Tijdschrift april 2025

Kasteel De Haar tijdens de Tweede Wereldoorlog

Katrien Timmers is conservator bij Kasteel de Haar en Menno Schoonhoven is er gids. Zij deden de afgelopen tijd onderzoek naar het kasteel en de familie in oorlogstijd.

Al tijdens de mobilisatie werden veel landgoederen en buitenplaatsen in gebruik genomen door het Nederlandse leger. Gedurende de bezetting vorderden de Duitsers er maar liefst 400 voor uiteenlopende functies. 105 Nederlandse kastelen en landhuizen werden compleet verwoest door het oorlogsgeweld en nog meer raakten er licht of zwaar beschadigd. Kasteel de Haar is echter wonderwel ongeschonden uit de oorlog gekomen. Ook de familie Van Zuylen van Nijevelt van de Haar ontsprong de dans door tijdig uit te wijken. Dat wil niet zeggen dat er geen problemen waren.

• Download het gehele onderzoeksdocument De Haar Onthuld.

Een donkere nacht voor de Demka Knokploeg

Arnold van Dijk was werkzaam als psycholoog en schreef boeken over zijn familiegeschiedenis. In mei verschijnt van zijn hand Aanpassen, ontduiken en verzet. De Tweede Wereldoorlog in Vleuten, De Meern en Haarzuilens bij Walburg Pers.

De komst van de geallieerden in het zuiden van Nederland zorgde in het najaar van 1944 voor een flinke groei van het verzet. Vanuit de staalfabriek Demka (De Muinck Keizer) in Zuilen ontstond de Demka Knokploeg. Bijzonder was dat deze verzetsgroep vooral bestond uit leidinggevenden van de fabriek. Na een actie in Montfoort op dinsdag 10 oktober 1944 kregen de verzetsmannen opdracht om in Vleuten te overnachten. Dat bleek achteraf een fataal besluit.

De MEAF, August Ulbrich en de Duitsers

Jacco de Bruin is ondernemer in Guatemala. Hij schreef Weg van Utrecht. Een familiegeschiedenis (2024) over zijn grootvader Adrianus de Bruin, die in de oorlogsjaren bij de MEAF werkte.

Al in 1931 waren er berichten dat de Machinerieën- En Apparaten Fabrieken (MEAF) aan de Utrechtse Croeselaan voor de Duitse oorlogsindustrie werkte. Directeur August Ulbrich (1879-1959) was dan ook van Duitse komaf. In 1946 zou hij tot drie jaar gevangenisstraf veroordeeld worden wegens collaboratie. Maar er waren ook getuigenissen dat hij onderduikers onderbracht en het verzet had gesteund. Via zijn dochter Annelise kwam Ulbrichs financiële nalatenschap later deels terecht bij de vereniging Oud-Utrecht.

Kindjeshaven, de crèche van Trui van Lier

Jim Terlingen is historisch onderzoeker en schreef De Joodse Raad van Utrecht (2022) en Schaduw over Zonneschijn (2016). Zijn boek over Tui van Lier zal in 2026 verschijnen bij uitgeverij IJzer.

De Utrechtse Trui van Lier (1914-2002) krijgt de laatste jaren meer en meer aandacht vanwege haar verzetswerk in de Tweede Wereldoorlog. Vorig jaar waren daar maar liefst vier uitingen van. De speeltuin in het Wilhelminapark kreeg de naam Trui van Lier Speelkwartier. Naast Prins Hendriklaan 6 - het pand waarin ze haar verzetswerk deed - werd een nieuwe plaquette geplaatst en er verschenen hartjes op de straat tussen dit pand en de speeltuin. Op een talud tegenover de speeltuin verscheen in het voorjaar voor het eerst haar naam in bloemen.

De bevrijding van Utrecht in kleur

Arjan den Boer is eindredacteur van Tijdschrift Oud-Utrecht.

Ons beeld van de Tweede Wereldoorlog is zowel letterlijk als figuurlijk zwart-wit. Op verreweg de meeste foto- en filmbeelden ontbreekt kleur en dat lijkt goed te passen bij de sombere periode. De werkelijkheid was uiteraard anders. In Utrecht kennen we wel de kleurendia's die de huisarts Nico Jesse maakte van het dagelijks leven in de bezettingsjaren. Het Utrechts Archief bezit echter ook een serie van vijftien kleurendia's van de bevrijding in mei 1945. Ze geven een prachtig beeld van de feestvreugde, waarbij vooral de kleur oranje opvalt.

• Bekijk alle kleurendia's en de filmbeelden bij Het Utrechts Archief

Bouwen voor de buurt: een eeuw volkshuisvesting in Zuilen

Paulus Jansen studeerde bouwkunde in Eindhoven. Hij bekleedde vele functies op het gebied van bouwen en wonen, zoals wethouder in Utrecht (2014-2018) en directeur Woonbond (2018-2020). Hij is voorzitter van de Stichting Museum van Zuilen.

Zuilen, tegenwoordig onderdeel van de Utrechtse wijken Noordwest en West, was tot 1954 een zelfstandige gemeente. Het is een interessant geval van stedelijke ontwikkeling, waar een snelle overgang plaatsvond van schaars bewoond landelijk gebied naar een dichtbevolkte gemeente rond de nieuwe spoorwegindustrie. Het gemeentebestuur van Zuilen zag die ontwikkeling aanvankelijk niet zitten, maar speelde kort na Tweede Wereldoorlog een grote rol bij de oplossing van de woningnood in Utrecht. Het Museum van Zuilen zet ruim honderd jaar stedelijke ontwikkeling en volkshuisvesting op een rij in de tentoonstelling Bouwen voor de Buurt.

Boekbespreking: De speelpop van Christiaan Buys Ballot

Leen Dorsman was tot 2022 hoogleraar Universiteitsgeschiedenis aan de Universiteit Utrecht.

De oprichting van het Koninklijk Nederlandsch Meteorologisch Instituut (KNMI) in 1854 mag een wonder heten. Zes jaar eerder had Buys Ballot op eigen kosten een weerstation ingericht op het bolwerk Sonnenborgh en vervolgens wist hij minister Thorbecke ervan te overtuigen dat de Nederlandse staat baat had bij een nationaal weerkundig instituut. En dat terwijl Thorbecke vond dat kunsten en wetenschappen wel voor zichzelf konden zorgen. Over de oprichter van het KNMI heeft Dirk van Delft een kloeke biografie geschreven.