De Deense runensteen op het Domplein
De runensteen op het Domplein is een kopie van een runensteen in de Jutlandse plaats Jelling. Het is een geschenk van de Vrienden van Nederland in Denemarken aan de Rijksuniversiteit van Utrecht, ter gelegenheid van het 300-jarig bestaan van de universiteit. De Runensteen werd onthuld op 22 juni 1936.
300 jaar Universiteit Utrecht
De viering van het 300 jaar Universiteit Utrecht was ongekend groot in 1936. Met een academische zitting in de Domkerk met onder andere Koningin Wilhelmina en vele hooggeleerden. Na afloop van de plechtigheid in de Domkerk, brachten hare majesteiten koningin Wilhelmina en prinses Juliana een bezoek aan het Academiegebouw. Tot grote vreugde van de duizenden toeschouwers verschenen zij op het bordes, waar zij door de menigte hartelijk werden toegejuicht. En er volgden nog vele festiviteiten: het openluchtspel De Groote Geus werd opgevoerd door studenten bij de Vossegatsedijk. De bijbehorende maskerade verbeeldde de Intocht van prins Willem van Oranje te Utrecht in 1577. Op het Vredenburg verrees een feestterrein in de vorm van een herbouwd kasteel Vredenburg. In een speciale zitting op 24 juni in de Aula werden 38 eredoctoraten uitgereikt.
Koningin Wilhelmina en kroonprinses Juliana in het Academiegebouw op 22 juni 1936
Viering 300 jaar Universiteit Utrecht
Koningin Wilhelmina bij de runensteen op het Domplein te Utrecht, na afloop van de plechtige herdenking van het 300 jarig bestaan van Universiteit Utrecht
De runensteen was slechts een van de vele geschenken die de Universiteit ontving ter gelegenheid van het 300-jarig bestaan. Er was een speciale zitting van de Academische Senaat, wel drie uur lang, om ruimte te geven aan de aanbiedingen en toespraken van de gevers. Zo gaf de gemeente Utrecht het pand Trans om daarin een Universiteitsmuseum te stichten. Het Dansk Samfund i Holland was de gulle gever van de Runensteen. De initiatiefnemer was Gustav Lind, de oprichter van het Trapholt Museum voor moderne kunst in Kolding, Denemarken.
Afbeelding van de in 1936 geplaatste Runensteen op het Domplein te Utrecht 1940 Utrecht in woord en beeld
Runenstenen
Runenstenen zijn stenen waarin inscripties in het runenschrift zijn gekerfd. Het runenschrift is het oudste schrift dat bekend is in Scandinavië. De runenstenen zijn vooral bekend als grafstenen uit het Vikingtijdperk en dienden vooral ter nagedachtenis aan gestorvenen. Verreweg de meeste stenen met runeninscriptie zijn gevonden in Zweden; namelijk zo'n 2500. Daarnaast bevinden zich stenen in bijvoorbeeld Denemarken, Noorwegen en IJsland.
De runenstenen van Jelling
De twee runenstenen van Jelling zijn grote runenstenen met inscripties in runenschrift op het kerkhof van de kerk van de Deense plaats Jelling. Zij dateren uit de tiende eeuw en zijn opgericht door de eerste koningen van Denemarken. De runenstenen staan samen met de grafheuvels en de kerk van Jelling sinds 1994 op de UNESCO Werelderfgoedlijst. De grote runensteen wordt soms ook wel beschouwd het "doopcertificaat van Denemarken". De steen op het Domplein is een kopie van deze grote steen. De grote runensteen, die precies tussen de twee grafheuvels staat, werd opgericht rond het jaar 965 onder Harald I van Denemarken, nadat hij het christendom in Denemarken had geïntroduceerd en Noorwegen in het land had geïntegreerd, en is opgedragen aan Haralds ouders. Het is de grootste runensteen in de wereld. De steen heeft de vorm van een driezijdige piramide, met twee zijdes waarop afbeeldingen staan en één zijde met een inscriptie. In tegenstelling tot de traditionele verticale schrijfrichting, staat de inscriptie op de grote runensteen horizontaal en leest men de tekst van links naar rechts, zoals in een boek. De inspiratie hiervoor waren de Latijnse manuscripten, die wijdverspreid waren binnen de Kerk en aan de christelijke hoven in Europa.
De tekst van de inscriptie staat vermeld op een plaquette op het Domplein: ‘Koning Harald heeft opdracht gegeven dit monument te maken ter herinnering aan Gorm zijn vader en Thyre zijn moeder, de Harald die heel Denemarken en Noorwegen voor zich gewonnen heeft en van de Denen christenen maakte.’
Harald Bluetooth and Gorm foto 1900 Wikipedia
Koning Harald werd in 940 koning van de Denen. Hij is ook bekend als Harald Blauwtand, de naamgever van de draadloze verbinding Bluetooth. Zijn initialen in runentekens vormen het logo van Bluetooth. De achterzijde van de Jellingesteen vertoont tussen vlecht-ornamentiek de oudst bekende afbeelding in de Noord-Europese landen van de gekruisigde Jezus, eigenlijk meer Jezus tussen de takken van een boom. Ook is er een griffioen te zien.
Geverfde Jellinge runensteen Londen
Er zijn meer replica’s van de steen, zoals in Londen, Parijs en Alicante, zelfs in kleur:
- Parijs 1889 De eerste replica van de Jellingesteen ging naar de Wereldtentoonstelling in 1889 in Parijs. Dezelfde tentoonstelling waarbij de Eiffeltoren voor het eerst werd gepresenteerd. De Parijse steen is flink beschadigd en staat nu in Musée d’Archeologie Nationale in Saint-Germain-en-Laye.
- San Francisco 1915 De Panama-Pacific Exposition in San Francisco van 1915 was ter gelegenheid van de opening van het Panamakaal maar ook wel om te tonen dat de stad was hersteld van de aardbeving van 1906. Denemarken had een groot paviljoen, ervoor stond een Jellingesteen.
- Londen Een replica werd geplaatst in het Victoria and Albert Museum in Londen als onderdeel van een Deense tentoonstelling in 1948.
Runensteen kunst
De Utrechtse kunstenaar Luuk Huiskes maakt foto’s in de traditie van het surrealisme van onder andere Joop Moesman. Een daarvan is getiteld ‘Het geschenk van Denemarken’.
Het geschenk van Denemarken foto Luuk Huiskes
Bronnen:
JWC van Campen in Maandblad Oud-Utrecht 1955, Nationalmuseet Jellingeprojectet, website, Wikipedia, Luuk Huiskes
