De Gemeenschap 100 jaar

Nu actueel 

Themanummer van Tijdschrift Oud-Utrecht over De Gemeenschap
Op 12 juni is het dubbeldikke themanummer van Tijdschrift Oud-Utrecht verschenen. Deze keer is het gewijd aan De Gemeenschap, het culturele tijdschrift uit het interbellum. Aan dit blad van 'jonge katholieken' waren bekende schrijvers en kunstenaars verbonden, zoals Jan Engelman en Charles Eyck, maar ook niet-katholieken als de architecten Sybold van Ravesteyn en Gerrit Rietveld. Het afgelopen halfjaar is het eeuwfeest van De Gemeenschap herdacht door een tiental organisaties door het hele land, waaronder Museum Catharijneconvent, Salon Saffier en Oud-Utrecht. Het themanummer dient als afsluiter en gaat breder dan De Gemeenschap: over Utrechtse cultuur tussen de twee wereldoorlogen. Tijdens de presentatie is teruggeblikt op de activiteiten van de afgelopen zes maanden. Verder sprak eindredacteur Arjan den Boer met enkele auteurs van artikelen in het tijdschrift. Kijk hier voor de inhoudsopgave van dit themanummer.

zondagochtend 22 juni 2025, 11.00 uur  -  13.00 uur. Salon Saffier, Toegang: € 16,00 incl. koffie/thee na afloop.
Vertrekpunt wandeling: Oudkerkhof 10, Utrecht. 
Minstens dertig adressen in de stad Utrecht hebben in de jaren 1925-1941 ooit iets met het tijdschrift en de uitgeverij De Gemeenschap te maken gehad. Met name het toonaangevende tijdschrift was vooral aan de beeldende kunst maar ook  de literatuur, de architectuur en de politiek gewijd. Met verhalen daarover zal cultuurhistoricus Niels Bokhove wandelen langs een selectie van met name woningen, ateliers, kantoren e.d.. De verhalen daarbij zullen vooral de redactieleden betreffen:  journalist-dichter Jan Engelman, journalist-criticus Louis Kuitenbrouwer alias Albert Kuyle, onderwijzer-dichter Henk Kuitenbrouwer en architect Willem Maas.

Literatuurmuseum: artikelen over De Gemeenschap
Op het online LiteratuurLab verschijnen verdiepende artikelen over belangwekkende episodes, zoals het zakelijk fiasco rondom de Oostenrijkse schrijver Joseph Roth, en de tragiek van de ooit veelbelovende dichter Willem ten Berge. En in het Literatuurmuseum is een vitrinetentoonstelling te zien die de veelzijdigheid van De Gemeenschap uitlicht.

Kijk hier voor de agenda met activiteiten door het hele land.

Een aantal organisaties neemt het initiatief bij de herdenking van 100 jaar De Gemeenschap:

• Museum Catharijneconvent, Utrecht
• Museum De Wieger, Deurne
• Literatuurmuseum, Den Haag
• Kunsthandel Pygmalion, Maarssen
• Nobilis Centrum voor prentkunst, Fochteloo
• Oude Stadhuis, Utrecht
• Salon Saffier, Utrecht 
• Historische Vereniging Oud-Utrecht

De Gemeenschap
Het eerste nummer van het tijdschrift De Gemeenschap verschijnt in januari 1925 met een houtsnede van Henri Jonas op het omslag, een Christus tussen rokende fabrieksschoorstenen. Met dit omslag wordt de trend meteen gezet: modern katholiek, sociaal bewogen en met veel aandacht voor beeldende kunst en andere culturele uitingen.

De eerste redactie bestaat uit een groepje jonge katholieken, allemaal twintigers, uit Utrecht: de als kunstrecensent bij het progressief-katholieke dagblad Het Centrum werkzame Jan Engelman, de onderwijzer Henk Kuitenbrouwer en de architect Willem Maas. Het redactiesecretariaat is in handen van Albert Kuyle, pseudoniem van Louis Kuitenbrouwer, de jongere broer van Henk. Ook hij werkt als journalist voor Het Centrum. Kuyle is bovendien goed bevriend met Piet van Rossum, wiens acht jaar oudere broer Theo technisch directeur is van Het Centrum. Al met al voldoende redenen om voor elkaar te krijgen dat De Gemeenschap gedrukt kan worden op de persen van het Utrechtse dagblad Het Centrum. Van Kuyle kwam ook met het idee om een uitgeverij te starten. In de eerste twee jaren gaat het nog om een enkele uitgave maar als de samenwerking met de meesterdrukker Charles Nypels uit Maastricht in 1927 vaste vorm heeft aangenomen, volgen de uitgaven elkaar snel op: boeken van Marsman, Kuyle, Engelman, Van Duinkerken, Albert Helman (die aan het einde van de eerste jaargang tot de redactie van De Gemeenschap zou toetreden) en vele anderen. 

Tijdschrift en boekuitgaven werden bijna zonder uitzondering modern vormgegeven door de Maastrichtenaar Charles Nypels en van 1930 tot 1934 door de Utrechter Andries Oosterbaan: omslagen en illustraties van expressionistische kunstenaars als Jozef Cantré, Charles Eyck, Henk Wiegersma en Otto van Rees; maar ook met opvallende, door het constructivisme beïnvloede, ontwerpen van de architecten Sybold van Ravesteyn, Willem Maas en Gerrit Rietveld.

Ruim 16 jaar lang kreeg elke maand een andere kunstenaar de opdracht een illustratie of een ontwerp voor het omslag van het tijdschrift te maken. Deze omslagen vormen samen een prachtige staalkaart van nu eens expressionistische dan weer constructivistische of typofotografische kunst.

Kijk hier voor meer publicaties in de pers.

---------------------------------------

Activiteiten die voorbij zijn.

Lezing Lex van de Haterd - vrijdag 17 januari, Stadhuis Utrecht
Dr. Lex van de Haterd is neerlandicus, onderzoeker en publicist en is de initiatiefnemer voor het themajaar over 100 jaar De Gemeenschap. In 2008 promoveerde hij op het proefschrift ‘De waarheid hooger dan de leus. Over de beeldvorming rondom tijdschrift en uitgeverij De Gemeenschap 1925-1941’.
Hij vertelde in zijn lezing over de oprichters van tijdschrift en uitgeverij De Gemeenschap, over het redactionele beleid en de blad- en fondsformule en over de belangrijkste vormgevers en beeldende kunstenaars ervan. Lees hier een impressie van de lezing. 

Lezing door Wilbert Smulders - vrijdag 24 januari 2025, Stadhuis Utrecht. 
Wilbert Smulders was universitair hoofddocent Moderne Nederlandse Letterkunde aan de Universiteit Utrecht. Hij schreef boeken en artikelen over schrijvers als Hermans, Bordewijk, Van Schendel en Grunberg en over het verband tussen literatuur en moderniteit.
In deze lezing wordt De gemeenschap (1925-1941) geplaatst in het landschap van literaire tijdschriften en culturele bewegingen van na de Eerste Wereldoorlog. De Gemeenschap was het literaire gezicht van de katholieke zuil in het interbellum. Het combineerde twee in die tijd opmerkelijke eigenschappen: diepe gelovigheid en een neus voor de avant garde. Het tijdschrift verdedigde het katholieke uitgangspunt fel, maar stond tegelijkertijd zeer kritisch tegenover de pompa van Het Rijke Roomse Leven, dat toen op haar hoogtepunt was. Hoe verweerde de redactie zich tegen de moderne, naar nihilisme neigende cultuur van die tijd. En heeft het blad literair gezien iets opgeleverd, dat wij nu nog de moeite waard vinden? Lees hier een impressie van de lezing. 

Tentoonstelling 100 jaar De Gemeenschap -  Oud-Utrecht -  7 januari tot en met 30 januari 2025, Stadhuis Utrecht
In samenwerking van Lex van de Haterd en Oud-Utrecht is er de hele maand januari 2025 een tentoonstelling te zien in de hal van het stadhuis van Utrecht. In de tentoonstelling ‘100 jaar De Gemeenschap’ is De Gemeenschap te zien als interessant voorbeeld van een tijdschrift dat de modernistische stromingen in de kunst en in de literatuur van de jaren twintig en dertig een gezicht wilde geven. De Gemeenschap is, naast de tijdschriften De Stijl en Wendingen, van groot belang geweest voor het modernisme in Nederland in de periode 1925-1934. De medewerkers werden daarbij in de periode 1925-1930 vooral geïnspireerd door het expressionisme en het constructivisme en in de periode 1930-1934 met name door de Nieuwe Zakelijkheid (de nieuwe typografie en de nieuwe fotografie).

Expositie Getekend: Jan Engelman, De Toonkamer, Oudegracht 341, Utrecht - 22 januari  -  22 februari 2025. 
Openingstijden: woensdag t/m vrijdag  10.00 – 18.00 uur  |  zaterdag  11.00 – 17.00 uur. Salon Saffier
Onder de titel Getekend: Jan Engelman is een kleine presentatie te zien van gesigneerde opdrachtexemplaren van publicaties van Jan Engelman (1900-1972), een van de oprichters van De Gemeenschap en van 1925-1930 en van 1934-1941 redactielid. De opdrachten zijn geschreven voor vrienden, familieleden, journalisten, kunstenaars en literatoren en geven een indruk van Engelmans culturele netwerk in en buiten Utrecht. De tentoonstelling vindt plaats in De Toonkamer, op de begane grond van Oudegracht 341, de plek waar Engelman tussen 1932 en 1937 heeft gewoond en gewerkt. Hier schreef hij grotendeels zijn bekende dichtbundel Tuin van Eros (1932) die toen slechts in 100 exemplaren verscheen. Over de totstandkoming daarvan correspondeerde hij met meesterdrukker Charles Nypels (1895-1952); die brieven zullen ook te zien zijn evenals andere Engelmania, documenten door de jaren heen die betrekking hebben op het leven en werk van de journalist-criticus-dichter. Samenstelling kunsthistoricus Hans Ebbink.