Nieuws

Toen de fiets jong en wild was

De Maliebaan als bakermat van een jongensclub 

2022 is een mooi fietsjaar voor Utrecht. Op 19 augustus is de start van de Vuelta, nadat eerder al de Tour de France en de Giro d’Italia de Domstad aandeden. Ook mooi is het nieuws dat Utrecht op plek één staat in de Global Bicycle Cities Index 2022, een lijst met negentig grote steden over de hele wereld die zich bezighouden met fietsinfrastructuur, van verzekeringsbedrijf Luko.

Utrechts stadhuis en Stadhuisbrug, Jan van der Heyden

In de hoge hal van Utrechts stadhuis hangt bijna bovenaan een schilderij dat de gevel van datzelfde complex laat zien vóór het in 1824-1826 werd verbouwd. Om het beter te bekijken kun je naar de raadzaal op de eerste verdieping. Het hangt dan nog steeds wat ver weg, terwijl er veel over is te vertellen. Het schilderij werd in 2001 door het K.F. Heinfonds aangekocht voor stad Utrecht en hangt in langdurig bruikleen in het stadhuis.
Een artikel door Jos de Meyere, kunsthistoricus en voormalig conservator oude kunst Centraal Museum.

Fiets je eigen Vuelta langs UNESCO werelderfgoed

La Vuelta Espana komt 19, 20 en 21 augustus 2022 naar Nederland. De renners beginnen op 19 augustus met een ploegentijdrit in Utrecht, daarna volgt een etappe van ’s-Hertogenbosch naar Utrecht en ten slotte een etappe met start en finish in Breda. 

Kermis in Utrecht is geschiedenis?

Utrecht heeft vanaf 1023 een eeuwenlange geschiedenis van jaarmarkten en kermissen, toch is er van dat cultureel erfgoed niet veel meer te merken. Twee jaar lang al moest Utrecht de Piekenkermis missen als gevolg van Corona maatregelen. Ook in 2022 is het helaas niet gelukt, vanwege werkzaamheden aan de Maliebaan. Er was wel een markt op de Nachtegaalstraat. Door de herinrichting van de Maliebaan en het Malieblad is het moeilijker om de kermis een plek te geven, en om het verkeer goed te regelen. De vraag is of er nog een Piekenkermis komt op de Maliebaan…

Hoogleraar sociologie dr. Gerrit Jansen (1929-2021) promoveerde op De Eeuwige Kroeg, over de economische, culturele en zelfs politieke rol van het bruine café. Hij werd niet voor niets de kermisprofessor genoemd. Hij deed veel onderzoek naar kermissen, en schreef in 1987 het boek ‘Een roes van vrijheid. Kermis in Nederland’, en dat leidde tot de Piekenkermis. Hier een stuk uit zijn boek ‘Prettige Feestdagen. Utrechtse feesten in heden en verleden’ uit 2004.

Voor de Boeg, maritiem erfgoed Utrecht

De Provincie Utrecht introduceerde vrijdag 15 juli 2022 het boek Voor de Boeg, een bundeling van verhalen over Utrechts maritiem erfgoed. Over gevonden Romeinse schepen, historische kanalen, havens, trekschuiten, stoomschepen, botters als parels van de Zuiderzee, en heel veel meer. Het boek is in beperkte oplage gedrukt en ook digitaal beschikbaar.

Utrechts Schip in Centraal Museum

Maritiem erfgoed en maritieme ensembles
Wat is dat eigenlijk dat maritiem erfgoed? Varend erfgoed zijn Nederlandse schepen van 50 jaar of ouder die in Nederland gebouwd zijn of beeldbepalend zijn geweest. ‘Maritiem’ is alles dat te maken heeft met vaarwater, zowel met binnenvaart als met zeevaart. Maritiem erfgoed is dus meer dan varend erfgoed. Het omvat het varend erfgoed en ook havens, werven, vaarwegen en immaterieel erfgoed zoals de bijbehorende verhalen, tradities en ambachten. Maritiem erfgoed bestaat niet alleen uit een verzameling losse objecten, maar vooral uit maritieme ensembles. 

Voor de Boeg
Dit grote boekwerk ‘Voor de boeg’ is gemaakt in opdracht van Provincie Utrecht en bevat aandacht voor het belang van de vele vrijwilligers die het erfgoed in stand houden en het belang om de opgedane kennis door te geven aan volgende generaties. De provincie gaat hiervoor een visie opstellen. In het boek zijn veel korte verhalen, heel veel foto’s en kaarten opgenomen en laat zo letterlijk zien hoe rijk we zijn aan maritieme geschiedenis en monumenten.

Romeins schip De Meern 1 in Castellum Hoge Woerd.

Maritiem erfgoed stad Utrecht
Verschillende hoofdstukken geven aandacht aan het erfgoed in stad Utrecht. Er is geen stad in Nederland waar zoveel schepen uit zoveel verschillende perioden zijn gevonden als in Utrecht. De maritieme archeologie is te ervaren door de vele archeologische vondsten zoals het Utrechts schip dat in 1930 werd gevonden aan de Van Hoornekade en nu te zien is in het Centraal Museum. En het meest bekende Romeinse schip is de in 1997 gevonden De Meern 1 die nu te zien is in Castellum Hoge Woerd.

Andere onderwerpen uit stad Utrecht in het boek, zijn De Vecht en De Klop, als waterrijk en groen gebied met maritiem erfgoed. De Keulse kade, als erfgoed ensemble naast het Merwedekanaal van 1892 met historische woonschepen, sluiscomplex, bruggen, bedrijfspanden en dienstwoningen. De Veilinghaven als plek voor varend erfgoed en restanten van de veiling. En de twee kilometer lange Oudegracht als uniek middeleeuws havensysteem.

Keulse kade met zicht op Cereol

Veilinghaven

Bij de Weerdsluis met zicht op de Stadskraan

Reconstructie van Stadskraan Utrecht aan de Weerdsingel

Vreeswijk

Sluis Vreeswijk

Maritiem erfgoed provincie Utrecht
Provincie Utrecht heeft veel water met zes rivieren, plassengebieden en kanalen. Het kent daardoor heel bijzondere gebieden met maritiem erfgoed als Museumwerf en sluizencomplex Vreeswijk, de historische haven van Spakenburg met de botters, de Kromme Rijn en Langbroekerwetering, de historische haven van Wijk bij Duurstede, de watergebonden bedrijvigheid langs de Hollandsche IJssel, het Eemgebied aan de noordkant van Amersfoort en het stroomgebied van de 42 kilometer lange Vecht tussen de Weerdsluis in Utrecht en Muiden.

Tot slot
Een overzicht van maritiem erfgoed was er nog niet voor de provincie Utrecht. De eerste stap was een inventarisatie die op 4 februari 2022 werd afgerond. Omdat maritiem erfgoed uit heel veel losse onderdelen bestaat, is ervoor gekozen om de inventarisatie te richten op de maritieme ensembles met kenmerkend varend erfgoed.

Provincie Utrecht stelt dat er een groeiende waardering is voor maritiem erfgoed en een grotere bereidheid van lokale overheden om het maritiem erfgoed in beleid te borgen dan een decennium geleden. Gemeenten onderkennen steeds meer de mogelijkheden van het benutten van hun historische havens en vaarwegen. Ze zijn een belangrijke meerwaarde voor aantrekkelijke dorpen en steden. Het maritiem erfgoed is onderdeel van de regionale identiteit, verhoogt de kwaliteit van de leefomgeving, heeft een toeristische aantrekkingskracht en is waardevol voor de regionale economie.

Het boekwerk Voor de Boeg is digitaal te vinden.

Verder lezen bij Oud-Utrecht over maritiem erfgoed? 

Renger de Bruin over Het Utrechts Schip, en Herre Wynia over Pompeii aan de Rijn.

De geschiedenis van de Utrechtse stadskraan in een artikel van Kees Smit

Werk aan de werf, een geschiedenis van de zorg voor werven, werfkelders en muren.

De Vaartsche Rijn, van Utrecht naar de Lek

Lees ook in het themanummer van Tijdschrift Oud-Utrecht van juni 2022 over 50 jaar erfgoedzorg gemeente Utrecht, met onder andere aandacht voor de gevonden schepen en het werk aan de werf.

Kerken Kijken Utrecht: 900 jaar Nicolaïkerk

De stad Utrecht heeft veel cultureel erfgoed. De Nicolaïkerk, ook vaak Klaaskerk genoemd, is een van de twaalf binnenstadskerken die zijn opengesteld voor Kerken Kijken Utrecht, van 2 juni tot en met 11 november 2022. In de Nicolaïkerk is tot en met 11 november een fototentoonstelling over 900 jaar Nicolaïkerk-een baken in de stad. 

Cultureel erfgoed in het nieuws (22-07) 

Er verschijnen regelmatig interessante berichten over cultureel erfgoed in de kranten en op internet. In dit bericht vindt u een actuele selectie. 

Upstairs,downstairs in de Stationsstraat, 1908

In zijn vijfde bijdrage over groen erfgoed in Utrecht schrijft Michiel Plomp over de tuin van de familie Van Beresteyn aan de Utrechtse Stationsstraat nummer 6. De foto van de familie aan de achterkant van hun huis is exceptioneel, omdat er maar heel weinig oude foto’s bestaan waarop zowel tuinen als mensen zijn te zien. De foto zal gemaakt zijn als een portret van de familie met het personeel en niet zozeer als weergave van de tuin, maar dat doet er even niet toe. We zien er een stuk van en juist de combinatie van ‘binnen en buiten’, van cultuur en natuur, maakt deze afbeelding zo fascinerend.

Van Ghent en het Rampjaar in de Domkerk

Op dinsdag 7 juni werd Rampjaar 1672 herdacht en overdacht. Centraal stond Willem Joseph Baron van Ghent, de vice-admiraal en domkannunik die precies 350 jaar geleden stierf tijdens de Slag bij Solebay. Niet toevallig vond de bijeenkomst plaats in de Domkerk, waar het graf van Van Ghent te vinden is.

Middeleeuws handelshuis aan de Steenweg

Onderstaande tekst is afkomstig uit de rubriek 'De Vondst' in het themanummer '50 jaar zorg voor Utrechts erfgoed' van Tijdschrift Oud-Utrecht en voorzien van extra plattegronden en doorsnedes (onderaan de tekst).

Presentatie themanummer 50 jaar Erfgoedzorg

Het dubbeldikke themanummer van Tijdschrift Oud-Utrecht is op woensdagmiddag 8 juni gepresenteerd in het Stadhuis. Het gaat over '50 jaar zorg voor Utrechts erfgoed': een halve eeuw archeologie, bouwhistorie en monumentenzorg bij de gemeente Utrecht. Deze periode begon in 1972 met de aanstelling van Tarq Hoekstra als stadsarcheoloog, al snel gevolg door de eerste bouwhistoricus. Samen met monumentenzorg vormen deze disciplines tegenwoordig de afdeling Erfgoed.

Het hoekje van de Zeeheldenbuurt

Achter iedere voordeur zit een verhaal. Dat wordt duidelijk uit het voorbeeldige boek over het buurtje in Utrecht-Oost, bestaande uit de zes straten van de Zeeheldenbuurt ten oosten van de spoorlijn die de Biltstraat kruist. In tijdschrift Oud-Utrecht van oktober 2012 stond een korte bespreking van dit boek. Dat is inmiddels alweer tien jaar geleden. Reden om hier opnieuw aandacht te vragen voor Buurt van zeehelden, stille helden en andere mensen in Utrecht-Oost.

Cultureel erfgoed in het nieuws (22-06) 

Er verschijnen regelmatig interessante berichten over cultureel erfgoed in de kranten en op internet. In dit bericht vindt u een actuele selectie.

Oorkonden, zegels en plieken

Een oorkonde, handvest of charter is een perkamenten blad waarop informatie staat geschreven. Meestal gaat het over afspraken, toezeggingen, nieuwe wetten of een verkoop van een stuk grond of een huis: de akte. Om aan te geven dat iedereen het met de afspraak en met de inhoud eens was, werd het document bezegeld. Het zegel was het waarmerk van echtheid en werd aan een strook vastgemaakt en onderaan vastgehecht aan het document.

Clare Lennart in 'Utrecht. Stad en Provincie'

‘Het is zeer wel mogelijk dat je Utrecht pas werkelijk kent, als je er verdwaald bent geweest.’ Dat schreef Clare Lennart in 1962 in haar overzichtswerk Utrecht. Stad en provincie. Dit informatieve boek over Utrecht staat 60 jaar later nog steeds bij veel Utrechters in de kast. Aan de hand van de prachtige foto’s van Wim Steffen en de teksten van Clare Lennart krijg je een uniek tijdsbeeld van de jaren zestig, toen Utrecht nog een provinciestad was waarin je kon verdwalen.

De verdwenen oud-katholieke hoveniers van Utrecht

Eeuwenlang leverden hoveniers in de omgeving van de stad groenten aan de Utrechtse samenleving. Hun groentetuinen bevonden zich tot aan het begin van de 20e eeuw direct buiten de stadsgracht. De kleine akkertjes werden vanwege hun ligging bij het eigen huis ‘de hof’ genoemd, vandaar het begrip 'hovenier'. Inmiddels zijn de meeste oud-katholieke hoveniers verdwenen. Coen van Kasteel beschreef ruim tien jaar geleden hun geschiedenis in Hoveniers, humor en heiligheid. Inmiddels zijn de meeste oud-katholieke hoveniers verdwenen. Mario Gibbels sprak de auteur.

Een standbeeld en stadsopera voor Trijn van Leemput

Op 25 mei is er een Oud-Utrecht lezing in het Bartholomeus Gasthuis over Trijn van Leemput. Otto Nelemans schetst dan de achtergronden bij stadsopera Trijn, die wordt uitgevoerd in TivoliVredenburg op 12, 18 en 19 juni 2022. Met deze opera is Trijn terug op de plek waar ze in 1577 het toenmalige Vredenburg-kasteel bestormde. De stadsopera Trijn sluit aan bij de festiviteiten van Utrecht 900, de viering van 900 jaar stadsrechten van Utrecht. Om in te lezen hier alvast een artikel van J.G. Riphaagen uit Jaarboek Oud-Utrecht 1977.

Het wonder van Sint-Maarten – de gelukkige stad

In de zomer van 2022, als de stad Utrecht haar 900-jarig bestaan viert, viert de Universiteit Utrecht het zomerfeest van stadspatroon Sint-Maarten. Op 3 en 4 juli 2022 is er een festival, een cadeau van de Universiteit Utrecht voor de jarige stad. Van 10 juni tot en met 11 augustus in de Domkerk de tentoonstelling ‘De gelukkige stad’ te zien.

Utrechtse Sleuteldragers in rampjaar 1672

In het Jaarboekje Oud-Utrecht (1944, p.109-121) verscheen onderstaand artikel van G.A. Evers over de Utrechtse sleuteldragers in het rampjaar 1672. Het gaat over de sleutels van de stad die het onverdedigde Utrecht in 1672 moest overhandigen aan de Fransen, maar ook de pamflettenstrijd na het vertrek van de Fransen. De titel ‘Utrechtse sleuteldragers’ bleek ‘framing’ van de Hollanders. In Utrecht waren ze daarmee niet akkoord. Ze gaven lik op stuk met pamfletten: ‘Utrechtsche peperkoek op het smadig grollen der malle Hollanders, omtrent het gedroomde sleuteldragen van die van Utrecht’.

Universiteitsmuseum Utrecht

Na een lange verbouwing wordt het Universiteitsmuseum Utrecht in 2022 bouwkundig opgeleverd, het gaat na herinrichting in de zomer van 2023 open voor bezoek. Het museum presenteert zichzelf als hét onderzoeksmuseum van Nederland, waar je wetenschappelijk onderwijs en onderzoek in verleden en heden kunt ontdekken. In 1938 opende het als Universiteitsmuseum Utrecht. Het museumgebouw was een cadeau van de stad bij het lustrum van 300 jaar universiteit in 1936. 
Hieronder volgt een artikel van historicus Armand Heijnen over de aanloop naar het Universiteitsmuseum, het verscheen eerder in Tijdschrift Oud-Utrecht 2019.