Utrecht en het rampjaar 1672
350 jaar geleden voltrok zich in de stad en de provincie Utrecht een enorme ramp. Toen Utrecht capituleerde voor de Fransen vonden ze dat in de rest van de republiek verraad. Het Utrechts Archief wijdde er een tentoonstelling aan en Oud-Utrecht een podcast. Dit jaar is er een landelijke herdenking van het rampjaar.
In 1672 begon de Hollandse Oorlog en werd de Republiek aangevallen door Engeland, Frankrijk en de bisdommen Münster en Keulen. Op 12 juni stak een enorm leger van 130.000 man met koning Lodewijk XIV aan het hoofd de Rijn over. Het Staatse leger trok zich terug achter de Hollandse Waterlinie en liet Utrecht onbeschermd achter. Er zat voor het stadsbestuur niet veel anders op dan zich over te geven. Op 23 juni overhandigde het stadsbestuur in de raadszaal van het stadhuis de stadssleutels aan markies De Rochefort.
De bezetting bracht Utrecht aan de rand van de financiële afgrond, want de Fransen eisten enorme geldbedragen. Bovendien moest een ingekwartierd leger van zo'n 8000 man worden onderhouden. De Domkerk werd op 9 juli in gebruik genomen voor de katholieke eredienst. Ook trok voor het eerst sinds 1580 weer een processie door de straten van Utrecht, tot grote ergernis van de gereformeerden.
Het einde van de bezetting kwam echter sneller dan verwacht, vooral doordat Michiel de Ruyter op zee de overmacht hield ten opzichte van de Engelse en Franse vloten. Toen de de Fransen op 23 november uit Utrecht vertrokken, eisten zij nog eens 450.000 gulden. Met veel moeite werd 250.000 gulden bij elkaar gebracht. Om ervoor te zorgen dat de resterende 200.000 gulden ook werden betaald, werden er veertien gijzelaars meegenomen. Die keerden pas in april 1674 terug nadat al het geld was betaald.
Na het vertrek van de Fransen kreeg Utrecht te maken met een nieuwe bezetting, ditmaal van de troepen van de Republiek. De Staten-Generaal, aangevoerd door het gewest Holland, waren niet bereid Utrecht automatisch in zijn oude waardigheden te herstellen. De Utrechters hadden zich, zo vond men, te gemakkelijk overgegeven in juni 1672. De stad werd onder militair gezag geplaatst en het zou nog maanden duren voordat ze weer mee mochten praten in het bestuur van de Republiek.
Tips
Meer weten: luister naar de Oud-Utrecht podcast over het rampjaar
Lees ook het artikel van prof. dr. Renger de Bruin over de adellijke officieren in de strijd tegen de Zonnekoning, en de rol van admiraal Van Ghent. Op dinsdag 7 juni werd Rampjaar 1672 in de Domkerk herdacht en overdacht. Centraal stond die dag Willem Joseph Baron van Ghent, de vice-admiraal en domkannunik die precies 350 jaar geleden stierf tijdens de Slag bij Solebay. Lees een verslag met het betoog van Renger de Bruin Het praalgraf van Van Ghent, en de prominente plaats daarvan in de Domkerk, kunnen volgens De Bruin worden gezien als een monument voor het Nederlandse onafhankelijkheidsstreven.
Lees het artikel over de Utrechtse Sleuteldragers, en een pamflettenstrijd tussen Holland en Utrecht.
Lees A la gloire du Roi - Utrechtse steden getekend voor de Zonnekoning in rampjaar 1672
De overgave van de stad Utrecht, Lambert de Hondt II, Centraal Museum
Het Centraal Museum Utrecht verwierf met steun van het Mondriaanfonds en het KF Heinfonds ‘De overgave van de stad Utrecht op 30 juni 1672’. Schilder en wandtapijt-ontwerper Lambert De Hondt II creëerde het in 1672. Het is het enige schilderij in Nederland waarop deze overgave van de stad is weergegeven. Het was propaganda voor de Fransen. Lees meer.
Voor de agenda
Van 3 juni tot en met 18 september 2022 is op Slot Zuylen de tentoonstelling Moord en Brand! Slot Zuylen en Rampjaar 1672, die een indringend beeld geeft van de verwoestingen in de Vechtstreek en de strijd van de bewoners van Slot Zuylen om huis en haard te redden. Lees meer.
Om het Rampjaar te herdenken is in Kasteel Amerongen tot en met 26 maart 2023 een expositie te zien : Goet en Bloet. Deze tentoonstelling vertelt het verhaal vanuit het oogpunt van de familie van Reede: een invloedrijk adellijke familie die een cruciale rol heeft gespeeld in deze roerige tijden. Lees meer.
Op dinsdag 7 juni 2022 werd in de Domkerk het Rampjaar 1672 herdacht en overdacht. Centraal stond Willem Joseph Baron van Ghent, de vice-admiraal en domkannunik die precies 350 jaar geleden stierf tijdens de Slag bij Solebay. Prof. dr. Renger de Bruin benoemde het graf van Van Ghent tot symbool van de Nederlandse onafhankelijkheid. Lees meer.
Op vrijdag 7 oktober 2022 organiseert het Platform Rampjaarherdenking de Dag van het Rampjaar in Utrecht. Deze zal plaatsvinden in het voormalige hoofdkwartier van de Fransen in Utrecht, Paushuize. Lees meer.
Op 8 oktober 2022 is de Nacht van de Utrechtse Geschiedenis, onder andere met prof. dr. Beatrice de Graaf die vertelt hoe Utrecht met haar rampen omging. Lees meer.
Op 28 oktober is er een symposium ter herdenking van 350 jaar Rampjaar 1672 en de Domkerk. Lees meer
Op woensdag 21 december 2022 neemt stadshistoricus Renger de Bruin ons op zijn wervelende wijze mee met Rampjaar-verhalen van onze stad, 350 jaar geleden. De lezing is in de Smeezaal van het Bartholomeus Gasthuis. Zie Lezing Rampjaar 1672
Afbeelding: Utrecht biedt Lodewijk XIV de sleutels van de stad aan. In werkelijkheid gebeurde de overdracht van de sleutels op het stadhuis, en niet aan de koning maar aan zijn commandant Rochefort. Anonieme prent, toegeschreven aan Romeyn de Hooghe, eind 17de eeuw. Collectie Het Utrechts Archief. Lees meer: Utrechts Archief.
Afbeelding: Route doortocht van zonnekoning Lodewijk XIV
Verder lezen
R.P.M. Rhoen: Met 2.000 man informeel op bezoek, de doortocht van Lodewijk XIV door de stad Utrecht in 1672, Tijdschrift Oud-Utrecht, februari 2014. Zie de bijlage onder deze pagina.
Zie ook de Canon van de stad Utrecht over het rampjaar.
Bijlage(n)
Lodewijk XIV in Utrecht