Inbreidingslocaties: Nieuwbouw bedreigd erfgoed
In januari 2019 hebben we aandacht gevraagd aan de gemeenteraad voor bedreiging van het erfgoed bij ‘inbreiding’. Een dreiging die groot blijkt te zijn, zelfs gemeentelijk monumenten mogen wijken voor nieuwbouwplannen.
De stad staat voor de opgave om voor haar groei nieuwbouwlocaties aan te wijzen in elke bestaande wijk. Grootschaliger inbreiding gaat op voormalige bedrijfsterreinen langs het Merwedekanaal of de Cartesiusdriehoek plaatsvinden. Nadeel: daar staan gebouwen of (potentieel) cultureel erfgoed. Als stad zou je trots moeten zijn op die historisch landschapskenmerken of gebouwen: dat geeft een wijk identiteit. Het lijkt echter of de gemeente bij inbreidingslocaties voorbij lijkt te gaan aan deze waarden. Zelfs bij gebouwen, zoals bovenstaande foto van de oude busgarage van NS, die hun monumentenstatus al hebben gekregen.
Er is nog een tweede punt gemaakt. Sinds de jaren 1970 is het bijna vaste gewoonte geworden in de Stedenbouw om te ordenen naar wonen, bedrijven, winkels, centrumfuncties etc. Velen werken in de huidige tijd zelfstandig of werken enkele dagen per week thuis. Daarmee groeit de behoefte aan werkplekken in de buurt. En waarom niet, het betekent op den duur afscheid nemen van typische slaapwijken en de kleine bedrijven met een geringe milieubelasting verwelkomen in je wijk. Meer recent wordt voorzichtig afgeweken van de ordening in wijken naar functies. Maar hou dan ook op om bestaande werkgelegenheid uit woonwijken te verdrijven!
Het lijkt echter of de gemeente bij inbreidingslocaties voorbij lijkt te gaan aan deze waarden. Zelfs bij gebouwen die hun erfgoedstatus al hebben gekregen.
- Op de 2e Daalsedijk staan werkplaatsen van de Spoorwisselfabriek, tot 2018 de ‘Snorfabriek’. In 2012 heeft eigenaar NS zich verzet tegen plaatsing op de gemeentelijke monumentenlijst.
- In de bouwenvelop Heycopstraat wordt met geen woord gerept over bestaand erfgoed. Een afweging van cultuurhistorische waarden dient sinds 2012 opgenomen te worden in besluiten over ruimtelijke ordening. Waarom wordt in de Dichterswijk/Veilinghaven de in 1939 gerealiseerde ‘Soepfabriek’ naar een ontwerp van gemeentearchitect J.I. Planjer niet gespaard?
- Ook de hal van Bo-Rent in het gebied van de Parkhaven, een uniek vrieshuis uit 1962 van de toenmalige IGLO fabriek, dreigt te verdwijnen met als argument het in 1999 gemaakte stedenbouwkundig plan.
- De gemeente heeft in 2009 industrieel erfgoed als gemeentelijk monument aangewezen, met 35 panden als limiet. Waarom niet meer?
- De Halve Maan is deel van de wijk Oog in Al en behoort in Nederland tot de 30 wederopbouwgebieden van nationaal belang. Recente plannen voor nieuwbouw rond de Dickensplaats en aan de Johan Wagenaarkade gaan uit van volledige sloop voor nieuwbouw?
- Op het planbord van Ruimtelijke Ordening ligt het terrein Gansstraat / Koningsweg, aan weerszijden van het Oosterspoor: het voormalige Pieter Baancentrum met het Huis van Bewaring uit 1892 en aan de andere zijde van het spoor de voormalige Machinefabriek vh Jansen en Sutorius (tot voor kort Rode Kruis). Geen van de gebouwen staan op de monumentenlijst, is het daarmee geen erfgoed?
- Voor de ontwikkeling van de Merwedekanaalzone, sinds 1892 de bakermat van de industrialisatie van onze regio, staan nog slechts enkele als monument aan te merken industriële gebouwen. Veel is al gesloopt, dreigt dit ook te gebeuren met de gebouwen van OPG (nu deels Vechtclub XL), gebouwen die niet op de lijst van 35 pasten? En wat gaat gebeuren met de hulpcentrale van de stadsverwarming, waarvan alleen de schoorstenen als monument zijn aangemerkt? De financiële druk op het gebied is met nieuwe eigenaren alleen maar hoger geworden, mag erfgoed daar aan opgeofferd worden?
De CCE heeft samen met USINE de gemeenteraad deze 7 voorbeelden gegeven waarbij de culturele waarden bij inbreidingswijken met mate worden gerespecteerd. Zij roept de gemeenteraad op om daarin actie te ondernemen en het bestuur van de stad een opdracht mee te geven.
Er zijn meer gebieden met bedreigd erfgoed door de opgaven van inbreiding. De recente plannen lijken geen incidenten, maar structureel. Jammer, Utrecht heeft bij uitbreidingslocaties nu net getoond gevoelig te zijn voor erfgoed, denk aan Leidsche Rijn, maar ook al indertijd bij de realisatie van Lunetten.
Tekst: Bert Poortman