Nieuws

Van Hooijdonk vertelt dat ze geschiedenis heeft gestudeerd in Utrecht en ze was daarnaast actief als stadsgids. Bij haar rondleidingen maakte ze dankbaar gebruik van de vele lantaarnconsoles om wat over de geschiedenis van Utrecht te kunnen vertellen. En ze vindt het nu heel leuk om deze mooie jubileumconsole voor een groot Utrechter, Anna Maria van Schurman, te mogen onthullen. Maria van Schurman is door de bezoekers van de Nacht van de Utrechtse Geschiedenis in 2022 verkozen tot belangrijkste historische en betekenisvolle Utrechter. En daar is Van Hooijdonk trots op. Want Anna Maria van Schurman was de eerste vrouw die werd toegelaten op een Nederlandse universiteit. En ze vindt het ook passend voor Utrecht waar inmiddels zoveel vrouwen studeren. We kunnen Van Schurman volgens Van Hooijdonk dan ook zien als de moeder van de Nederlandse studentes. 

Voorzitter Dick de Jong van Oud-Utrecht vertelt dat 100 jaar geleden Oud-Utrecht is opgericht door burgemeester Fockema Andreae. Fockema Andreae en Oud-Utrecht hadden volgens De Jong veel hart voor de Utrechtse werven en spanden zich in voor restauratie. Fockema Andreae schreef zelfs het eerste lustrumboek van Oud-Utrecht over Het Grachtbeeld. Op de Nacht van de Utrechtse Geschiedenis konden de bezoekers stemmen wie de belangrijkste historische Utrechter is, met een duidelijke winnaar: Anna Maria van Schurman. De lantaarnconsoles aan de Utrechtse werven vertellen het verhaal van de stad en in dit geval dus ook voortaan het verhaal van Anna Maria van Schurman. Dank aan gemeente Utrecht die deze lantaarnconsole aanbiedt voor 100 jaar Oud-Utrecht. 

Beeldhouwer Laura Kok, die de lantaarnconsole voor Anna Maria van Schurman heeft gemaakt, vertelt vervolgens dat ze maanden gewerkt heeft aan de console. Ze heeft zich eerst ingelezen. Daarna heeft ze de steen uitgehakt in België en vervolgens de steen afgemaakt aan de werf aan de Oudegracht. Ze vertelt dat de console zo'n 350 kilo weegt. 

Pieta van Beek houdt zich al zo'n veertig jaar bezig met Anna Maria van Schurman. De boeken van Anna Maria van Schurman vind je volgens haar overal op de wereld terug. Ze blonk uit in talen maar hield zich ook bezig met portretkunst, gravures, papierknipkunst en kalligrafie. Ze is in Keulen geboren maar is met haar familie in 1613 verhuisd naar Utrecht. Toen ze in 1654 terug was in Keulen vanwege familie-omstandigheden en bijna verging van heimwee naar Utrecht schreef ze een gedicht dat begon met de volgende regel: 'O Utreght, lieve Stadt, hoe soud' ick U vergeeten'. Deze regel staat ook op de console.
Zie verder onder aan deze pagina de bijlage met de hagepreek over de zonnegodin die in de lantaarnconsole vereeuwigd is.

Tot slot vertelt Leen Dorsman, voormalig hoogleraar Universiteitsgeschiedenis, dat dit een dag van vreugde is nu de console voor Anna Maria van Schurman wordt onthuld. Maar het is volgens hem natuurlijk wel droevig dat het zo lang heeft geduurd voordat vrouwen mochten studeren aan de universiteit. En dan moest Anna Maria van Schurman nog achter een muur volgens Dorsman en niet achter een gordijntje, de colleges volgen. Inmiddels is er echter volgens Dorsman veel veranderd en studeren er meer vrouwen aan de Universiteit van Utrecht dan mannen.

Meer over Anna Maria van Schurman

Meer over beeldhouwer Laura Kok

Meer over Willem Stooker en de lantaarnconsoles

——-

Bij de onthulling van de console was ook pers aanwezig. 
De binnenstadskrant 

Het AD bracht op 3 december een verhaal over Anna Maria van Schurman. 

De tekst van het artikel in het AD:

Anna Maria was in 1636 de eerste vrouwelijke student van Europa (maar moest wel achter een gordijn zitten)
Jeroen Kreule 03-12-23

UTRECHT IN 1636
In 1636 werd Anna Maria van Schurman de allereerste studente van Utrecht, Nederland én Europa. Naar aanleiding van het 100-jarig bestaan van Oud-Utrecht en de verkiezing van Anna Maria van Schurman tot meest betekenisvolle Utrechter, heeft de Utrechtse beeldhouwer Laura Kok een prachtige lantaarnconsole van haar gemaakt. De onthulling was zaterdag.

Wie overdag met enige regelmaat een wandeling over de Oudegracht maakt, kan het bijna niet ontgaan zijn: een beeldhouwende Laura Kok bij beeldhouwatelier De Moerbei aan de werf, bij de Vollersbrug. Het atelier is van Jules Enneking aan de werf, die hier al veertig jaar werkt. Sinds eind september is Laura nagenoeg fulltime in de weer met een ruim 300 kilo wegende steen uit een groeve bij het Belgische Sprimont. Ze kreeg de opdracht voor het maken van een console afgelopen mei: formeel is de werkgroep Directe Voorzieningen van de gemeente Utrechts haar opdrachtgever, maar de historische vereniging Oud-Utrecht was er nauw bij betrokken.

Utrecht telt ruim 330 lantaarnconsoles langs de grachten. Geestelijk vader van dit typisch Utrechtse fenomeen is Willem Stooker, die in 1917 als architect in dienst kwam van de gemeente Utrecht. Hij was onder meer hoofdopzichter van de restauratie van de Domtoren. Als hoofd Monumenten werd hij later ook verantwoordelijk voor de restauratie van de werven, inclusief het plaatsen van nieuwe verlichting. Stooker wilde liefst lantaarns die zowel de gracht als werf zouden verlichten. De oplossing: kraagstenen, ook wel consoles genoemd. Zijn idee: deze kraagstenen te laten verfraaien met een beeldhouwwerk.

Voordat Laura aan de eervolle klus begon, is ze zich uitgebreid gaan verdiepen in Anna Maria. ,,Ik heb allerlei wetenschappelijke bronnen geraadpleegd. Ik kreeg vooral een heel goed beeld van haar dankzij een boek van dr. Pieta van Beek, over het leven van Anna Maria. Ook ben ik naar de Anna Maria van Schurmanzaal in Museum Martena in Franeker geweest. Anna Maria was een multitalent en waarschijnlijk hoogbegaafd. Ze studeerde alles wat er in die tijd te studeren viel, wist veel over religie, en beheerste twaalf talen, maar ze kon ook goed tekenen, kalligraferen, muziek maken en dichten.’’

Verhuizen naar het protestantse Utrecht

Anna Maria – geboren op 5 november 1607 in Keulen - las op 3-jarige leeftijd al de Bijbel. Omdat het gezin zich niet meer prettig voelde in het katholieke Keulen, verhuisde de familie naar het protestantse Utrecht. Ze woonden aan Munsterkerkhof, het huidige Domplein. Vader las met zijn zoons Latijnse boeken, Anna Maria luisterde stiekem mee. Het gezin verhuisde in 1623 naar Franeker, omdat vader en zoon Johan Godschalk een universitaire studie wilden volgen: Utrecht had nog geen universiteit, Franeker wel. In 1629 keerde de familie weer terug naar Utrecht en betrok een woning Achter de Dom.

Anna Maria leerde professor theologie en predikant Voetius kennen, haar overbuurman. Ze leende veel boeken van hem, ook spraken ze veel met elkaar. Tijdens de oprichting van de universiteit in Utrecht, op 16 maart 1636, hield Voetius een preek in de Domkerk. Hij had Anna Maria gevraagd een door haar geschreven Latijnse lofdicht voor te lezen. Laura: ,,Anna Maria had terechte kritiek op het feit dat vrouwen niet mochten studeren.’’

Maar, vraag je misschien, wat hebt je op het hart?
Wel, vrouwen worden niet tot de universiteit toegelaten

Niet lang daarna mocht ze toch colleges bijwonen. Tijdens de hoorcolleges zat ze echter wel achter een gordijn. Anna Maria was in haar tijd een fenomeen, vertelde Pieta van Beek eerder in deze rubriek. Van Beek is auteur van het boek ‘De eerste studente: Anna Maria van Schurman’. Want zij was de allereerste studente van Nederland. En niet Aletta Jacobs, zoals de meeste mensen denken.

Jacobs begon in 1871 aan haar medicijnenstudie aan de Rijksuniversiteit Groningen, in een tijd waarin universiteiten het Latijn als voertaal lieten vallen. Dik 200 jaar eerder, in 1636, kreeg Anna Maria al permissie om colleges bij te wonen.

Steen naar de werf getakeld

Met een gehuurd busje is beeldhouwer Laura naar België gereden, om de steen op te halen. Nadat ze op de groeve zelf al een deel van de massa van de steen had verwijderd, keerde ze terug naar Utrecht. Met hulp van de aannemer is de steen naar de werf getakeld en op een bok op wieltjes gezet. Zo kon ze overdag buiten werken en het beeld in wording aan het einde van de dag naar binnen rijden.

De console bestaat uit een afbeelding van haar gezicht met daaromheen zonnestralen. Dat heeft te maken met het feit dat de Universiteit bij de oprichting in 1636 had gekozen voor de zinspreuk Sol Iustitiae Illustra Nos (Zon der gerechtigheid verlicht ons) en een zon (Sol) als symbool. Laura: ,,Anna Maria was in die tijd echt een ster, net als de zon dus.’’

Verder staat er op de console een boek afgebeeld (Anna Maria schreef een internationale bestseller), gordijnen (waar ze tijdens hoorcolleges achter moest zitten) en de Domtoren (waar ze praktisch onder woonde). Laura heeft verschillende elementen gecombineerd tot één geheel. En voordat Laura gingen houwen, heeft ze een kleimodel van Anna Maria’s hoofd gemaakt. ,,Haar kin stond een beetje naar achteren, verder had ze bolle wangen en prachtige krullen’’, aldus Laura.

De console werd onlangs geplaatst aan de Nieuwegracht, naast de trap bij de Keukenstraat. 

Bijlage(n)
Hagepreekje, Pieta van Beek