Recept voor pestwater
Sinds de uitbraak van Corona in 2019 en in Nederland in 2020, lijkt het virus steeds weer in een andere variant op te duiken. Hoewel de virologen en de onderzoekers heel goed weten hoe de ziekte zich manifesteert en er bliksemsnel een vaccinatie werd ontdekt, lijkt het met de maatregelen in ons land niet altijd soepel te lopen. Hoe ging dat vroeger eigenlijk?
In de Middeleeuwen kampte men in Noordwest-Europa ook met epidemieën. In de veertiende eeuw bijvoorbeeld, brak regelmatig de pest uit, in de Lage Landen in 1349. Wat de ziekte precies veroorzaakte wisten ze toen niet. Wel had men in de gaten dat wanneer de zieken werden geïsoleerd, de verspreiding minder werd. Besmette personen werden apart verpleegd in de daarvoor opgerichte pestgasthuizen. Van hogerhand werden er maatregelen getroffen en Utrecht kreeg ook een pestgasthuis. Dankzij een legaat van Agnes van Leeuwenberg in 1562 kon het pestgasthuis gefinancierd worden. Het werd gerealiseerd op het Servaasbolwerk en kwam, vergeleken met andere steden vrij laat gereed in 1562.
In 1636 was in de Lage Landen de laatste grote pestuitbraak. Reizigers en mensen die hun woonplaats ontvluchtten, waar de pest was uitgebroken, zorgden voor verspreiding van de ziekte. Zo ook in 1720, toen er in Frankrijk pest uitbrak. De angst dat reizigers en handelslieden de ziekte zouden meebrengen was groot. Desondanks reageerde het Utrechtse stadsbestuur wat traag met het nemen van maatregelen. Pas in 1721 werd na onderzoek een pestgasthuis ingericht, met bedden in het Leeuwenberggasthuis.
In het Utrechts Archief liggen allemaal oude documenten met betrekking op de pest. Maatregelen, verordeningen, en zelfs recepten voor pestwater. In het archief van Huis Amerongen (toegangsnummer 1001, inventarisnummer 5152) zit een recept voor pestwater, het Utrechts Archief schat uit de achttiende eeuw. (Voor de minder plantkundigen onder ons: google blijkt -goed zoeken!- een goede vriend), soms staat het hedendaagse begrip er tussen vierkante haken bij.
Men neme….
Goudsbloemen, rozemarijn, wijnruit, salie, melisse, schordium flores [waterlookbloem], centauri minor [paarsige korenbloemachtige], card benedictus [disteltje], betonii [haagnetelachtig plantje] en kruizemunt. Van ieder twee handen, vers en groen.
Angelicawortels, zedoaria [maagwortel] en gentianawortels van ieder een ons. Slangewortels een half ons. Deze wortels moeten droog zijn.
Nadat ze behoorlijk gestampt en gesneden zijn moeten ze geïnflueerd worden in twee kannen Franse brandewijn en daarnaar gedistilleerd. Daar tweeëneenhalve kan overhalende want de kruiden geven nog veel vochtigheid.
Transcriptie: Ester Smit
(Met dank aan Nettie Stoppelenburg)