Het is tussen die archaïsche monumenten en digitale beeldenstorm dat Anno Dijkstra (St. Annaparochie 1970; afgestudeerd aan de Gerrit Rietveld Akademie) zijn werk een plaats wil geven. Door iconen als het Vietnamese 'napalmmeisje' Kim Phuk of een hongerend kind uit Biafra op ware grootte een driedimensionale vorm te geven, wil hij de fysieke en emotionele reactie van de kijker herstellen of tot stand brengen. Wie voor de zoveelste keer de foto voorbij ziet komen van het rennende, naakte en huilende meisje met de armen wapperend als machteloze vleugels, op de achtergrond de zwarte wolken van het napalmbombardement, wordt niet meer echt geraakt. Anders is het als ze als nauwkeurige kopie in drie dimensies voor je neus staat. Dijkstra: 'Die mediabeelden zijn in feite tweedehands ervaringen en door de eindeloze herhaling verdwijnt het fysieke element.' Om de beelden van Dijkstra kun je letterlijk en figuurlijk niet heen: je moet je ertoe verhouden door de confrontatie aan te gaan of er van weg te lopen.

Proposal nr.18, tijdelijk geplaatst in Hoorn (2007) (foto Ilona Plaum)

Precies die reacties lokt zijn werk ook uit, vooral als de beelden niet in een expositieruimte maar in de publieke ruimte neergezet zijn. Het hongerende Biafrakind in de binnenstad van Madrid werd geaaid, kreeg een kleed om, terwijl een ander dat weer weghaalde of met het beeld op de foto ging. Ook Kim Phuk op straat in Hoorn of Gdansk liet voorbijgangers niet onberoerd. Sommigen reageerden kwaad. Ze hadden er niet om gevraagd, maar konden het anders dan een televisiebeeld niet uitzetten of wegzappen. 

Voorstel 19, brons en beton (2008) (foto Ilona Plaum)

Voor veel aandacht en commotie zorgde de driedimensionale versie uit 2012 van de vermoorde Pim Fortuyn met een plas bloed rond zijn hoofd. Dit keer niet op ware grootte, maar in 114-voud in klein formaat en met kleine variaties uitgespreid over de vloer van een expositieruimte. Dijkstra: 'Het project met de Pim Fortuyn-beeldjes was erg bijzonder. De mensen kwamen binnen en je zag ze schrikken. Op het moment dat ze hoorden dat ze een exemplaar konden reserveren, zag je een omslag van toeschouwer naar consument. De liefhebbers die op de laatste dag hun beeldje kwamen ophalen, raakten met elkaar in gesprek. Er waren hard core LPF'ers en kunstliefhebbers en alles daar tussen in. Ook wat ze er later mee gedaan hebben, is alles wat je je kunt voorstellen. Je haalt toch een soort Paard van Troje binnen dat tot een keuze dwingt. Ik vond het fascinerend dat iemand het in brons had laten gieten en op Marktplaats te koop aanbood.'

Cunning Empathy (2012) (foto Ilona Plaum)

In de winter van 2012 woonde en werkte Dijkstra in Het Vijfde Seizoen, een kunstenaarsverblijf op het terrein van de psychiatrische instelling de Willem Arntsz Hoeve in Den Dolder. Daar zag hij in de gesloten forensische afdeling patiënten die buiten de samenleving geplaatst zijn. Hij wilde proberen hun onzichtbaarheid op te heffen. Zelf schrijft hij daarover: 'ik [heb] van één van de gevangenen een ten-voeten-uit portret gemaakt. Dit was een langdurig proces van ongeveer twee maanden. In die maanden was er alle tijd om elkaar te leren kennen. De traagheid heeft het ontmoeten een kans tot verdieping gegeven die nodig is om de veelzijdigheid van een persoon, zijn karakter en de gebeurtenissen die zijn levensverhaal hebben bepaald te leren kennen.' Het beeld Making of maakt nu deel uit van de expositie Levenslang, het criminele brein ontleed, tot en met 25 mei te zien in Het Dolhuys in Haarlem. Beelden van een man die vijftien jaar eerder zelfmoord pleegde en een nog lopend project rond een Amerikaanse ter dood veroordeelde met wie Dijkstra correspondeert, proberen ook 'verdwenen' personen terug te brengen in de samenleving.

Making of (2012) in het Dolhuys (foto Maurice van Lieshout)

Dijkstra is steeds bezig te onderzoeken hoe we met beelden omgaan, vooral de beelden die wij mensen van elkaar creëren. 'Ik beschouw mezelf als een sociaal geëngageerd kunstenaar, ik vind de manier waarop we met elkaar omgaan het boeiendste thema voor mijn werk. Samenleven is een precaire aangelegenheid en daarin spelen beelden een belangrijke rol. Het beeld dat je van iemand hebt of maakt, is een tijdelijkheid, een mogelijkheid. Als we iemand op straat tegenkomen, delen we hem of haar in naar verschijningsvorm  – "oude man", "zwerver", "Marokkaans meisje" – lopen verder en ontkennen in feite het individu. Ik probeer die afstand enigszins op te heffen.' 

Dijkstra werkt met uiteenlopende materialen: plasticine, polyester, gips, brons. De beelden die bedoeld zijn voor tijdelijke (binnen)locaties, zijn vaak van plasticine, een materiaal dat nooit helemaal hard wordt en daardoor nooit een definitieve vorm krijgt. Een 'buitenbeeld' als Voorstel 22 in de Haarlemse jaren zestig wijk Schalkwijk is van brons. Hoewel het geen persoon verbeeldt, is het een typische Dijkstra. De barokke vorm, die op het eerste gezicht onschuldig aandoet, is het op schaal nagemaakte iconische beeld van de totale vernietiging: de schitterende paddenstoelwolk die ontstond na de apocalyptische atoombom op Hiroshima. 

Still uit video waarin Dijkstra praat over Voorstel 22 (2010)

Bij Voorstel 22 geen plaquette met naam of toelichting. Zowel voor de kenners als de niet-kenners roept het beeld vragen op: naar de betekenis van het beeld of de betekenis van de destructie die erin verborgen ligt. Dijkstra: 'Als je een beeld voor de publieke ruimte maakt, moet je er rekening mee houden dat er een heel divers publiek langskomt. Het moet een beeld voor iedereen worden. Voor tijdelijke locaties maak ik andere, meest "hardere" beelden. Ik wil wel de traditionele verwachting die mensen hebben van een monument op scherp zetten door het beeld anders te arrangeren. Met de ruimte waarin een beeld komt te staan, ga ik meestal intuïtief om. Als er gebrek aan ruimte is, probeer ik juist ruimte te creëren.' 

Martijn Lucas Smit, Arno Dijkstra Not here, not now. Amsterdam 2009.

www.annodijkstra.nl

Openingsfoto (portret): Ilona Plaum.