse kapittelkerken beheert.

Boekbespreking: De Utrechtse Catharinakerk
De Catharinakerk aan de Lange Nieuwstraat kent een grillige geschiedenis. Het voortbestaan van dit middeleeuwse kerkgebouw hing meermaals aan een zijden draad. Deze lotgevallen komen aan bod in het boek De Utrechtse Catharinakerk.

Wat Nieuwlicht naliet: hoe de Utrechtse kartuizers na hun ondergang nog van zich deden spreken
Van het klooster dat tot 1580 op de grens van Ondiep en Zuilen stond, rest nu nog slechts een poortgebouw.

Het raadsel van de Utrechtse buste van Rombout Verhulst
In de collectie van de oud-katholieke Gertrudiskerk aan het Willemsplantsoen in Utrecht bevindt zich een portretbuste van de Vlaamse beeldhouwer Rombout Verhulst (1624-1698). Onder kunsthistorici is de nodige discussie geweest over de vraag wie deze buste voorstelt.

Musicus Richard Hol en zijn gouden jaren in Utrecht
Richard Hol (1825-1904) heeft veel invloed gehad op het muziekleven in Nederland en Utrecht. Als docent en dirigent promootte hij muziek van progressieve romantische componisten. Voor zijn concerten trok hij belangrijke solisten aan, onder wie Clara Schumann en Johannes Brahms.

'De ommuurde stad', het boek bij de expositie
De voltooiing van het herstel van de Utrechtse singel dit jaar vormde voor het Centraal Museum aanleiding om uit te pakken met een grote tentoonstelling ‘De ommuurde stad’. René de Kam, de samensteller van deze tentoonstelling, maakte hierbij ook een boek, dat nadrukkelijk geen catalogus is.

Ben Planjer, meubelontwerper en zwemfanaat
De broer van de Utrechtse gemeente-architect Jan Planjer was binnenhuisarchitect en meubelontwerper. In 1932 volgde Ben Planjer zijn broer van Leiden naar Utrecht.

'Fraaie gebouwen in plaats van nutteloze advertentiën': Panden van De Utrecht in en buiten Utrecht
Het in 1974 afgebroken kantoorgebouw van verzekeringsmaatschappij De Utrecht aan de Leidseweg heeft in de stad haast mythische proporties aangenomen, maar was zeker niet het enige gebouw van De Utrecht.

A la gloire du Roi: Utrechtse steden getekend voor de Zonnekoning
Een van de mooiste tekeningen die het profiel van de stad Utrecht in beeld brengen bevindt zich in Parijs. Dit weinig bekende stadsportret, gemaakt door Adam Frans van der Meulen (1632-1690), dankt zijn ontstaan aan de expansiedrift van de Franse koning Lodewijk XIV en diens veroveringstocht in de noordelijke Nederlanden in het 'rampjaar' 1672.

Boekbespreking: Historische buitenplaatsen Elsenburg, VreedenHoff en Heemstede
Historische buitenplaatsen kennen een onzeker bestaan, zowel vroeger als nu. Dat kan geïllustreerd worden aan de hand van drie recente publicaties, die de lotgevallen van een aantal buitens in de provincie Utrecht behandelen.

Paal en perk aan jeugdoverlast?
Rellende jeugd is een terugkerend fenomeen. Ook in de jaren 50 en 60 van de vorige eeuw raakten Utrechtse jongeren slaags met de politie. Er was sprake ven 'huizenhoge vlammenzeeën', van 'handtastelijkheden tegenover de brandweer' en een 'kinderbeeldenstorm'.

De zaak Schouten: een Utrechtse domineeszoon en zijn conflict met de Nederlands Hervormde Kerk
Niets leek begin vorige eeuw een mooie domineescarrière voor Hubertus Johannes Schouten (1865-1936) in de weg te staan. Voor zijn seksuele gevoelens bleek echter in kerk en samenleving geen plaats te zijn. Twee onverkwikkelijke affaires knakten Schouten, maar brachten hem niet tot zwijgen.

Terug naar Pompeii: Ontstaan, verdwijning en herstel van een Pompeiiaans interieur in Paushuize
In 2008 werd een bijzondere ontdekking gedaan in Paushuize. Achter lagen verf, spiegels en voorzetwanden kwamen laat-19e-eeuwse wandschilderingen tevoorschijn, geïnspireerd op Pompeii.

De zuivering van de Utrechtse pers in 1945
Na de langverwachte bevrijding op 7 mei 1945 stonden de Utrechters in de rij bij de krantenkiosken. Velen dachten dat Nederland zich politiek en sociaal zou vernieuwen en dat ook het verzuilde krantenlandschap zou veranderen.

‘Utrecht ligt toch niet in Afrika?’ De stadsmissie van oktober 1959
‘We hebben gehoord dat er missionarissen naar Utrecht gestuurd worden. Is dat geen vergissing? Utrecht ligt toch niet in Afrika? Toch zegt iedereen het: de missie komt naar Utrecht. Paters met en zonder baard komen naar Utrecht.

Bespreking: Utrecht Hooligans. 50 jaar voetbalgeweld, van treinen slopen tot bosgevechten
Een boek over 50 jaar voetbalgeweld, wat kun je daarvan verwachten? Het voorwoord van Bas van Hout geeft al een waarschuwing voor wie het boek wil lezen uit interesse voor voetbal of de historie van FC Utrecht.

Mr. Cornelis Petrus van Rossem (1885-1934): Jurist, journalist, toneelschrijver en occultist
Sinds de 19e eeuw hebben veel letterkundigen in Zeist gewoond. De meest bekende is de dichter Hendrik Marsman (1899-1940), die in Zeist geboren en getogen was. Een andere – tijdens zijn leven bekende – auteur was Cornelis Petrus van Rossem, die vanaf 1915 in Huis ter Heide woonde.

De uitgeversfamilie Bruna in Utrecht

Dick Bruna en Utrecht
Hart voor elkaar

Utrecht Spinozastad?
Het bezoek van Spinoza in 1673

Kanaleneiland en Hoog Catharijne in het Centraal Museum
Bespreking

Thomas Basin in zijn geboorteplaats

Middeleeuwse kerken tussen Noord en Zuid
Tentoonstelling 'North & South' in Museum Catharijneconvent

Nobelprijzen in Utrecht
Utrechtse natuurkundigen van wereldniveau

Een tijdsbeeld zonder opsmuk
Fotograaf Eduard Sanders (1886-1942)

Utrechts gevelbeeld in een Arnhems park
Heck's Lunchroom aan de Potterstraat

‘Vrouwenrecht en mannenplicht’
Strijd voor vrouwenkiesrecht in Utrecht

Johann Hermann Kufferath, vernieuwer van het Utrechts muziekleven 1830 - 1862

‘Een lastige oude heer’
Over de moeizame totstandkoming van het industrieterrein Lageweide

Het ABC van boekdrukker Van Paddenburg

Lust en losse handjes
#MeToo in middeleeuws Utrecht

Joachim Wtewael: de lotgevallen van Venus en Mars

Ponsen en angen: laatmiddeleeuwse liefdesblijken

Het wachtwoord was ‘niet’
De Utrechtse clerus in het interbellum tegen de lage lusten

Porno, prostitutie en homoseksuele ontucht
De Utrechtse zedenpolitie in actie, 1946 - 1968

De vrees voor ergerlijke projecties
Seks in Utrechtse films en bioscopen

Hofmakerij op de dansvloer

De trouwjurk in heden en verleden

Onze Canadese ‘bevrijers’
De broeierige nazomer van 1945

Cultuur, ontspanning en confrontatie
De eerste dertig jaar van het Utrechtse COC, 1950 - 1979

Van Zandpad tot afwerkplaats
Het Utrechtse prostitutiebeleid 1970 - 1989

Erotiek in het werk van twee hedendaagse Utrechtse kunstenaars
Paul Klemann en Frans Franciscus

Wat we van F.C. Donders leren kunnen

Caspar van Wittel, Amersfoortse schilder van het 18e-eeuwse Rome
Bespreking

De Utrechtse knechtsbus voor drukkersgezellen: een 18-eeuwse ‘vakbond’

Mit panser ende yserhoet ende eenre langer weren
De Utrechtse gilden als verdedigers van de stad

Prenten en brochures voor een vriendenprijs

Een instrumentenvondst als begin van het Universiteitsmuseum

De Münster domschat in Museum Catharijneconvent

Baksteen en beton
Vergeten monumentale kunst van Romualda van Stolk 

Maurits’ zwaard. Utrecht als remonstrantse stad 1610-1618
Boekbespreking

Het laatste gilde-altaar van Nederland
Sint Eloy in Oog in Al

Genreschilderkunst als verkeerde wereld
Herwaardering van de Utrechtse Caravaggisten

Christus en de Samaritaanse vrouw
Aanwinst 1: Museum Het Catharijneconvent

Hoe God verdween uit Veritas
Boekbespreking

‘Bouw zelf een kerststal’
Adventsevenementen in het naoorlogse Utrecht

Getuige van een rampjaar
Aanwinst 2: Centraal Museum

Promotie in oorlogstijd: ‘D.O.S. jubelt!’
Aanwinst 3: Het Utrechts Archief

Het algemeen kiesrecht: Utrecht als spiegel van de nationalisering van de politiek

Het dorp Zeist aan de vooravond van algemeen kiesrecht Het censuskiesrecht voor de gemeenteraad van 1851-1919

De strijd om de Utrechtse kiezer
Verkiezingscampagnes onder een nieuw kiesstelsel en algemeen kiesrecht

Clara Wichmann en de strijd voor het vrouwenkiesrecht

Socialisten versus Liberalen: verkiezingsstrijd in politieke prenten

November 1918: ‘Een Utrechtsche Staatsgreep’

Het succes van de SDAP bij de Utrechtse gemeenteraadsverkiezingen van 1919

Portretten: Markante Vooroorlogse Utrechtse politici
Otto Kettlitz
Hendrika Berendina Bakhuis-Wolters
Henk van Oosten
Alex van Lynden van Sandenburg
Mejuffrouw A.A.M. Hutten

‘Een tijd waarin ge van schooljongen mensch moet beginnen te worden’
Het Utrechtse ontgroeningsschandaal van 1918

De geschiedenis van villa Oase in Bilthoven
Hoe een toevluchtsoord voor de elite veranderde in een ­forensendorp voor de middenklasse

Van werkverschaffing tot soepkarren
Voedseldistributie in Utrecht 1700-1879

Een niet zo volgzaam Utrechts dorpsbestuur: Soest 1780-1830

De Utrechtsche IJzergieterij onder Van den Wall Bake (1860-1872)

Archeologische verhalen van de Utrechtse schervendokter

‘Een onnut stuck, gants vergaen’
De oudst bewaarde oorkonde uit het ­archief van de Utrechtse bisschoppen

Boekbespreking: Utrecht kan niet zonder zijn studenten

Wie klopte op welke deur?
Een Utrechtse geleerde over het woord ‘klopjes’

Ontdekking 19e-eeuws reclamebord

Jeremiades over de Jeremiebrug
Fietsfiles bij spoorwegovergangen in Utrecht, 1915-1940

Middeleeuws penwerk in Utrecht

De Utrechtse kaatsbanen 1590-1800

Soap in het museum
Juffrouw Houtzager als directrice van het Centraal Museum (1951-1972)

RectificatieIn dit nummer staat in het artikel over Utrechtse kaatsbanen (p. 47 e.v.) vermeld dat het Party- en Congrescentrum Het Vechthuis waarvan de kolfbaan ‘De Drie Dorstige Herten’ deel uitmaakte in 2017 beëindigd werd vanwege een faillissement. Dit is onjuist: de eigenaar heeft Het Vechthuis inclusief de kolfbaan (Jagerskade 13-15) verkocht aan een projectontwikkelaar die er woningen wil laten bouwen.

Op kamers
Studentenhuisvesting In Utrecht sinds 1945

Sint Jozef langs de Grift
Lotgevallen van het timmerbedrijf Kocken

‘Een joodse plicht tot in den dood’
Louis H. Frijda, besnijder te Utrecht

De Swarte Leeuw, een verloren gewaande gevelsteen

Een wetend volk telt voor twee
Honderd jaar Volksuniversiteit Utrecht

Elisabeth Adriani-Hovy, een leven voor de kunst

Clare Lennart, leven van verhalen
Boekbespreking

Het eerste woonerf van Utrecht

Johanna Maria van Winter, een missie voor de middeleeuwen

Utrecht als geboorteplaats van de Trans Europ Express

Jaap Eden op de Oudwijker Eng

Amersfoort, bierstad van Het Sticht
Boekbespreking

Ons Buiten, de historie van een Utrechtse tuindersvereniging

Een Luthers dorpje in de Strosteeg

Utrecht en de pluriformiteit van de media

De Patriotten en de media

Universitaire pers, politiek en persoonlijke vetes
Het Studenten Weekblad. Orgaan voor Noord- en Zuid-Nederland (1871-1874)

Lingeriereclame en De droom van Nolens
Katholieke censuur in Utrecht 1930 - 1960

De laatste drie jaar van dagblad Het Centrum

De kranten voor ongeschoolden en professoren
Utrechtse huis-aan-huisbladen vanaf 1955

Van turbulente start naar gedegen vakopleiding
Vijftig jaar School voor Journalistiek

‘We geloofden in de revolutie’
De Utrechtse Muurkrant 1969-1985

35 jaar regionale radio en televisie in Utrecht

Delpher, een rijke bron voor krantenonderzoek

Markante Utrechtse journalisten
P.H. Ritter jr
Gerrit Jan van Heuven Goedhart
Piet Imbos
Max L. Snijders
Frans Henrichs

Van stationskoffiehuis tot horecaconcept
De stationsrestauratie Utrecht CS

De Utrechtse en Amersfoortse wegbereiders van De Stijl

Arme katholieken helpen zichzelf te helpen
Boekbespreking

Op de faculteit natuurkunde sloeg de vonk over
Het academische leven van Hans en Greet Smit-Miessen

Een toekomst voor Utrechtse kerken
De gemeentelijke visie op religieus erfgoed

Utrecht is een prachtmuseum rijker
Castellum Hoge Woerd in Leidsche Rijn

Een tussenjaar aan de Nieuwegracht
Kapelaan Schaepman in Utrecht, 1867-1868

Herinneringen aan een inspirerend verteller: Piet ’t Hart (1933-2016)
In memoriam

Twee zwervende beeldenparen van V&D

Leo Horneman, vooroorlogse jazzbelofte

'Een klein huis, maar het mijne'
Een woning voor de alleenstaande werkende vrouw

Studie bouwsculptuur werpt nieuw licht op bouwgeschiedenis Dom
Boekbespreking

Tante Wally op de barricaden
Juffrouw van Lanschot van Studentenzaken

Apollo van Zijdebalen 

Utrecht op het witte doek

Kunstenaars tekenen Utrecht

Gezicht op Wijk bij Duurstede: Jan van Goyen (1649)

Gillus Jozephus Lauwers (1895-1958)
De fotograaf die de Utrechters hun stad leerde kennen

Gezicht op Amersfoort: Joost Cornelisz. Droochsloot (1631)

Wandelen door een Utrecht van woorden

Gezicht op Oudewater: Ype Wenning (circa 1905)

Dertig jaar documentaire fotografie
De foto’s van de Stichting Stedelijke Fotografie Utrecht (SFU)

Commissie Kindervoeding hielp Utrechtse kinderen de Hongerwinter door

Nieuw onderzoek naar de Utrechtse Libri Ordinarii
Boekbespreking

Gerardus Dornseiffen, leraar en succesvol schrijver van studieboeken

Fort vertelt eigen geschiedenis
Het nieuwe Waterliniemuseum Fort bij Vechten

Het lot van Levie
Hoe een joodse inwoner van Houten in Auschwitz terechtkwam

De Utrechtse glazen van Richard Roland Holst

Strijd op het secreet
Facties in IJsselstein in het midden van de 18e eeuw

'Daar ben ik herboren'
De Utrechtse jaren van P.J. Meertens (1919-1931)

Liefdesdrama in klooster Nazareth in ’t Gein
of de droevige historie van Petronella Scade

Over naam en faam van Adriaan
De reputatie van paus Adrianus VI in zijn geboortestad

Het Londens succes van een Utrechtse schilder
De vergeten romantische kunstenaar P.C. Wonder (1777-1852)

De kruisiging in de Domkerk: meer dan één muurschildering

Het oorlogsdagboek van Cornélie M. Ritter-Landré

De opstand van de zoon en de vloek van de vader
De kroniekschrijver Dirk Pauw over een familieruzie bij de burggraven van Montfoort
Serie: Op de vuist 6

Hoe Utrecht fietsstad werd

De hoogleraar die zijn rug recht hield
Victor Jacob Koningsberger (1895-1966)

Een boek open over Brom
Boekbespreking

F.F. van der Werf - een veelzijdig fotograaf

'Veele onbehoorlickheijden ende insolentien'
Studentengeweld in de vroegmoderne tijd
Serie: Op de vuist 5

'De Churfurst op ’t regte spoor gebraght ende gehouden'
Godard Adriaan van Reede van Amerongen: ervaren diplomaat aan het hof van Brandenburg-Pruisen (1679-1684)

Over het Utrechtse mikwe

Kruisvaarders en weldoeners
De Ridderlijke Duitsche Orde Balije van Utrecht in het Centraal Museum

De geschiedenis van de Utrechtse City Bioscoop

1346: bloedige burgertwisten in het centrum van Utrecht
Serie: Op de vuist 4

Een kindertehuis in oorlogstijd
Maatschappij Zandbergen Amersfoort 1940 - 1945

Kerklammeren, critici en relschoppers
Paus Johannes Paulus II in Utrecht
Serie: Op de vuist 2

Een geheimzinnige epitaaf van de Utrechtse dom

Boeiend overzichtswerk Utrechts universitair verzet
Boekbespreking

Kleren maken de man
Utrechtse borduurkunst uit de late middeleeuwen

De mannen van de Dom

Graansilo of Schouwburg?
Nazi-lofzang op zijn ontwerp bracht architect Dudok voor de Ereraad

De veldslag op het Herdersplein, 28 mei 1965
Serie: Op de vuist 1

De musicerende engelen van Henrick Bontmaker
De latei uit de Dom in het Centraal Museum geïdentificeerd

De Utrechtse jaren van don Roberto Aalmoezenier van de Italiaanse gastarbeiders

De buitenplaats Rijnwijk als uitdrukking van sociale mobiliteit

‘Daarmede zal ik mijn landgenooten doen stom staan’
De Utrechtse connectie van Huib Hoste

Copijn: 250 jaar scheppers van groen genot
Boekbespreking

'Een prettig-bewoonbaar, doch verder zeer eenvoudig huis'
Een eeuw De Bazel in Utrecht

Een reus op een reus
Hoe Utrecht de successen vierde van judoheld Anton Geesink
Serie: Vorstelijk onthaal 4

De trots der Stichtse boeren
Blinken en verzinken van de SOL 1908 - 1973

'Een staalblauwe wondervisch'
De vlucht van de Graf Zeppelin boven Utrecht
Serie: Vorstelijk onthaal 3

Monniken, fruittelers en galloways
Biografie van het landgoed Oostbroek
Boekbespreking

'Een plaets met Cruijden…'
De hortus botanicus op het bolwerk Sonnenborgh

Prijsvraag herbestemming Tivoli

themanummer

Tivoli Eindeloos

Van voortzetting van de stad tot ‘stad in een stad’
De transformatie van Muziekcentrum Vredenburg tot TivoliVredenburg

Utrecht: 100 jaar bij de les met jazz

Kerkmuziek in middeleeuws Utrecht

Festival Oude Muziek en Utrecht, een gouden combinatie

Opera als kermisattractie

Een deftige muziekvereniging
Het Koninklijk Zeister Harmonie Muziekgezelschap

Flight to Lowlands Paradise 1967 - 1968: succes en debacle

'Schoone accoorden en heerlijke melodieën'
160 jaar Koninklijke Oratorium Vereniging Utrecht

Utrechtse kerken als muziekpodium

Overal muziek:
- Openluchtconcerten in Park Tivoli
- Het Utrechtse Smartlappenfestival
- Muziektenten in Utrecht
- Daar is de orgelman
- Fluiten op de Oudegracht
- Musiceren op koninklijke wijze

Requiescat in pace
De 500e sterfdag van Suster Bertken

De bevrijders van mei 1945
Serie: Vorstelijk onthaal 2

Over een dorp en knotsgekke kerels in vliegende kratten
Boekbespreking

Geuzen & papen
Een onderzoeksproject van 'Tussen Vecht en Eem'

Het Decentraal Museum
Stadsgezichten in de openbare ruimte

Meer dan 'boerderijen en boerenbijwerk'
Nieuw licht op een schilderij van Abraham Bloemaert

De mannen van de Dom

De toekomst die voorbijging
Hoog Catharijne na 40 jaar

Christiaan Kramm, een onbekende bekende architect

Met 2.000 man informeel op bezoek
De doortocht van Lodewijk XIV door de stad Utrecht in 1672
Vorstelijk onthaal 1

Fantasio liet de mensen lachen
Een Utrechtse journalist die de beste clown van Nederland werd

De Grote Trouwzaal als congreskamer voor de Vrede van Utrecht

Het Amersfoortse vleeshuis
Een middeleeuwse markthal voor slagers

Een boek als een kasteel
Boekbespreking

75 jaar KF Hein Stichting

Bouwer, beheerder, gemankeerde kardinaal
De erfenis van Henricus van de Wetering

Het korps Landzaten voor Utrecht en Oranje

Bottelen en spoelen aan de Oudegracht
De gouden jaren van de firma Finjé Stadskelder

Van Romein tot Nieuwegein
35 jaar Historische Kring Nieuwegein
Serie: Utrechtse historische verenigingen 4

Macht & Pracht rond de Vrede van Utrecht
Open Monumentendag, 14 september 2013

‘De spits van Utrecht’s parken-schoon’
Een eeuw Rosarium (1913 - 2013)

Honderd jaar tussen Vecht en Angstel
Oudheidkundig Genootschap Niftarlake
Serie: Utrechtse historische verenigingen 3

Spanning tussen compleet verhaal en beperkt venster
Boekbespreking

De anonieme humorist op de Utrechtse Dada-avond

Herinneringen aan Cornelis Dekker (1933 - 2012)

Een korte schets van de Koude Oorlog, in het bijzonder in Europa

Als ratten in de val
Hoe Utrecht zou worden beschermd tegen de Russen

Blokhoofden en noodwachters
Over de Bescherming Bevolking in Utrecht

Marietje van Winter en de Koude Oorlog
Contact met het Oostblok 1

Geheime operaties van 'grijze muizen'
De Nederlandse stay behind-organisatie tijdens de Koude Oorlog

De Utrechtse CPN in de Koude Oorlog

De integratie van Hongaarse vluchtelingen in Utrecht

Vliegbasis Soesterberg: Utrechts bolwerk tegen de Russen

Oost-Europese interesse voor het Rijksarchief in Utrecht
Contact met het Oostblok 2

'Werken en feesten vormt schoone geesten’
Johanna Westerdijk, de eerste vrouwelijke hoogleraar van Nederland

Driehonderd gulden per vrijgelaten slaaf
Slaveneigenaren in Utrecht en de afschaffing van de slavernij in 1863

De lange weg naar Vosseveld
Totstandkoming en pioniersjaren van een kinderpsychiatrische kliniek, 1950-1980

Wegbereider van moderne geschiedbeoefening
Het Historisch Genootschap, gevestigd te Utrecht (1845-1969)
Serie Utrechtse historische verenigingen 2

Weerbarstig boek over collectie Aartsbisschoppelijk Museum
Boekbespreking

“’t Komt in orde”
Het verhaal van het bedrijf en de bijzondere villa van Jan Jongerius

Lustrumviering Oud-Utrecht, 1923-2013

Negentig jaar bij de tijd - Vereniging Oud-Utrecht 1923-2013
Serie Utrechtse historische verenigingen 1 

90 jaar Oud-Utrecht op foto's

Het St. Monicaklooster aan de Herenweg
Begin van augustijnse herleving

Monumenten-Inventarisatie Provincie Utrecht voltooid
Boekbespreking

Pastoe, 100 jaar vernieuwend design

'Gewrochte beelden vergult off onvergult'
Middeleeuwse Utrechtse beeldhouwkunst 1430-1530

Een goddelijke orde in de Dom
De tekeningen van steenhouwer Johannes Flentge

Ridders Duitsche Orde in gevecht met Napoleon

Boekbespreking

Tuinenburg bij Soest
vroeg voorbeeld van een Utrechtse buitenplaats

'Een ademtocht uit de ouder keizerlijke heerlijkheid'
De culinaire gewoonten op Huis Doorn 1920-1941

Aan tafel met 5

Het verleden blootleggen als publieke taak
Veertig jaar stadsarcheologie 

Handelen in een geur van vee, mest en sigaren
De Utrechtse veemarkt aan Croeselaan en Sartreweg, 1928-2012 

De Willem Arntsz Stichting als voorbeeld van humane krankzinnigenzorg

Boekbespreking 

Met hoofd én hart
J.J.P. Valeton en de Utrechtse theologie

Huize Molenaar, van besloten diners tot tafeltje-dek-je 
Aan tafel met 4

Varkens van de werf
Stadsreiniging in laatmiddeleeuws Utrecht 

Tweede Utrechtse Open Tuinendag

Zoektocht naar een ruïne
Drie tekeningen van Herman Saftleven van het huis Soestbergen

Neerslag meten en egels vangen
De Utrechtse bètafaculteit als casus van 200 jaar wetenschapsbeoefening

Boekbespreking

Een onbetaalde rekening uit 1753
Serie 'Aan tafel met', deel 3

'Verscheidenheid aan vormen, eenheid van gedachte'
Architect en directeur Gemeentewerken Ferdinand Jacob Nieuwenhuis 

Beestenboel in de Tachtigjarige Oorlog
Utrechtse geschiedenis op twee rekenpenningen

Op audiëntie bij Seijss-Inquart
Rector Van de Loo doorzag de nazi's

Neptunus van Zijdebalen

Lage Vuursche, pannenkoekenparadijs
Serie 'Aan tafel met', deel 2

Schaatsen dankzij mannen in blauwe blazers
De totstandkoming van de Kunstijsbaan Utrecht

Omstreden en vergeten
Het hoogleraarschap van Cornelis Adrianus Bergsma (1835-1859)

Reizen door tijd en ruimte van Zeist
Boekbespreking

De invloed van het onzichtbare
Verdwenen buitenplaatsen in Utrecht

Goed, goedkoop en zo gezellig!
Heck's lunchroom aan de Potterstraat (1930-1965)

Serie 'Aan tafel met', deel 1

Verscholen pracht

Abraham Bloemaert en zijn werk voor de Utrechtse schuilkerken

'Heil en troost aan lijdende natuurgenoten'

150 jaar Elisabeth Vereniging in Utrecht, 1861-2011

Integrale geschiedenis Leidsche Rijn

Boekbespreking

Meiwijn, tapwijn, rosé en Bourgogne

Interview met Ad van Dongen en Dick van Veen van 100-jarige wijnhandel A.C. van Dongen

Zeventiende-eeuwers komen tot leven in Kasteel Amerongen

Bijzondere Utrechtse Collecties 5

Stad vol schelpen
Middeleeuwse sporen van Utrechtse pelgrims naar Santiago

Geschreven vriendschap
Pieter Geyl en Gustaaf Runier, vriendschap tegen wil en dank

Nieuw gebruik - oud gebouw
Open Monumentendag 2011 in teken van herbestemming

Zeist
Twaalf organisaties zetten historisch Zeist op de kaart

Bijzondere Utrechtse Collecties
Enmucon, museum van Utrechtse energiebedrijven

Opsporing verzocht
Vermiste jaargetijden

De zwerftocht van vier beelden uit Oud-Amelisweerd

Sober, maar niet doelmatig
Twintig jaar ouderenhuisvesting in Huize Tuinwijk

Rijke geschiedenis van de Utrechtse Paulusabdij
Boekbespreking

Een onbekend amusant tijdschriftje uit Utrecht

Eerherstel voor dubbele traptoren?
Een verdwenen architectonisch curiosum uit het ­voormalige St. Elisabeth Gasthuis

Meer dan klederdracht en visserij

Bijzondere Utrechtse collecties 3: Museum Spakenburg

De Uithof vóór De Uithof

Een flexibele rechthoek
Vijftig jaar plannen en bouwen in de Johannapolder

'Kritiek op De Uithof oogst gemakkelijk applaus'
De Uithofpioniers, gebruikers van het eerste uur

Dromen van een snelle, comfortabele verbinding
Openbaar vervoer naar De Uithof

'Wat een bof, die Uithof'
De strijd voor of tegen studentenhuisvesting

Middeleeuwse hoefijzers en enge tangen

Bijzondere Utrechtse Collecties 2: De universitaire collectie diergeneeskunde

Uithof uitgelicht
Uithof en de weg naar Rome / De naamgever van de Uithof / Een kashbah met jungle, water en zen / Betonnen schil om acht supermagneten / Fietspoolplaatsen in de vergetelheid / Ponskaart met ongewisse toekomst / Groene snipper in verstedelijkt landschap

UtrECHt DadA

De baronie van IJsselstein, een 18e-eeuws Liechtenstein?
Boekbespreking

Toen de fiets jong en wild was
De Maliebaan als bakermat van een jongensclub

Een niet te winnen strijd
Luciën van Hoesel en de Rode Jeugd in Utrecht

Het universum van een duizendpoot
Bijzondere Utrechtse collecties 1: Museum & Kunstzaal Dirkje Kuik

Het Rudolf Magnus Instituut: academisch erfgoed

L.H. Hofland
Utrechts fotograaf van groot en klein nieuws

De limietpalen van het Kamp van Zeist
(Serie Paal met Verhaal 4)

De tekentafel van de herzuiling stond in Utrecht
Hoe pater Stokman de KVP in 1945 bedacht in Oudwijk en oprichtte in Lombok

Tijdtripper en de verloren schatten van Utrecht
Computergame wil jongeren kennis laten maken met Het Utrechts Archief

Joan Gideon Loten (1710-1789)
Utrechtse VOC-dienaar en Fellow van de Royal Society

De honden van de Heer blaffen niet meer
De dominicaanse aanwezigheid in Utrecht 1232-2010

Broeders en zusters aan de Nieuwe Kamp
Archeologisch onderzoek naar een laatmiddeleeuws kloosterterrein

Eigentijdser, interessant voor jongeren en samen met anderen
Bestuur Vereniging Oud-Utrecht kiest voor nieuw beleid

J.P.C. Grolman als schilder van het Joodse leven in Utrecht

Slijpsteen voor Napoleons soldaten?
Krassen in de Utrechtse Pandhof

Monumentendag 2010: de smaak van de 19e eeuw

Stappen door de Utrechtse geschiedenis

Bevrijdingsdefilé aan de Maliebaan
Een historische foto uit de meidagen van 1945

Hoefslagpalen langs het Zandpad van de Vecht
Paal met verhaal 3

Op zoek naar een geurig, warm grijs
Boekbespreking

De slag om het Lieve Vrouwkerkhof
De Roze Zaterdag in Amersfoort, 26 juni 1982

Paaltjes tussen Utrecht en Bunnik
Serie Paal met verhaal 2

Sloop Gerrit Rietveld College vrijwel zeker

Het inwijdingsfeest van het buitenhuis Minstroom (1828)

Mooi geschiedverhaal over Rampjaar 1672
Boekbespreking

Jaarverslag Vereniging Oud-Utrecht 2009 

Thema: Studenten van nu over studenten van toen (themanummer)

‘Vijftien rijen dik op de Voorstraat’
Bloei en ondergang van de Utrechtse maskerades

Vergeefs idealisme
De beginjaren van de Utrechtse Studentenvereniging Prometheus,1945-1948

‘Wat een blitse sien’
De bewogen jaren zeventig van de Woolloomooloo discobar

'Ja, daar was het, dat was mijn balkon'
Een geschiedenis van het IBB-complex

Zeer serieuze plagerijtjes
Het studentenblad Trophonios, 1964-1970

'Wegens vakantie gesloten'
Coffeeshop Sarasani 1968-2007

Van kikker tot prins
Ontstaan en ontwikkeling van Theater Kikker

De bal gehakt, de bolle buik en de bedstede
Populaire naoorlogse studentenkroegen in Utrecht

'Feministische brouwsels in borrelende Heksenketel'
Bier en boeken in Utrechts’ eerste vrouwencafé

'Meneer raadpleegt even zijn geweten'
Roomse censuur bij Van Rossum Achter het Stadhuis

De leeuwenpaal - Grensconflicten tussen Utrecht en Holland
Serie Paal met verhaal 1

Met beperkte middelen en een dosis geluk
De bescherming van het Utrechtse Rijks- en Gemeentearchief tijdens de Tweede Wereldoorlog

Een interessante ijdeltuit
De autobiografie van Pieter Geyl

De Bruid van Eem, een traditionele geschiedenis van Amersfoort
Boekbespreking

Oud-Utrecht in 2009

'Uit Utrecht, een aanzienlijke stad in de Nederlanden'
Paus Adrianus VI (1459-1523)

Maria van Lommen en haar 'gout- en silversmitswinckel'
Serie Boven het maaiveld 5

Een school van eigen richting
Het reformatorisch onderwijs in Utrecht in de 20e eeuw

'Door een ieder even hogelijk geapprecieerd'
Geschiedenis van film en bioscoop in Utrecht (Boekbespreking)

Michiel de verluchter
Nieuwe gegevens over Nederlands oudste bij naam bekende schilder

thema: Utrecht en de Grote Depressie (themanummer)

Nederland en de Grote Depressie

Gelatenheid en volgzaamheid
Werkloosheid in Utrecht in de jaren dertig

Politiek op straat
Utrechtse controversen rond de NSB

Zeist tijdens de crisis van de jaren dertig

'De schreeuw om recht, om brood, om zon'
Utrechtse schrijvers over de crisis

Werkverschaffing en werkverruiming in Utrecht, 1932-1940

Werkverschaffingsprojecten in de provincie Utrecht
overzicht

'Stil en geruisloos is de misère aangeslopen'
Het Utrechts Crisis Comité, 1931-1936

Utrechtse kunstenaars en de bange jaren dertig

'In geen jaren heeft Utrecht zóó iets verschrikkelijks gekend'
De dichter en de Chinezenmoord

Hendrica Leurs: verdacht van vervalsing
Serie Boven het maaiveld 4

Kotte en Luns, een aanvulling

Monumentendag 2009: studeren op de kaart

'Het algemeen erkend weldadig karakter onze natie'
Utrecht en de landbouwkoloniën

De blingbling van middeleeuwse manuscripten

Verplicht inleveren
Het radiotoestel in de Tweede Wereldoorlog in de provincie Utrecht

Een tuindorp in De Bilt 1918-1930

Magdalena de Passe: een 'inborst door Pallas gevormd'
Serie Boven het maaiveld 3

'Een klein wonder' - Gerrit Rietveld, Truus Schröder en hun revolutionaire huis
Boekbespreking

Gebroken, niet gebogen
Gerrit Jan van Deventer (1894-1942), antinazistisch provincie-ambtenaar

Jaarverslag 2008 Vereniging Oud-Utrecht

Ook in Utrecht ware canonkoorts

Interessant ensemble van bouwstijlen
Oud-Utrecht op de bres voor renovatie Van Sijpesteijnkade

Cornelia Spaens: aanstichtster van verboden preken en beelden breken
Serie Boven het maaiveld 2

Het rijke Rhenense verleden
boekbespreking

Romeinse godin en roomse ridder
Het beeldhouwwerk aan het Piëtas-gebouw

Poorten der verbeelding
Utrechtse stadspoorten herbouwd door Lieuwe Wynia

Februari 1941

ook Utrecht deed mee

De Utrechtse Brood- en Meelfabriek Het Anker

Serie van Utrechtse wijkboeken voltooid
Boekbespreking

Catharina van Rennes (1858-1940): componiste en gematigd feministe
Serie Boven het Maaiveld 1

Verslag Lustrumviering 85 jaar Oud-Utrecht

Een lustoord voor de reiziger
Opkomst van het toerisme op de Utrechtse Heuvelrug in de 19e eeuw

Luizen in de pels van de moderne kunst
Het Utrechts Grafische Gezelschap De Luis

'Oproerig en allerinfaamst gedrag'
Predikant en patriot Ysbrand van Hamelsveld

Middeleeuws Utrecht als vrolijke, zelfbewuste stad
Boekbespreking

Verborgen Sporen op Monumentendag 2008

De kwestie Teunisse: uitstel van executie
Serie Verhitte gemoederen 4

Recent nieuws over vroege Utrechtse couranten

De kwestie Hoevenaer: rumoer rond verboden relaties (1670)
Serie Verhitte gemoederen 3

Paleis vol verleden en verleiden
Nieuwe locatie van Het Utrechts Archief

Het goede van stad en platteland verenigd
De Utrechtse Tuinwijk

Jaarverslag vereniging Oud-Utrecht 2007

De Teerling omver geworpen
Reconstructie van een verdwenen stukje middeleeuws Utrecht 1

Amateurhistorici en de invulling van 'witte vlekken'

De vele gedaanten van de oude Amersfoortse Eemhaven

Reisgids als smaakmaker
Boekbespreking

De kwestie Nethenus: ontslag van een hoogleraar (1662)
Serie Verhitte gemoederen 1

thema: 80-jarigen

Een terugblik op het jaar 1927

Een clubblaadje dat prachttijdschrift werd

Uit het leven van een krasse 80-plusser

Liefde voor de Domstad
Drie 80-jarigen over Utrecht en de Vereniging Oud-Utrecht

'Een stuk jeugd, een stuk poëzie'
Marsmans dichtbundel Paradise regained

Utrecht in 1927 in beeld

Van Lockhorsterbos tot Vliegbasis Soesterberg
De groei van Het Utrechts Landschap, 1927-2007

De Utrechtse Stichting voor Lichamelijke Oefening 1927-1987

Een 'kostbare bioscoopsfeer' voor de kunstzinnige film
De Utrechtsche Filmliga 1927- 1931

Sint-Maarten in de stad Utrecht

'Een opvoedkundig middel van den eersten rang'
De introductie van de schooltuin in Utrecht

Inrichting van de 16e-eeuwse Dom in kaart gebracht
Boekbespreking

Heilige Inhaligheid
De diefstal van een stukje sandaal van Willibrord

Jan Baptist Kobell (1778-1814) en 'den algemeenen roem van een voortreffelijk Kunstenaar'
Serie 200 jaar Genootschap Kunstliefde - 5

20e-eeuwse architectuur thema van Monumentendag

Van muntverzameling tot Geldmuseum
Het nieuwe Geldmuseum 1: de collecties

De gulden middenweg tussen oud en nieuw, open en gesloten
Het nieuwe Geldmuseum 2: het gebouw

Denen voor de poorten van Utrecht

Utrecht, stad van vele verschillende stenen
Boekbespreking

Anthony Grolman (1843-1926): bevlogen tekenaar van stadsgezichten
Serie 200 jaar Genootschap Kunstliefde 4

Kerken Kijken Utrecht start 25e seizoen

Een watermolen 'int Oude Geyn'
Over een recent herrezen poldermolen en zijn voorgangers

Jaarverslag Vereniging Oud-Utrecht 2006

Wel en wee van de 'Glazen Cathedraal'
Restauratie van de kassen in de Oude Hortus voltooid

Willem van Leusden (1866-1974): van De Stijl tot surrealisme
Serie 200 jaar Genootschap Kunstliefde - 3

Componist Jan van Gilse krijgt eerherstel

'Ten hoogsten voldaen over de Heeren'
Utrechtse studenten begroeten Willem V met vaandels, vuurwerk en verwensingen

Het Heilig Hart van Jansen
De pastorie van Oudwijk tussen kerk en samenleving

'De gemeente Utrecht heeft nogal eens foute beslissingen genomen'
Gesprekken met dr Albert van Hulzen (1905-2006)

Alexander Mollinger (1836-1867), 'The Lord of Space'
Serie 200 jaar Genootschap Kunstliefde 2

'In Fluyt en Klokken-spel een aller eeuwen wonder'
Jacob van Eyck: stadsbeiaardier, klokkendeskundige, blokfluitist en componist

De unieke aantekeningen van een advocaat-historicus
Na de Monumenta nu ook de Inscriptiones van Buchelius op internet

'Op Soestbergen liggen de doden er mooi en ruim bij'
Interview met Willem van Dijk, oud-hoofd begraafplaatsen gemeente Utrecht

De Begraafplaats Soestbergen als funerair erfgoed

Boekbespreking

De beeldende kunst beoefenen en kunstzin verspreiden
Serie 200 jaar Genootschap Kunstliefde - 1

Afscheid van mr. P.A. Blok

thema: Utrechts protest 1968 - 1982

Opkomen voor een veilige stad
Het Komité Stop de Chloortrein door Utrecht (1978-1981)

De strijd om een stadsbos
25 jaar na de slag bij Amelisweerd

Verzet tegen de restauratie van Slot Zeist

Protest in beeld

Geen actie zonder inspiratie en reflectie
35 jaar boekhandel de Rooie Rat

De omzwervingen van een klooster
De historie van Mariënberg te IJsselstein

Martinus met de draak
De geschiedenis van een oorlogsmonument aan de Oudegracht

Rijke selectie van 17e-eeuwse Utrechtse schilderkunst

De rooftochten van de Noepie Noepie Club in het Amersfoortse Soesterkwartier
De buurt van (5) Ivan Wolffer

Feest! thema van Monumentendag 2006

Van stadsuniversiteit tot école secondaire
De Utrechtse Academie onder Napoleon

Spelen in de weilanden van Strijkviertel
De buurt van (4) Agnes Jongerius

Vrije woningen voor ordentelijke protestantse ambachtslieden
De Stevensfundatie in Utrecht

De Vlijt, handwerkwinkel met uniek interieur

‘Ik had heel lang hevig de pest aan Amersfoort'
De buurt van: (3) Marjan Berk

Dirck van Velthuysen en Gijsbert van der Hoolck
Over de stichters van de Utrechtse universiteit

Pieter de Clercks 'huys van plaisance'
Het eerste buitenhuis op Utrechts grondgebied

Opkomst en ondergang van hotel-restaurant Noord-Brabant
Historische herbergen en cafés in Utrecht 4

Choorstraat en Lijnmarkt, migrantenstraten in het 19e-eeuwse Utrecht

Bij het migrantenstraten-artikel hoort een reeks kaarten welke niet allemaal in het tijdschrift geplaatst werden. Voor de volledigheid zijn deze hier te vinden.

Het Stads Ambachtskinderhuis en de Fundatie van Renswoude, een bijzondere relatie
De Fundatie van Renswoude, een parel in een arme buurt 2

Hotel-café De Pyramide van Austerlitz
Historische herbergen en cafés in Utrecht 2

Jaarverslag Vereniging Oud-Utrecht 2004

De hoogstaangeslagenen in de provincie Utrecht 1848-1917
Op zoek naar de Utrechtse stedelijke en provinciale elite

thema: 60 jaar bevrijding

De tommies brommen, de ramen rinkelen

Het oorlogsdagboek van Jopie van der Veen

Het verhaal van de vermiste Canadezen in Jaarsveld

Activiteit van Utrechtse studenten in de illegale pers

thema: Over grootse projecten die niet of onvolledig gerealiseerd werden

Over grootse projecten die niet of onvolledig gerealiseerd werden

Een nutteloze moloch boven het water
De Plofsluis in het Amsterdam-Rijnkanaal

Utrecht versus Wijk bij Duurstede
De residentie van de Utrechtse Bisschop in de 15e en 16e eeuw

Racen door de Zeister bossen
Plannen voor een autorenbaan met internationale uitstraling

Utrechtse vliegveldplannen 1920-1936
Hoe de stad Utrecht géén en Hilversum wel een vliegveld kreeg

Het herwonnen water
Een beknopte geschiedenis van de Utrechtse singels

Zakkendragerssteeg
Utrechtse straatnamen 4

'De nette mensch blijft voor mij een absoluut probleem'
De dramatische Utrechtse jaren van Jan van Gilse

Een tweezijdig lint van boerderijen
Boerderijen in de provincie Utrecht 4