Nieuws

Evelien Pieterse, tot voor kort conservator bij het Spoorwegmuseum in Utrecht, bestudeerde hoe goedkope treinreizen de wereld van modale burgers vergrootten, eerst vooral binnen eigen land maar in de loop van de twintigste eeuw ook over de grens. Onderwijshistoricus John Exalto behandelt het internationalisme van de pedagoog Kees Boeke (1884-1966), oprichter van Werkplaats Kindergemeenschap in Bilthoven. Gedreven door een mix van ideeën zette Boeke zich zijn leven lang in voor wereldvrede. Die begon in zijn optiek bij de vorming van kinderen tot wereldburgers. Dat vereiste onderwijsvernieuwingen die Boeke praktisch uitwerkte in zijn school, een door de Unesco overgenomen plan voor ‘internationally minded schools’ en het lesboek Wij in het heelal, een heelal in ons (1959).

Eerste mensenrechtenstad
Het thema vorming voor wereldburgerschap keert terug in de bijdrage van Ytzen van der Werff. Hij deed als student-stagiair van dit jaarboek onderzoek in het archief van het Centrum voor Ontwikkelingssamenwerking Utrecht, opvolger van het in 1971 opgerichte Mondiaal Informatie en Aktie Centrum (MIAC). Zijn studie naar de verwevenheid van lokale, nationale en internationale politiek toont hoe burgerinitiatieven voor mondiale vorming en ontwikkelingssamenwerking tegen het einde van de eeuw onder de nieuwe noemer ‘mensenrechten’ werden gevat en de basis legden voor de selectie van Utrecht als eerste mensenrechtenstad van Nederland, in 2012.

Rijschool Achter Clarenburgh.

Internationale karakter universiteit
Onder professoren is mondiale vorming doorgaans overbodig. Geleerden identificeerden zich al in de vroegmoderne tijd als leden van een Republiek der Letteren, een gemeenschap of netwerk van mensen (mannen) van over de wereld die in het Latijn met elkaar communiceerden. Nog altijd is academisch onderzoek een transnationale praktijk, maar hoe zit dat met het onderwijs en de beleidsvoering? Universiteitshistoricus Leen Dorsman onderzocht voor deze special het internationale karakter van de Universiteit Utrecht, vanaf de oprichting in 1636 tot hedendaagse discussies over een vermeend teveel aan buitenlandse studenten en Engels of Nederlands als voertaal.

Werelderfgoed
Na de Tweede Wereldoorlog sloot de Utrechtse universiteit zich aan bij de Unesco, de VN-commissie voor educatie, wetenschap en cultuur, die het ideaal van wereldburgerschap handen en voeten gaf door internationale uitwisseling te propageren en de notie ‘werelderfgoed’ op de kaart zette. Utrecht leverde maar liefst drie sites van ‘outstanding universal value’, namelijk het Rietveld-Schröderhuis, de Hollandse Waterlinie en de in 2021 bijgeschreven Neder-Germaanse Limes. De grens van het Romeinse Rijk kan worden ingezet voor een geschiedenis over culturele en andere vormen van uitwisseling, maar sitemanager Jelmer Prins betoogt dat kosmopolitische motieven geen dominante rol speelden in het selectieproces. In zijn bijdrage schetst hij de achtergronden van het proces naar de status als Unesco-werelderfgoed en toont hij de brede waaier aan geschiedverhalen die rondom de Neder-Germaanse Limes verteld worden.

Blik op Parkeergarage Paardenveld, locatie van de Vrije Vloer.

'Kosmopolitische muziek'
De special eindigt met een beschouwing van musicologe Lutgard Mutsaers over de ‘komopolitische muziek’ van Urban Dance Squad. Deze Utrechtse band van vier mannen die samen multicultureel Nederland representeerden was actief tussen 1986 en 2000. In 1989 leverde Urban Dance Squad het album Mental floss for the globe af, een niet eerder gehoorde mix van rock, rap en draaitafelkunst met maatschappelijk betrokken teksten die opriepen voorbij clichés en maatschappelijke vooroordelen te denken. Het resultaat sloeg in als een bom, hun debuutplaat wordt beschouwd als een van de beste albums van de twintigste eeuw, in Nederland en wereldwijd.

De presentatie van het Jaarboek Oud-Utrecht 2025 vindt plaats op 30 oktober van 14.30 - 16.30 uur in het Rudolph Magnus Instituut. Meer informatie is te vinden in de agenda.