Utrecht Spoorstad

15 december 2018

175 jaar geleden, op 6 december 1843, vond de officiële opening van de Rhijnspoorweg Amsterdam - Utrecht plaats. Daarmee werd Utrecht als een van de eerste steden in Nederland met het spoor verbonden. Op 14 december 2018 ging bij Het Utrechts Archief de tentoonstelling ‘Utrecht Spoorstad’ open voor het publiek. Tijdens het Historisch Café van Oud-Utrecht op diezelfde dag gaf Victor Lansink, spoor-historisch medewerker, een introductie op de nieuwe tentoonstelling.

Vanaf 28 december 1843 kon het publiek gebruikmaken van de trein. Twee keer per dag pendelde een trein met een snelheid van zo'n dertig kilometer per uur tussen Utrecht en Amsterdam. De reistijd bedroeg ruim een uur en de trein was daarmee acht keer zo snel als de trekschuit en de diligence. De Rhijnspoorweg werd in de daaropvolgende jaren verlengd naar Arnhem en verder naar Duitsland. In 1855 werd de zijtak van Utrecht naar Rotterdam geopend en hiermee was de kiem gelegd voor de ontwikkeling van Utrecht als het belangrijkste en drukste spoorwegknooppunt van Nederland.

De groei van het spoor was een belangrijke factor voor de economische bloei van de stad, maar zorgde ook voor problemen. Afbeeldingen van spoorwegovergangen, bijvoorbeeld bij de drukke Leidseweg, verklaren de ergernis bij de lange wachttijden. Er zijn heel veel plannen gemaakt om de “ijzeren gordel” rond Utrecht wijder te maken en veel van die plannen zijn nooit uitgevoerd. Pas in 1907 kwam er een onderdoorgang in de Leidseweg. Vanaf de dertiger jaren werden alle overgangen vervangen door viaducten.

Meerdere maatschappijen openden in concurrentie met elkaar verschillende spoorlijnen. Reizigers moesten dan van het ene naar het andere station lopen als ze wilden overstappen. Een geleidelijk proces van fusies en groeiende samenwerking leidde tot de vorming van de NV Nederlandse Spoorwegen, kortweg NS. In Utrecht is veel erfgoed uit die roerige geschiedenis verdwenen. Op de tentoonstelling in het Utrechts Archief zijn bijvoorbeeld veel foto’s te zien van het Centraal Station van de bekende spoorarchitect Sybold van Ravesteyn.

Oplossingen voor problemen met het spoor hebben de stad steeds ingrijpend veranderd. Maar daardoor zijn spoor en stad ook al 175 jaar nauw met elkaar verbonden. Bij de opening van de tentoonstelling zei wethouder Lot van Hooijdonk dat dit ook zo zal blijven. Grote bedrijven vestigen zich in Utrecht omdat de stad, zeker na de recente vernieuwing van het centraal station, zeer aantrekkelijk is. Geen andere plaats in Nederland is voor zoveel mensen zo snel te bereiken met de trein.

175 jaar Utrecht spoorstad krijgt veel aandacht. De tentoonstelling bij Het Utrechts Archief loopt tot en met 6 juli 2019. Deze brengt de enorme groei van stad en spoor in beeld. Foto’s, films, tekeningen en bijzondere bruiklenen nemen de bezoeker mee langs 175 jaar spoorgeschiedenis. Bij deze tentoonstelling hoort een boek: Amsterdam-Utrecht, Van Rhijnspoor tot Randstadspoor. Een tweede boekje laat ons wandelen en fietsen langs meer dan 80 grote en kleine monumenten die er nog steeds zijn en ons herinneren aan de 175-jarige spoorweggeschiedenis van Utrecht. De beide uitgaven zijn te koop bij Het Utrechts Archief.

Hieronder nog wat beeldmateriaal.

Utrecht station
Bron: Het Utrechts archief. Station Utrecht