De tuin van het Diakonessenhuis
Het dubbeldikke themanummer van Tijdschrift Oud-Utrecht De groene stad is gewijd aan tuinen, parken en groene stadswijken. Ziehier een van de zes artikelen door Tolien Wilmer over verdwenen tuinen in Utrecht.
Het oude, onoverzichtelijke Diakonessenhuis aan het zuideinde van de Oudegracht had aan het begin van de 20e eeuw zijn langste tijd gehad. Het bestuur ging op zoek naar een geschikte bouwlocatie en kwam uit in Utrecht-Oost, waar in 1910 ook het Sint Antonius Ziekenhuis aan de Prins Hendriklaan was geopend. In 1914 werd een perceel van 6,5 hectare gevonden in het hoveniersgebied ten noorden van de Kromme Rijn, aan de Notebomenlaan (de latere Bosboomstraat). Vervolgens heeft het nog ruim tien jaar geduurd voordat de bouwplannen konden worden uitgevoerd. In oktober 1925 begon de bouw van het Diakonessenhuis, ontworpen door architect J.W. Hanrath, in nauwe samenwerking met de geneesheer-directeur, dr. C.D. Kramer. Hij was de motor achter alle bouwkundige vernieuwingen. Op 10 juli 1929 werd het ziekenhuis geopend door koningin-moeder Emma.
Luchtfoto’s van kort na de opening laten zien hoe het perceel toen was ingericht. Het is opvallend dat het ziekenhuisgebouw met zijn twee binnentuinen aanzienlijk minder ruimte inneemt dan het onbebouwde terrein. Rondom het gebouw waren tuinen aangelegd met wandelpaden, veelal met een ronde loop. Het patroon van de brede paden correspondeert met de structuur van het ziekenhuis. Het lijkt dan ook aannemelijk dat architect Hanrath eveneens het tuinplan heeft gemaakt. De grootste tuin lag aan de zuidzijde van het gebouw, waar men een aangenaam uitzicht had op het buitengebied rond de Kromme Rijn. Dit was de patiëntentuin, met ruimte voor bedden en rolstoelen. Buitenlucht werd heilzaam geacht voor de genezing, vooral van tbc-patiënten.
Afgaand op foto's werden kosten noch moeite gespaard voor de beplanting van de perken. Langs de grenzen van het perceel stonden bomen van enige omvang. Die had de geneesheer-directeur tien jaar eerder alvast laten aanplanten! Bijzonder is ook dat in de zuid-oosthoek een eigen kwekerij was. Daar waren kweekbakken en stond een kas, vermoedelijk voor het kweken van eenjarige planten voor de vele bloemperken. Het Diakonessenhuis beschikte over een ‘agrarische dienst’ met enkele tuinmannen voor het onderhoud van de arbeidsintensieve tuinen.
Vanaf 1936 is het ziekenhuis een aantal keren uitgebreid. Daarmee verdween steeds weer een deel van de tuin. Een groot gedeelte werd in 1958 opgeofferd voor de bouw van het bejaardenhuis Huize Swellengrebel, in de zuidwesthoek van het terrein. Het resterende deel van de oude tuin is in 1993 opnieuw aangelegd door Copijn Utrecht Groenadviseurs. Dit gedeelte met zijn grote, oude bomen, gelegen aan de zuidkant van het beddenhuis en het personeelsrestaurant, is alles wat nog rest van de ooit zo rijke tuin. Zo lang als het duurt, want er zijn weer nieuwe uitbreidingsplannen in de maak.
Luchtfoto van het Diakonessenhuis met tuin, circa 1930. Foto: Koninklijke Luchtmacht / Het Utrechts Archief, collectie beeldmateriaal
Afbeelding in de header: Tuin van het Diakonessenhuis, 2021. Foto: Tolien Wilmer
Kijk hier voor een inhoudsopgave van het dubbeldikke themanummer 'De groene stad' van het Tijdschrift Oud-Utrecht van juni 2021.
De presentatie van 'De groene stad' is hier terug te kijken.
Losse tijdschriften zijn te koop op 80 verkoopadressen in stad en regio Utrecht en in de webwinkel.
