Jaarboek: Het beleg van Montfoort in 1490

Op 2 mei 1490 trekt een enorm Hollands-Habsburgs leger vanuit Gouda op langs de Hollandse IJssel om het kleine stadje Montfoort aan te vallen. Het beleg duurt vier maanden maar tot een echte verovering komt het niet. Wat zit daar achter? Hans Mol onderzoekt deze vraag in eigentijdse kronieken en financiële bronnen. Enkele bijzondere tekeningen uit de eerste hand laten zien welke tactische hulpmiddelen de aanvallers bij de belegering gebruikten.

De belegering vond plaats tegen de achtergrond van de Bourgondisch-Habsburgse staatsvorming en de Hoekse en Kabeljauwse twisten.  Terwijl bisschop David van Bourgondië verbonden was met de Kabeljauwen, stond burggraaf Jan van Montfoort aan de kant van de Hoeken. Hij had een belangrijke rol in de Stichtse Oorlog 1481-1483 gespeeld, en steunde sinds 1488 Frans van Brederode in de Jonker Fransenoorlog, waarbij hij Woerden bezette en het Hollandse platteland bedreigde. Rooms-Koning Maximiliaan greep in en stuurde Albrecht van Saksen in 1490 de Hollanders te hulp met een leger.

Dat het inderdaad een erg groot leger was, schetst Mol met behulp van gegevens uit het rekeningenboek over de Hollandse defensie-uitgaven in het archief van de Staten van Holland en uit rekeningenboeken van steden als Leiden en Dordrecht. Uit deze boekhouding vormt zich voor het oog van de lezer een enorme strijdmacht van bijna vijfduizend huurlingen afkomstig uit heel Europa. Zij werden vergezeld van artilleristen, schansbouwers, gravers, werktuigconstructeurs, militaire politie, chirurgijns, trommelaars, vaandeldragers en schrijvers en steenhouwers. 

Eén van de vele betrokken personen was de Duitse Paul Dolnstein. Hij werkte mee als timmerman aan het ontwerp en de bouw van een schans voor de belegeraars. Van hem is het schetsboek dat bewaard is gebleven en waarin een pagina is opgenomen met gedetailleerde tekeningen van de schans, enkele incidenten uit het beleg,  de gebruikte gereedschappen en slimme belegeringswerktuigen. Toch waren het uiteindelijk bemiddelaars en onderhandelaars die de strijd beslechtten. 

Panorama van Montfoort vóór 1672 met stadsmuren met verdedigingstorens en de Noorderpoort. Linksachter torent het kasteel boven de daken uit. Gravure uit 1674 van Caspar Bouttats naar ontwerp van Jan Peeters I, gebaseerd op oudere voorstellingen. Collectie Centraal Museum Utrecht, inv.nr. 12674. Foto Edgar van Riessen.