Archief

Nicolas Dings: soberheid als noodzaak

'Paus Adrianus VI wordt beschouwd als een door soberheid gedreven geleerde die in een politiek turbulente tijd diplomatiek moest omgaan met de macht, het nepotisme en de decadentie van enerzijds de heersende vorsten in Europa en anderzijds de clerus uit die tijd.

De manier waarop hij dat deed, maakte hem niet altijd even geliefd. De eenvoudige Hollander, die liever in de Lage Landen was gebleven, werd hoofdrolspeler in politieke en religieuze vraagstukken, terwijl hij een vroom en eenvoudig bestaan ambieerde.

Met zijn Pausbenoeming in 1522 als apotheose probeerde hij die levensstijl aan te houden. Zijn liefde voor Utrecht drukte hij uit door de bouw van Paushuize –een pand waarin hij zich op latere leeftijd wilde terugtrekken. Het mocht niet baten, omdat hij stierf tijdens zijn ambt zonder het huis ooit gezien te hebben.

Het uitgangspunt voor het pausbeeld is gebaseerd op Adrianus' gedachtengoed van soberheid als noodzaak; een wereldburger in de combinatie van de vorige paus Benedictus XVI, de intellectueel en de huidige paus, Franciscus I, die ook de eenvoud predikt.

We zien een tableau van terrazzo waarin een tekst gevat is in Latijn: Adrianus VI (1459-1523) Pontifex Maximus Hic Natus Est of een variatie hierop. (Terrazzo is een Italiaanse steengiettechniek en is tevens een verwijzing naar zijn ambt aldaar maar ook naar zijn laatste rustplaats in de Santa Maria dell’Anima te Rome).

De figuur van Adrianus VI (vrij naar een portret van Jan van Scorel) staat -letterlijk- met zijn wortels in Utrecht. Zijn habijt bestaat uit een reliëf van takken en wortels die aan zijn geboortegrond refereren. Het bronzen beeld wordt geflankeerd door vier wiskundige volumes, die reeds door Plato bestudeerd werden en later door Thomas van Aquino in de katholieke canon zijn opgenomen. Het betreft de vier kardinale deugden: prudentia, justitia, fortitudo, temperantia; respectievelijk verstandigheid, rechtvaardigheid, moed en matigheid. Deze flankeren (als personificaties) ook zijn graf in Rome. Voor deze sculptuur zijn ze teruggebracht tot fundamentele vormen die herleid worden tot hun essentie: bol, kubus, kegel, zuil. Deze refereren aan de meest elementaire lichamen uit de wiskunde maar ook uit de beeldende kunst. De volumes worden gerealiseerd in Belgisch hardsteen en verwijzen in de materiaalkeuze naar zijn werkzame leven in Leuven.

Strengheid en soberheid kenmerkten de levensstijl van deze paus. Dit wordt in de sculptuur verbeeld door Adrianus aan de Salvator Mundite spiegelen, de Christusfiguur die aan Paushuize in een nis is aangebracht, mogelijk in de 19e eeuw gemaakt door de Utrechtse beeldhouwer E.F. Georges (1827-1895) die in het atelier van Cuypers werkte. Christus Salvator is de redder van de wereld in een turbulente en decadente tijd analoog aan de onze, met een paus aan het hoofd, die zich duidelijk spiegelt aan het gedachtengoed van een man, geboren te Utrecht.'

Anno Dijkstra: één op één

'In het zoeken naar een verbeelding van Paus Adianus VI heeft vooral zijn levenshouding me getroffen. Adrianus bestreed niet alleen de excessen van een decadente levensstijl, maar hij zocht ook naar oprechte intermenselijke verhoudingen, ook met andersdenkenden. Dat zijn thema's die ook anno nu prominent in het nieuws zijn.

Die levenshouding van Adrianus vereiste dapperheid, want het is niet vanzelfsprekend om een cultuur van binnen uit te veranderen.De druk vanuit de heersende groep moet groot geweest zijn. Dat gold zeker voor een machtig instituut als de katholieke kerk waar grote belangen speelden die draaien om idealen, identiteit, macht en geld.

Omwentelen, veranderen, transformeren, anders kijken: dat zijn woorden die mij te binnen schieten. Ik ervaar het verhaal van deze paus als een strijd met fundamentele krachten. Daarom heb ik een ontwerp gemaakt waarin het fundament van het beeld, de sokkel, een essentieel andere betekenis krijgt.

Ik stel voor om de paus op een sokkel te plaatsen met achter hem een boom waarbij het hele beeld 180 graden gedraaid wordt. De boom die normaal naar het licht, de hemel, groeit wordt nu het wortelstelsel dat als drager van het beeld geaard is in de grond. Het voetstuk, de sokkel, die normaal de basis vormt om het beeld te funderen, wijst naar de hemel en vangt als een trechter het licht op en geleidt dat door naar de figuur.

Door de omkering ontstaat de situatie dat de paus niet ver verheven uittoornt boven de mensen en dat ijdelheid, eigen aan vereerd worden, niet de boventoon kan voeren. In plaats daarvan maakt het herdenken van deze paus op deze manier een ontmoeting mogelijk van aangezicht tot aangezicht. De omdraaiing daagt het publiek uit dichterbij te komen om het gezicht van nabij te bekijken.

Om betrokkenheid te creëren is het belangrijk om niet alleen een portret of buste te maken, maar een ten-voeten-uit portret. Daardoor ontmoet de bezoeker van het beeld Adrianus niet alleen als idee, maar ook als fysieke aanwezigheid, één op één.  Om een eigentijdse vergelijking te maken: het is weliswaar prettig om met iemand via Skype te communiceren, maar uiteindelijk wil je de mensen van wie je houdt fysiek nabij hebben. Een monument is als het ware een tijdreiziger die probeert nabijheid en een onmoeting tussen mensen te creëren door de tijd heen. Door het gehele lichaam weer te geven wordt Adrianus toegankelijker en menselijker.

Om het spel met de tijd te versterken, heb ik gekozen voor een beeldtaal die inhaakt op de historische identiteit van de lokatie en van Paus Adrianus VI. Het gaat om een klassiek, realistisch beeld op een sokkel uitgevoerd in brons. Door de samensmelting van historie en lokatie kan het beeld optimaal fungeren als tijdreiziger en de herinnering opnieuw actueel maken.

Pausdam is een mooi, pittoresk klein plein waar veel gebeurt. Naast de fraaie historische gebouwen vinden we ook geparkeerde auto’s, fietsen en verkeersborden. Hierdoor is er weinig ruimte voor een extra element, maar er is wél ruimte boven het plein. Door de omkering maakt het beeld op een natuurlijke manier gebruik van die ruimte.'

Folkert de Jong: Hic et nunc, semper; de man uit het noorden

'Het lijkt voor de hand te liggen om beeldhouwkunst te koppelen aan de zoektocht naar het eeuwige; een kunstwerk waarvan de levensduur een mensenleven overschrijdt. Ook is het logisch dat we behoefte hebben om figuren uit onze geschiedenis in een kunstwerk te vereeuwigen, om ons te herinneren aan de oorsprong en om onze culturele identiteit te versterken.

Paushuize is de achtergrond van een verhaal dat zich lang geleden heeft afgespeeld. Als een theatercoulisse wekt de buitenkant van de gevel tot op heden de indruk dat er zich iets ver weg in de geschiedenis heeft afgespeeld, iets waarvan het script al die tijd onzichtbaar is geweest.

We leven in een onrustige, snel veranderende tijd en er is niet veel gelegenheid en aandacht in de openbare ruimte om stil te staan bij nostalgie en geschiedenis.

Daarom denk ik dat het goed is om het beeld van Adrianus, de man uit het noorden, als machtige leider van de katholieke kerk te veranderen in Adrianus als universele man, pion in het spel van tijd en geschiedenis van de mensheid van alle tijden.

Het Adrianusbeeld leent zich uitermate goed voor de herontdekking van de vergeten geschiedenis en voor het op deze locatie tot leven wekken van de oude energieën. Beter nog zou het zijn als het beeld het verhaal en de voorstelling van Paus Adrianus VI overstijgt en een hedendaagse spirituele generator wordt die de omgeving en het publiek niet doet verlangen naar nostalgie en het verleden, maar vooruit doet kijken naar een nieuw bestaan, waarin de maat menselijk is, waarin plaats is voor pluralisme.

Het beeld "Hic et nunc, Semper; de man uit het noorden" kan een dienst bewijzen in die steeds ingewikkelder wordende zoektocht naar inzicht, helderheid en waarheid. Het beeld moet een pleidooi voor menselijkheid zijn.

Dat betekent niet dat we per definitie in de vormgeving van het beeld de context van traditie radicaal moeten verlaten. We kunnen namelijk niet ontkennen dat het straatbeeld van de omgeving van de Pausdam zichtbaar bepaald wordt door de rijke geschiedenis. Ik ben er voorstander van om vanuit de beleving van de omgeving van Paushuize het beeld te laten passen in de traditie van de stedelijke omgeving, omdat ik denk dat daarin de mogelijkheid schuilt om diepere lagen en nuances aan te brengen in de inhoud van het beeld. Anderzijds zie ik voor me dat het beeld een radicaliteit bezit die de voorbijganger verrast en aan het denken zet over de betekenis die achter de fysieke verschijningsvorm ligt en die relevant is voor onze eigen tijd.

Voor het beeld dat ik voorstel wil ik het model gebruiken dat ik eerder heb gemaakt in polyurethaanschuim voor een tentoonstelling in 2014 in het voormalige bisschoppelijk paleis in Evreux Frankrijk.

Ik zie niet alleen inhoudelijke verwantschap tussen dit werk genaamd "The Psalter man" - onderdeel van een Golgotha die ik in Evreux heb getoond - en de figuur van Adrianus VI. Ik zie ook dat dit werk uitstekend in gepatineerd brons uit te voeren is en in maatvoering en betekenis als kunstwerk kan bewerkstelligen wat past bij mijn doelstelling voor het beeld van Adrianus VI tegen de achtergrond van Paushuize.

Het beeld moet tegelijkertijd dramatisch en zwaar zijn én spiritueel heel erg licht. Ik heb gepoogd dat te bereiken door het lichaam uit vier delen of elementen op te bouwen. Het hoofd is een samensmelting van meerdere portretten van schilderijen van heiligen uit de renaissance. De torso is een ontbloot bovenlijf en is grof geboetseerd, de spieren gespannen, klaar om kracht los te laten. De benen zijn gemaakt van een militaire isolatiebroek: beschermd tegen kou, maar armoedig overkomend.

Voor de handen en de voeten heb ik zelf model gestaan: de Nike-gymschoenen representeren de snel veranderende populistische tijdgeest in de vorm van mode en ijdelheid. De handen: ingehouden kracht die zich lang heeft opgeslagen tot een verkrampte, spastische houding.

Ik heb een visioen over hoe Adrianus VI in de vorm van een sculptuur op de Pausdam als een universele mens de gebeurtenissen van de hele geschiedenis door zijn lichaam via de paal naar de grond zou kunnen laten afvloeien als een soort van spirituele bliksemafleider.

De paal waarop de figuur balanceert is als het middelpunt van een langspeelplaat waaromheen de veranderende tijd en wereld draait: het brandpunt op de Pausdam.'