Populaire historische cultuur in Utrecht: De Domtoren tattoo
De Domtoren is bijna helemaal uit de steigers na een restauratie van vijf jaar. Een bijzonder moment waar we lang naar hebben uitgekeken. Nu is er de kans om jouw speciale band met de Domtoren te vereeuwigen met een tattoo! Hoe? In een unieke pop-up tattoostudio ín de Dom op vrijdag 4 oktober in samenwerking met de Utrechtse studio Prik Tattoo. Heb je al een Domtorentattoo? Dan kun je gratis de Domtoren beklimmen. Klik hier voor meer info: https://www.domtoren.nl/pop-up-tattoostudio/
Pieter Huistra, universitair docent Theorie van de geschiedenis en betrokken bij de Master Cultuurgeschiedenis en Erfgoed van Universiteit Utrecht schreef in jaarboek Oud-Utrecht 2023 over populaire cultuur in Utrecht. Hieronder een passage uit dat artikel.
‘Bij sommige Utrechters is de liefde voor de stad letterlijk onder de huid gekropen; zij bezitten een tatoeage van Utrecht. Of correcter gezegd: van een symbolische representatie van Utrecht. De meest voorkomende keuze is de Domtoren, al dan niet met een deel van de Oudegracht erbij, maar ook een tatoeage van een kaart van het grachtenpatroon van de Utrechtse binnenstad behoort tot de mogelijkheden. Wat deze tatoeages zo interessant maakt, is dat zij in een bijzonder contrast de stedelijke identiteit van de getatoeëerde cultiveren: de overduidelijke historische verwijzingen naar de middeleeuwse Domtoren en de Utrechtse grachten zijn gegoten in het modieuze medium van de tattoo.
Ze mogen modieus zijn, tatoeages zijn zeker niet nieuw. Historicus Jane Caplan heeft beschreven hoe tatoeages ook in het deel van de wereld dat we als ‘het westen’ bestempelen al een heel lange geschiedenis hebben. De tatoeages waren vooral geliefd bij mensen in de marges van de samenleving, zowel sociaal (de tatoeage was lange tijd populair bij een working class publiek, maar ook bij de negentiende-eeuwse aristocratie) als geografisch (denk aan getatoeëerde zeelui of pelgrims).
Tatoeages zijn vaak ook marginaal, aldus Caplan, in semiotistische zin. Dat wil zeggen: ook de betekenissen die zij uitdrukken bevinden zich vaak op of over de grenzen van wat mainstream acceptabel is. Denk bijvoorbeeld aan de tatoeages ten tijde van het vroege christendom, die een christelijke identiteit in een overwegend niet-christelijke wereld uitdrukten. Tatoeages zijn ook letterlijk grensgevallen: ze zijn tegelijk oppervlakkig (want van buiten zichtbaar) en diep (de inkt zit onder de huid). Ze zijn tegelijk intern en privé (ze bevinden zich op het lichaam van de getatoeëerde), maar vaak ook publiek zichtbaar. Ze zijn het resultaat van een persoonlijke keuze, maar ook onderdeel van een bredere beeldtaal, zoals er meerdere Domtorens op Utrechtse onderbenen en bovenarmen te vinden zijn.
Caplan analyseerde een heel specifieke soort tatoeages die, net als de Utrechtse, een sterke historische connotatie bevatten: 9/11 tatoeages bij nabestaanden van overleden politieagenten en brandweermannen in de New Yorkse borough Staten Island. Caplan toont aan dat met die tatoeages het lichaam van de getatoeëerde een site of memory is geworden; dat zij een verwerking zijn van een traumatisch verleden. En dat juist de tatoeage daarvoor de geschikte vorm is: de eenmaligheid van de tatoeage (voor de meeste getatoeëerden was dit de eerste en enige tattoo) en de pijn van het aanbrengen ervan spiegelen de enormiteit en de pijn van 9/11 zelf.
Er zijn grote verschillen tussen de 9/11 tatoeages en de Utrechtse exemplaren. Zo verwijzen de New Yorkse tatoeages naar een heel specifieke gebeurtenis, en zijn zij een uitdrukking van een familierelatie. Maar overeenkomsten zijn er ook: de markering van een identiteit en de lokale gebondenheid en de duidelijke historische verwijzing. Tatoeages zijn hier dan ook een vorm van geschiedschrijving als we geschiedschrijving breder opvatten, als een verwerking van het verleden in wel medium dan ook met welk doel dan ook. De Utrechtse tatoeages zijn een van de vele vormen van een populaire historische cultuur.’
Kobus prikt foto van Kobus Straatman die een tatoeage zet bij een klant in caf Dikke Dries in Wijk C 1949 HUA
De populaire cultuur valt te onderscheiden in volkscultuur (bijvoorbeeld Volksbuurtmuseum voor door en over bewoners wijk C), massacultuur (zoals de grote oplage aan Domkaarsen en historische plattegronden in een zwarte lijst) en popcultuur die het alledaagse tot kunst maakt (het Volksbuurtmuseum maakt het alledaagse museumwaardig, Centraal Museum toont Utrechtse graffitti en borduurwerk).
Het Jaarboek Oud-Utrecht 2023 is een prachtige verzameling artikelen die de historische cultuur van Utrecht vanuit verschillende hoeken belicht: van Gerrit Rietveld tot de Romeinse Limes, van Paus Adrianus tot kastelen en buitenplaatsen, van Tivoli tot Museum Catharijneconvent. Leden van Historische vereniging Oud-Utrecht hebben het Jaarboek thuis ontvangen.
Het Jaarboek 2023 is te bestellen via de webwinkel van Oud-Utrecht:
https://oud-utrecht.nl/webwinkel/jaarboek-2023
