Tijdschrift december 2023

Op de thee bij Hester Ranst: sporen van het koloniale verleden in Paushuize

Froukje van der Meulen is kunsthistorica en conservator van Paushuize. Ook werkt zij als conservator bruiklenen bij de Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed.

In de binnenstad van Utrecht lijkt het koloniale verleden verder weg dan in VOC-steden als Amsterdam, Middelburg of Hoorn. Toch werden veel grote huizen langs het Janskerkhof, de Drift en de (Kromme) Nieuwegracht verbouwd en ingericht met geld dat verdiend werd in de koloniën. Het Herdenkingsjaar Slavernijverleden geeft aanleiding tot nader onderzoek naar de sporen hiervan in Utrecht. Een tot nog toe onderbelicht voorbeeld is dat van Hester Ranst, die met in de overzeese handel verkregen rijkdommen een stevig stempel heeft gedrukt op Paushuize.

250 jaar Provinciaal Utrechts Genootschap: drie perspectieven

Ed Jonker is emeritus hoogleraar Grondslagen van de geschiedbeoefening aan de Universiteit Utrecht. Hij was tussen 2010 en 2018 lid en voorzitter van de directie (het bestuur) van het PUG.

Dit jaar bestaat het Provinciaal Utrechts Genootschap voor Kunsten en Wetenschappen 250 jaar. Dat maakt het PUG tot een van de oudste wetenschappelijke genootschappen van Nederland. Vooral in de loop van de 19e eeuw verwierf het een indrukwekkende staat van dienst als leesgezelschap met een ruime bibliotheek, met de opbouw van een archeologische collectie en door de publicatie van een reeks voordrachten en lezingen. Het PUG lijkt daarmee een vaste waarde te vertegenwoordigen in het culturele en wetenschappelijke landschap. Bij nader inzien is het echter niet evident wat het PUG precies is. Is het een gezelligheidsvereniging of heeft het genootschap een wetenschappelijke opdracht? Voert het PUG een culturele agenda? Is er een stabiele kern of is het genootschap voortdurend onderhevig geweest aan veranderingen?

De twee kathedralen van Utrecht: 300 jaar Utrechts Schisma

Peter Ben Smit is bijzonder hoogleraar oude katholieke kerkstructuren vanwege het Oud-Katholiek Seminarie aan de Universiteit Utrecht.

Een opvallend aspect van het Utrechtse kerkelijke landschap is het bestaan van twee kathedralen, de Catharinakathedraal aan de Lange Nieuwstraat en de Gertrudiskathedraal aan het Willemsplantsoen. Hier staan de zetels (kathedra in het Grieks) van de rooms-katholieke en oud-katholieke aartsbisschop van Utrecht. Momenteel zijn dat respectievelijk Wim Eijk en Bernd Wallet. Beiden zien zich als opvolgers van Willibrord, de allereerste Utrechtse bisschop. Deze kerkscheuring ontstond in 1723 bij de verkiezing van een aartsbisschop en staat bekend als het Utrechts Schisma.

Een stadsparochie met allure: de gerestaureerde Augustinuskerk

Ton H.M. van Schaik is historicus, publicist en oud-redacteur van dit tijdschrift.

Sinds 1840 is de Augustinuskerk beeldbepalend aan de Oudegracht. Eind 2016 ging de kerk jarenlang dicht omdat het interieur aan restauratie toe was. Nu prijkt achter de classicistische voorgevel weer een feestelijk neobarok interieur. Vanaf 3 december 2023 zijn er weer eucharistievieringen. Niet alleen het kerkgebouw heeft allure, ook het parochieleven drukte een stempel op de stad. Het is een gemeenschap met veel geschiedenis en een onzekere toekomst.

Boekbespreking: 975 jaar Utrechtse Pieterskerk

Elisabeth de Ligt is historica en uitgever. Zij is ook redacteur van dit tijdschrift.

Op 1 mei 2023 was het 975 jaar geleden dat de Pieterskerk werd ingewijd door bisschop Bernold. De huidige eigenaar van het gebouw, de Waalse Kerk, liet bij dit memorabele jubileum een boek samenstellen over de geschiedenis van de kerk. Voor het eerst is alle bestaande kennis uit artikelen, bouwhistorisch onderzoek, archieven en archeologische rapporten samengevat in één boek voor een breed publiek. Een van de doelen van de uitgave is het gebouw meer bekendheid te geven. De Pieterskerk ligt in de schaduw van de Dom, aan het verstilde Pieterskerkhof. Door het instorten van beide torens bij de stormramp van 1674 is de kerk niet erg zichtbaar in het stadssilhouet.