Bedreigd boekenbezit
In een eerder verhaal heeft A. Brom verteld, dat het Utrechts psalterium bijna door de bezetter was geroofd. Het is diezelfde Wehrmacht geweest, die in de jaren 1940-1945 voor de Universiteitsbibliotheek, zij het op andere wijze, storend en belemmerend heeft gewerkt en grote schade heeft aangericht. Hier weer een verhaal uit de Universiteitsbibliotheek in de Tweede Wereldoorlog door A. Brom.
In de laatste vijftig jaar heeft de Utrechtse Universiteitsbibliotheek in het permanente ruimtegebrek trachten te voorzien door het noodgedwongen betrekken van bergruimten, euphemistisch aangeduid met de naam van „hulplokalen". Tot nog toe kunnen we er vier noemen: 1) de buiten gebruik gestelde rooms-katholieke kerk in de Herenstraat, later gebouw der Stadszending, thans „Silokerk" van de baptistengemeente; 2) de stallen van mr. Van Sorgen aan de Plompetorengracht, ingang Rietsteeg, thans haringinleggerij; 3) de tapissièregarage van de firma Velthuysen in de Ridderschapstraat; 4) het perceel Wittevrouwenstraat 7, gelegen naast de Hofpoort, voorheen limonadefabriek van de firma Spruyt.
Ridderschapstraat te Utrecht met links de garage van taxicentrale UTAM 1925 HUA
Ridderschapstraat 12.
In dit betoog gaat het nu om het perceel bedoeld onder 3. Het was een vier verdiepingen hoge bergplaats voor meubelberging. De begane grond diende voor inrit van twee grote tapissières, die elk door vier paarden moesten worden getrokken (verhuisauto's waren nog niet in zwang). In dit „hulplokaal" bewaarde de bibliotheek een groot aantal tijdschriften, waarvoor geen plaats was in het eigenlijke bibliotheekgebouw, een 25 à 30.000 Zweedse dissertaties en voorts een volledig exemplaar van de Nieuwe Rotterdamse Courant en soortgelijke dagbladen. Alleen al dit laatstgenoemde nam evenveel ruimte in als een groot herenhuis biedt.
Wat heeft dit nu met die bezetting in 1943 te maken zal de ongeduldige lezer vragen? Het is dit, dat op een zeker ogenblik de bezetter het perceel Ridderschapstraat vorderde voor garage. Redelijk overleg met zijn trawanten was uitgesloten. Binnen enkele etmalen moest het ontruimd zijn. Goede raad was duur. Gelukkig wist de heer W. Stooker een oplossing waarbij hij krachtdadig hielp. Als inspecteur van de kunstbescherming in die dagen had hij de beschikking en het beschikkingsrecht over veel onroerende zaken, ook over het gedeelte van de Domkerk, dat niet voor de eredienst gebruikt werd. Daartoe rekende men het archief, te bereiken langs een wenteltrap met fraaie, uitgespaarde leuning, een zeldzaam staal van middeleeuwse beeldhouwkunst. Twijfel aan het draagvermogen — hoeveel duizenden kilo's boekgewicht zouden er in gestapeld worden? — was er bij deze ervaren, door de praktijk geharde bouwmeester geen ogenblik. De vloer kon een locomotief dragen.
Archiefkamer Domkerk, Baer 1903, HUA
Als ouderling der hervormde gemeente wilde ondergetekende de bestaande goede verhoudingen niet verstoord zien en deswege vroegen we aan twee kerkvoogden jhr. mr. B. M. de Jonge van Ellemeet secretaris en J. Weener nog om toestemming, welke heel spontaan verleend werd.
Met het vervoer der boeken en portefeuilles werd dus met man en macht terstond een aanvang gemaakt. Juist waren we daarmee gevorderd tot ongeveer 75% der hoeveelheid toen de president-kerkvoogd mr. C. Veen van een reis terugkwam, de Dom passeerde, mij zag sjouwen en verder inbrengen verbood en kort en goed ontruiming gelastte. Ook nadat hij zich helemaal georiënteerd had. Daar hij zich toch niet geheel aan de in- en toestemming zijner medekerkvoogden kon onttrekken, werd naar een uitweg gezocht. Er moest trouwens wat gebeuren. De oplossing werd gevonden door de enorme voorraad dissertaties te gaan bergen in de kelders van het Dienstgebouw Domplein 3. Toen verwarmingskelder, vandaag fietsenbergplaats. Dit was een oplossing maar zeker geen ideale. Want het vochtigheidsgehalte in deze ruimte was zeer hoog. En wanneer we weten dat de Zweedse dissertaties, die grafisch op hoog peil staan, op zwaar geglansd papier zijn gedrukt, dat is dus ook een papiersoort, die allerminst vocht verdragen kan. We kunnen gevoeglijk aannemen, dat het verblijf in de Dompleinkelder de zaak geen goed gedaan heeft. Deze kelder kon in 1945 ontruimd worden. De inhoud is weer naar de Ridderschapstraat teruggebracht. Daarmee hoorde de storing voor de Universiteitsbibliotheek gelukkig weer tot het verleden. Voor dat ogenblik althans, want de eigenlijke schade zal eerst later kunnen worden vastgesteld.
A. BROM JR in Maandblad Oud-Utrecht 1959
Afbeelding in de header: Domplein rechts Domplein 3, 1930, HUA.
Een eerder verhaal van Brom ging over het Utrechts Psalter dat bijna werd geroofd uit de Domtoren.
Silokerk Herenstraat 36.
Rechts het Dienstgebouw van de Nederduitsch Hervormde Gemeente Domplein 3 1945 HUA
Universiteitsbibliotheek Utrecht binnenstad 2022.