Nieuws

Op vrijdagmiddag 8 november was de Theaterzaal van Bibliotheek Utrecht op de Neude bomvol. Theoloog en kerkjurist Ton Meijers vertelde bij het Historisch Café van Oud-Utrecht over het leven van Martinus van Tours, onze stadspatroon Sint Maarten. Hij deed dat naar aanleiding van zijn boek De levensweg van Martinus van Tours. En dat was heel actueel want de oplevering van de gerestaureerde Domtoren werd zaterdag 9 november gevierd met een Sint Maarten Parade en koningin Máxima die met burgemeester Sharon Dijksma de nieuwe verlichting van de Domtoren ontstak. De Domtoren is net als de Domkerk gewijd aan Sint Maarten. Op 11 november is Sint Maarten gevierd met kinderen die met lampions langs de huizen gingen. Op die dag verscheen onderstaand artikel met hulp van Ton Meijers en journalist Rianne Oosterom in Dagblad Trouw.

Sint Maarten dankt zijn bekendheid aan zijn mantel. Als militair doorkliefde hij die met zijn zwaard en schonk de helft aan een bedelaar. Dat hij daarnaast struikrovers bekeerde met gebonden handen, heiligdommen kort en klein sloeg en doden tot leven wekte, dát weten de meeste kinderen niet die op zijn naamdag met lampionnen langs de deuren gaan. Het staat allemaal in de oudste heiligenbeschrijving die het Westen kent, de vergeten maar fascinerende biografie van Martinus van Tours uit 396. Theoloog en kerkjurist Ton Meijers worstelde de afgelopen jaren met de Latijnse frasen, maar wist ze uiteindelijk te vertalen naar begrijpelijk Nederlands. De vertaling werd vorig jaar uitgegeven. Meijers leerde heel wat bij over een van de bekendste heiligen, vertelt hij. De levensbeschrijving van Martinus heeft volgens hem ‘beslist een zekere historiciteit’: de historische context klopt en auteur Sulpicius Severus is een Romeinse jurist die Martinus en mensen om hem heen interviewde. “Maar het is wel geschreven vanuit de religieuze beleving van de auteur.” Ook al is het verhaal wat wonderbaarlijk, het neemt voor Meijers niet weg dat Martinus’ leven het lezen waard is (al moet je er geduld voor hebben) én dat het werkje lessen voor nu bevat. Vier wijsheden van de man achter het sintmaartenfeest.

1 Delen brengt je dichter bij het goddelijke
Als soldaat van de keizerlijke garde komt Martinus in de vierde eeuw bij de stadspoort van het Franse Amiens. Hij ziet een arme, naakte bedelaar en besluit een daad te stellen, waarop het bekende ‘mantelwonder’ volgt. In Utrecht worden, geïnspireerd op dit verhaal, jaarlijks jassen ingezameld door de kerken, die bestemd zijn voor dak- en thuislozen. Maar voor Martinus was de manteldeling niet alleen een barmhartige daad, maar ook een bekering, ziet Meijers. Hij kreeg diezelfde nacht een droom waarin hij Christus zag, gekleed in het halve deel van zijn mantel. ‘De Heer was zijn eertijds gepredikte woorden indachtig: “Wat je hebt gedaan voor een van deze minsten, heb je voor mij gedaan”’, schrijft Severus. “Ik vind dat een mooie tweeslag”, zegt Meijers. “Die zie je vaker in de levensbeschrijving van Martinus. Je hebt de gebeurtenis zelf en de betekenis die er vanuit de religieuze overtuiging aan wordt gegeven. Met dit verhaal maakt de schrijver duidelijk: wie deelt, juist als dat pijn doet, ontmoet God.” 

2 Een sobere levensstijl
Als jongetje wilde Martinus eigenlijk de woestijn in trekken, om daar in afzondering te bidden. Na zijn bekering werd hij monnik, of, zoals hij de Romeinse keizer bij zijn vertrek meedeelde, ‘soldaat van Christus’. Hij at éénmaal per dag, bad vooral in afzondering, droeg slechts een zwart overkleed en had warrige haren. “Deze sobere levensstijl hield hij vol toen hij tot bisschop van Tours was benoemd”, vertelt Meijers. De naburige bisschoppen waren kritisch: een slons aan de macht? “ Zij leefden in luxe en weelde en Martinus keerde zich daartegen. Daardoor kon hij zich juist goed verbinden met de gewone mensen, die met hun zorgen en problemen naar hem toe kwamen.

3 Ook frappante gebeurtenissen zijn wonderen
Als Martinus de Romeinse keizer Valentinianus bezoekt, voelt die zich te goed om voor de geestelijke op te staan. Als ware het een straf, vliegt de kont van de keizer daarop in de fik, waardoor hij zijn billen verschroeit. Meijers puzzelde een tijd op de vertaling. Het verhaal viel op zijn plek toen hij ontdekte dat de Romeinse keizer in die tijd altijd een kacheltje ónder zijn zetel had staan, om warme billen te houden. ‘De keizer werd zo van zijn troon gestoten’, aldus Severus en Valentinianus ontvangt Martinus ineens hartelijk. Severus schrijft de frappante gebeurtenis toe aan de wonderkracht van Sint Maarten. “Wij verstaan onder een wonder bijzondere genezingen, bij Severus is een wonder een breder begrip. Dat is typisch voor die tijd, waarin alles religieus geduid werd.” Dat staat nu heel ver van ons af, maar, lacht Meijers, het levert wél een verwonderde blik op het leven op.

4 In het woord constantia schuilt een geheim
Om het karakter van Martinus te omschrijven gebruikt schrijver Severus het Latijnse woord constantia. “Dat betekent zoiets als vastberadenheid in hele grote rust. In tegenstelling tot ons Nederlanders met een kort lontje anno nu, reageerde Martinus over het algemeen heel bedachtzaam”, zegt Meijers. Als hij wordt beroofd door een struikrover en met vastgebonden handen wordt afgevoerd naar een afgelegen plek, houdt hij het hoofd koel en bekeert de rover tot het christendom, waarna hij weer vrij komt. Had Martinus dan helemaal geen slechte kanten? In zo’n heldenverhaal moet je er naar speuren, weet Meijers. Maar de constantia van Martinus had ook een keerzijde. Hij was soms wel erg opvliegerig in zijn strijd tegen het heidendom. Hij verwoest bijvoorbeeld allerlei heiligdommen. En, vertelt Meijers, als hij op het platteland een stoet landlui ziet, denkt hij dat het om de verering van een heidense god gaat. Hij grijpt in, maar het blijkt gewoon een begrafenis. Zo zie je maar, zegt Meijers: “Niets menselijks is een heilige vreemd”.

Sint Maarten snijdt een stuk van zijn jas af om aan een bedelaar te geven Joost Cornelisz. Droochsloot 1623

Sint Maarten Parade bij Domtoren 2024

Sint Maarten Parade 2024 met Domtoren en Domkerk