Paus Adrianus VI, barbaar in Rome, smaakmaker in Utrecht (video)

Paus Adrianus op kopie naar schilderij van Jan van Scorel, Centraal Museum.

Paus Adrianus VI
Dit jaar is het 500 jaar geleden dat Adriaan Floriszoon uit Utrecht als paus werd benoemd. Dat wordt herdacht met het Adrianusjaar. De reformatie heeft er volgens Froukje van der Meulen voor gezorgd dat de herinnering aan Adrianus naar de achtergrond is verdreven. Hij stond bekend als een sobere, gierige paus die niets had klaar gespeeld en maar heel kort paus is geweest.
Adrianus werd in 1522 tot paus verkozen. Maar daar gingen wel tien stemmingen aan vooraf. De kardinalen konden het niet eens worden over de opvolger van Leo X, die een telg was uit de bankiersfamilie de Medici. Uiteindelijk besloten de kardinalen een kardinaal te kiezen die niet aanwezig was tijdens het conclaaf. Maar de Romeinen waren volgens Van der Meulen niet blij met deze keuze. Ze noemden Adrianus de Vlaming die we niet kennen en er verschenen spotdichten over hem. Hij werd gezien als een barbaarse noorderling.

De voorganger van Adrianus VI stond bekend om zijn liefde voor de kunst en had veel opdrachten gegeven aan kunstenaars. Maar de pauselijke schatkist was daardoor leeg en Adrianus moest bezuinigen. Adrianus had daarnaast te maken met misstanden binnen de kerk: de handel in aflaten en geestelijken die het niet zo nauw namen met het celibatair leven. Er dreigde ook een kerkscheuring. Luther had zijn stellingen tegen de poort van de kerk in Wittenberg genageld. Maar er heerste ook politieke onrust. Karel V lag in de clinch met de Franse koning en de Ottomanen rukten op naar het westen.
Adrianus focuste zich op deze onzekerheden en verstrekte geen grote kunstopdrachten. Wat volgens Van der Meulen niet wil zeggen dat Adrianus helemaal geen kunstopdrachten verstrekte. Maar daarbij ging het voornamelijk om voorwerpen die nodig waren voor pauselijke rituelen zoals munten en penningen. Geruchten dat Adrianus van plan zou zijn geweest om de fresco's in de Sixtijnse kapel wit te laten kalken vanwege al het naakt kloppen volgens Van der Meulen niet. Hij heeft zich er zelfs voor sterk gemaakt om de wandtapijten van Leo X terug te kopen en weer op te hangen in de Sixtijnse kapel.

Adrianus was geschoold in de traditie van de moderne devotie dat al het pracht en praal in de katholieke kerk afwees en meer de nadruk legde op een persoonlijke beleving van het geloof en een eenvoudig vroom leven. Het negatieve beeld van Adrianus als een paus met een afkeer van de kunst is onder meer ontstaan door het beeld dat Vasari van hem schetste in zijn boek met biografieën over kunstenaars. Hij deed dat waarschijnlijk om in het gevlei bij de opvolger van Adrianus te komen. Toch heeft volgens Van der Meulen Adrianus een blijvende invloed op de kunst gehad. Onder meer door Jan van Scorel die hofschilder was bij Adrianus en na zijn dood terugkeerde naar Utrecht. Hij zorgde ervoor dat de invloed van de renaissance in het noorden doorbrak. En dan is er natuurlijk ook nog Paushuize dat in opdracht van Adrianus in Utrecht is gebouwd. Een huis op de drempel van de renaissance met laat-middeleeuwse invloeden. Het was het grootste privéhuis in Utrecht. Zo sober was Adrianus dan toch ook weer niet, aldus Van der Meulen. Al heeft hij er zelf nooit gewoond.

Tot slot behandelt Van der Meulen nog de vraag of Adrianus is vergiftigd. Waarschijnlijk niet, uit autopsierapporten zou blijken dat hij waarschijnlijk is overleden door een nierbekkenontsteking.

Beeld van Paus Adrianus bij Paushuize in Utrecht.

U kunt hier de hele lezing terugkijken.