Kerken Kijken Utrecht: 900 jaar Nicolaïkerk
De stad Utrecht heeft veel cultureel erfgoed. De Nicolaïkerk, ook vaak Klaaskerk genoemd, is een van de twaalf binnenstadskerken die zijn opengesteld voor Kerken Kijken Utrecht, van 2 juni tot en met 11 november 2022. In de Nicolaïkerk is tot en met 11 november een fototentoonstelling over 900 jaar Nicolaïkerk-een baken in de stad.
Zuidzijde Nicolaïkerk vanuit de museumtuin van het Centraal Museum.
Historie
De Nicolaïkerk werd rond 1100 gebouwd als een tufstenen parochiekerk die was gewijd aan Sint-Nicolaas. Opvallend zijn de twee torens aan de westkant.
De naam van de kerk verwijst naar haar ligging op een knooppunt van waterwegen, want de heilige Nicolaas is de beschermheilige van de schippers. Nadat Utrecht in 1122 stadsrechten kreeg, en stadsmuren en een gracht aanlegde, ligt de kerk aan de zuidkant van de stad. De parochie van de kerk was heel uitgestrekt, tot en met De Bilt en Westbroek. Er waren dan ook twee pastoors, en er was een bont paard beschikbaar om op tijd de laatste sacramenten te kunnen bedienen, onder andere via de Nicolaasweg die niet voor niets zo heet.
Jacob van Eyck kreeg rond 1630 van de stad de technische supervisie over de klokken van de belangrijkste Utrechtse kerken en het stadhuis. Daarmee werd Van Eyck ‘Musicyn en Directeur van de Klok-werken tot Uitrecht’. Van Eyck bemoeide zich uitgebreid met de installatie van een carillon in de toren van de Jacobikerk die in 1653 de primeur had. Dit instrument is niet bewaard gebleven, het stortte naar beneden bij de storm die Utrecht in 1674 trof. Van Eycks kennis om de klokken te stemmen voor een klinkend akkoord kon in praktijk gebracht bij het gieten van nieuwe klokken, door de klokkengieters François en Pieter Hemony. Het Hemony-spel van de Nicolaïkerk van 1649 kwam in een daarvoor aangepaste Zuidertoren die er gelukkig nog steeds staat. Tegenover de kerk staat een toepasselijke strofe van schrijver C.C.S. Crone: ‘Het Klaasje had veel noten op zijn zang’
In 1566 wordt de kerk door de Beeldenstorm getroffen en in 1579 wordt deze protestants. Dat heeft grote gevolgen voor de inrichting van de kerk. Door de jaren heen is er behoorlijk wat aan de kerk verbouwd en uitgebreid. De meest omvangrijke restauratie was die van het ‘vijf kerken restauratieplan’ tussen 1970 en 1978.
De bijzondere 14e-eeuwse gewelfschildering in de viering voor het koor, met ornamentele en geometrische vormen, is nog steeds te bewonderen.
Detail hekwerk dooptuin bij preekstoel.
Uit de 17e eeuw dateren de kansel, de koperen lezenaar, de koperen bogen en het doophek.
De zes koperen kaarsenkronen zijn in 1661 gemaakt, ze tonen de wapenschilden van de schenkers, de Staten van Utrecht, de Stad Utrecht en het Zakkendragersgilde.
In de hoeken naast de torens zijn twee grafkapellen, met een grafmonument voor Elisabeth van Tuyll van Serooskerken, en gedenkstenen voor de familie Van Lynden van Lunenburg. Aan de westzijde zijn beeldhouwwerken uit de collectie van het Centraal Museum te vinden.
Preekstoel met Marcussenorgel op de achtergrond
Bijzonder is ook het Marcussenorgel. In het Tijdschrift Oud-Utrecht van april 2022 stond een artikel van cultuurhistorica Lutgard Mutsaers onder de titel ‘Lambert Erné gooide knuppel in orgelkast’. Na de Tweede Wereldoorlog domineerde de Utrechtse organist Lambert Erné (1915-1971) op onorthodoxe wijze het terrein van orgeladvies en -restauratie in Nederland. In eigen stad zorgde hij bijna dertig jaar voor de muziek in de Nicolaïkerk aan het Nicolaaskerkhof. De Nicolaïkerk is tegenwoordig een rijksmonument en cultuurpodium met als trekpleister het wereldberoemde Marcussenorgel, een ‘erfenis’ van Erné.
Kijk hier voor de inhoudsopgave van het Tijdschift Oud-Utrecht van april 2022.
Tips
Als onderdeel van de viering Utrecht 900 jaar stadsrechten heeft de Nicolaïkerk een eigen programma. De fototentoonstelling over 900 jaar Nicolaïkerk-een baken in de stad heeft aandacht voor persoonlijke verhalen van 12 historische personen die zijn verbonden met de kerk, van Sint-Nicolaas tot muzikaal wonder Jacob van Eyck.
Foto dichter Jacobus Bellamy
Foto kerkmeester Gerrit Jansz van der Hoolck.
Foto Sint Nicolaas en pastoor Henric Veren Byen soen.
Er is nog veel meer te zien en te beleven. Hier nog een paar tips.
Voorleesmiddag
Op donderdag 21 juli gaat schrijfster Diet Groothuis, verbonden aan de Nicolaïkerk, tussen 15.00 en 17.00 uur het verhaal ‘De val van de Vredenburg’ uit het boek De spoken van het stadhuis en andere Utrechtse verhalen voorlezen op het Vredenburgplein. Om 14.00 uur start een wandeling van de Nicolaïkerk naar het Vredenburgplein.
Utrechtse orgelzomer
In de maand augustus staat het beroemde Marcussenorgel volop in het zonnetje. De organisten van de Nicolaikerk en een aantal gastorganisten nemen u mee in de klankrijkdom van dit instrument, de droom van Lambert Erné die uitkwam in 1956.
Twee werken met orgel
Op zaterdag 10 september 2022 om 13.00 uur twee werken met orgel en koor van Utrechtse componisten uitgevoerd. Gratis entree. De Martinus Cantate van Wouter van Belle, waarin de barmhartigheid van de Utrechtse beschermheilige Sint Maarten centraal staat. Het Te Deum van Hendrik Andriessen is een hymne en een van zijn belangrijkste werken uit de bezettingsjaren.
Monuments of Sound
Een avondvullend programma op 20 oktober met werk van Jacob van Eyck, ‘In Fluyt en Klokken-spel een aller eeuwen wonder’. Na het tuinconcert van klankinstallatie, luidklokken en beiaard, begint om 20.00 uur in de Nicolaïkerk een concert met de klank van orgels, klokken, elektronica en blokfluit. Lees hier meer over Jacob van Eyck
Voor het hele programma van 900 jaar Nicolaïkerk, lees hier verder
Bezichtiging
De Nicolaïkerk is dankzij Kerken Kijken Utrecht van dinsdag tot en met zondag te bezoeken, van 12.00 tot 16.30 uur.
Meer informatie.
Gezicht op het koor met rechts het Sweelinckorgel.
