Eerbetoon aan duizenden gastarbeiders
Op zondagmiddag 23 juni wordt in het Majellapark een kunstwerk onthuld als eerbetoon aan de duizenden gastarbeiders die door de jaren heen een belangrijke bijdrage hebben geleverd aan Utrecht. Ries Adriaansen was de voorzitter van de klankbordgroep die de totstandkoming van het kunstwerk de afgelopen drie jaar heeft begeleid. Deze klankbordgroep bestond uit 1e, 2e en 3e generatie gastarbeiders uit Marokko, Turkije, Italië, Spanje, Griekenland en voormalig Joegoslavië.
Zes jaar geleden kwam de Turkse Ondernemers Vereniging (TOV) in Utrecht met het initiatief voor een standbeeld voor de gastarbeiders in Utrecht, vertelt Ries. 'Via de politieke partij Denk werd in de gemeenteraad een motie aangenomen voor zo'n kunstwerk die breed werd gesteund.'
Rond 1960 kwamen volgens Ries de eerste gastarbeiders naar Utrecht. 'De allereersten waren de Italianen die via een wervingsbureau naar Utrecht kwamen. De Rooms Katholieke kerk hielp bij een goede opvang. Een aantal Italianen kwam overigens uit België waar ze in de mijnen werkten. Net zoals veel Grieken. Daar had je echter aan de lopende band ongelukken waardoor veel gastarbeiders besloten om door te reizen naar Nederland.'
Het was volgens Ries de bedoeling dat de Italiaanse gastarbeiders na een jaar zouden terugkeren en in de wervingsovereenkomst met Italië stond dat het thuisland dan ervoor zou zorgen dat er weer nieuwe werknemers zouden komen. En zo werden er in de daaropvolgende jaren ook wervingsovereenkomsten gesloten met Spanje, Griekenland, Turkije, Marokko en het voormalige Joegoslavië.
Die eerste gastarbeiders waren avonturiers, vertelt Ries. 'Ze waren ver van huis, in een heel nieuwe omgeving. Voor de Italianen, Grieken en Spanjaarden was dat nog niet zo moeilijk maar bij de Turken en Marokkanen waren de culturele verschillen groter. En al die gastarbeiders hebben ervoor gezorgd dat een groot aantal bedrijven in de jaren 1960 - 1975 nog konden voortbestaan. Daarna vielen ze alsnog om.'
Ries schat dat er in die jaren zo'n 2000 gastarbeiders geworven zijn of via de buurlanden in Utrecht terecht zijn gekomen. 'Veel Italianen zijn teruggekeerd naar Italië of doorgereisd naar Canada en Australië. Zo'n veertig zijn er getrouwd met een Nederlands meisje, als was dat niet de bedoeling. Veel Spanjaarden waren Spanje ontvlucht vanwege Franco en keerden weer terug toen Franco was overleden.'
Het kunstwerk dat op 23 juni onthuld gaat worden is gemaakt door de kunstenaar Aimée Zito Lema. De verhalen en archieven van de klankbordgroep hebben haar inspiratie gegeven voor de gekozen beelden en kleuren. Het was eerst de bedoeling dat het kunstwerk op de Mariaplaats zou komen, vertelt Ries. 'Dat was in de jaren zestig de hotspot voor de eerste generatie gastarbeiders. Daar waren de favoriete uitgaansgelegenheden en het was ook de looproute vanaf het station. Maar het kunstwerk bleek te groot voor de Mariaplaats en daarom is nu gekozen voor het Majellapark. En op de Mariaplaats komt een wat kleiner kunstwerk met blauwe metalen lijnen rondom een boom, die een paar jaar geleden geplant is, met koffers en wortels die de grond ingaan.'
Het kunstwerk in het Majellapark bestaat uit drie grote platen met teksten en afbeeldingen, vertelt Ries. 'Veel gastarbeiders hebben in metaalbedrijven gewerkt zoals Demka en Werkspoor. De drie platen staan achter elkaar en symboliseren het vertrek uit het land van herkomst, de eerste jaren in Nederland en het heden. Via qr-codes word je doorverwezen naar de website met meer informatie. Ik heb het ontwerp al gezien en dat vond ik erg mooi.'
En hier is meer informatie over 50 jaar gastarbeiders in Utrecht.
Ries Adriaansen