De Sint Jakobus aan de Bemuurde Weerd in 1980, één van de oorspronkelijk drie oud-katholieke parochies.

Coen van Kasteel heeft jarenlang materiaal verzameld over de oud-katholieke parochie van Sint Jakobus aan de Bemuurde Weerd. "Dat was de parochie waartoe ik behoorde en waar ik mijn vrouw heb leren kennen. Oorspronkelijk waren er in Utrecht drie oud-katholieke parochies. De gemeente van Sinte Marie, de gemeente van Sinte Gertrudis en de gemeente van Sint Jakobus."

Sint Jakobus was een parochie van hoveniers, vertelt Van Kasteel. "Het waren tuinders met het hof achter het huis. Ze woonden in de buurt Lauwerecht, Pijlsweerd en het Zandpad."

Van Kasteel is altijd al geïnteresseerd geweest in geschiedenis. "Na de middelbare school heb ik drie jaar gestudeerd om een MO-akte geschiedenis te halen. Maar dat moest allemaal in mijn vrije tijd. Op donderdagavond en zaterdagmiddag had je college en voor de rest moest je thuis studeren. Binnen een jaar moest je de hele vaderlandse geschiedenis kennen. Dat haalde bijna niemand, ik ook niet. Ik ben ermee opgehouden toen ik ging trouwen en er een kind aan kwam en ik het te druk kreeg met een nieuwe baan en een nieuw huis."

Van Kasteel komt uit een geslacht van hoveniers. "Mijn vader was bakker. Hij werkte onder andere bij de broodfabriek Lubro. Maar mijn opa was hovenier. Hij had negen kinderen en de vier zonen waren allemaal hovenier. En ook de broers van mijn moeder waren hovenier."

Tuinbouwgronden in Pijlsweerd met links de Amsterdamse straatweg en rechts de Vecht, gefotografeerd door KLM Aerocarto in 1939.

De hoveniers in Utrecht kennen al een lange geschiedenis, vertelt Van Kasteel. "Oorspronkelijk had je tuinbouw binnen de singels van Utrecht. Dat land werd echter opgekocht door de gemeente voor woningbouw en de landbouwbedrijven verhuisden naar buiten de singels." De oud-katholieke hoveniers begonnen als rooms-katholieke hoveniers. Echter in de 18e eeuw hebben oud-katholieken zich afgescheiden van de Rooms-Katholieke Kerk vanwege een conflict over de benoeming van een bisschop die niet werd goedgekeurd door Rooms-Katholieke Kerk. Op dit moment zijn er in Nederland nog 29 parochies en heeft de oud-katholieke kerk nog zo'n vijfduizend leden, vertelt Van Kasteel. "We hebben nogal wat aanwas van buitenaf. Er zijn protestanten die meer behoefte hebben aan rituelen en rooms-katholieken die zich niet meer herkennen in de opvattingen van Rome. Bij ons vind je nog een behoorlijk ouderwetse katholieke liturgie. Daar staan we om bekend. We zijn niet meegegaan met al die vereenvoudigingen binnen de Rooms-Katholieke Kerk. De omvang van onze parochie is vrij constant, zo'n 500 leden. Er vallen mensen af maar gelukkig kunnen we mensen van buiten aantrekken. Niet dat we aan zieltjes winnen doen maar mensen die willen komen zijn hartstikke welkom. Je krijgt daardoor een heel ander soort parochie. Je hebt andere gesprekken door al die mensen die van buiten komen."

Als oud-katholiek moest je altijd middelen, vertelt Van Kasteel. "Tussen de katholieken en de protestanten. Waardoor je voortdurend gedwongen werd om je standpunt te bepalen en na te denken over je geloof."

Inmiddels zijn de meeste oud-katholieke hoveniers verdwenen, vertelt Van Kasteel. 'Je hebt nog een heel groot bedrijf aan de Gageldijk dat alleen komkommers verbouwt en nog een bedrijf in Maarssen dat aardbeien teelt. Mijn eigen zus is getrouwd met een hovenier die een bedrijf had in Maarssen. Maar dat kon hij niet volhouden en uiteindelijk is hij tuinder geworden in het Klooster de Stad Gods in Hilversum. Maar dat hield ook op, het klooster werd in 2014 gesloten. Mijn zwager was ook al bijna 70 en is toen gestopt.'

Coen van Kasteel schreef de geschiedenis van de oud-katholieke hoveniers in Utrecht.

Maar verschillende hoveniers hadden volgens Van Kasteel nog wel beroepen die met het oude beroep van hovenier te maken hebben. "Zo was er een consulent voor de tuinbouw bij de Rabobank en een ander verkoopt tuinbouwgereedschappen. Maar heel die tuinderssfeer is er niet meer. De nostalgie is er nog wel. Regelmatig ga ik nog in de Lauwerecht kijken. Het ouderlijk huis staat er nog."

Er is nu nog één oud-katholieke parochie in Utrecht, vertelt Van Kasteel. De kathedrale kerk van Sinte Gertrudis aan het Willemsplantsoen. "De afgelopen twee jaar met corona was een heel onaangename periode. De diensten keek ik thuis op een laptop via een programma dat mijn zoon had geïnstalleerd. Sinds kort kunnen we weer diensten bijwonen en afgelopen zondag was er weer een koor. We kunnen het normale leven weer oppakken."

Coen van Kasteel: Hoveniers, humor en heiligheid. Oud-katholieke hoveniers in Utrecht. (Utrecht 2009). ISBN 978-90-78019-213.