Utrecht in het jaar 1000
In Leiden is het Rijksmuseum van Oudheden aan het Rapenburg te vinden. En daar is veel uit Utrecht te bekijken. Zoals op de schitterende tentoonstelling Het jaar 1000. Er is ook een kleinere tentoonstelling met Romeinse vondsten uit Fort Vechten. Het bestuur van Oud-Utrecht bracht een bezoek. Kijk en lees maar eens mee.
Hollando-centrisch
In het NRC verscheen op zaterdag 21 oktober een fraaie reportage van Hendrik Spiering over de tentoonstelling Het jaar 1000. Deze tentoonstelling gaat over Nederland in het midden van de middeleeuwen. Het NRC artikel was een weergave van een gesprek met Annemarieke Willemsen, archeoloog en conservator middeleeuwen. Een van de uitspraken die zij deed was dat Nederland aan het begin van de middeleeuwen zeker geen onderontwikkeld zompig moeras was, er waren wel veel moerassen. ‘Wat wij nu als typisch Nederlands vinden, is toen ontstaan… vlak land met afwateringssloten en een kerktoren aan de horizon, maar ook de eerste zeedijken. En de taal die wij spreken is een opvolger van het Oud-Nederlands dat toen dominant is geworden.’ In 900 was nog 70% van het grondgebied wildernis, in 1100 is dat maar 30%.
Ook voor deze periode kijken veel historici en archeologen naar Holland. Terwijl de grote geschiedenis zich elders afspeelt. In het Maasgebied bijvoorbeeld, of in Hamaland in het IJsselgebied. Annemariek Willemsen: ‘Wie weet dat? Onze traditionele geschiedenis is zo Hollando-centrisch!’.
Doorkijkje Rijksmuseum van Oudheden
Utrecht
In Utrecht weten we natuurlijk wel beter. Het Nederland van de 10de en 11de eeuw, grotendeels bestuurd door de bisschop van Utrecht is de noordwestelijke punt van het Heilige Roomse Rijk, geregeerd vanuit het Rijnland. De graven van Holland moesten het afleggen tegen de machtige bisschoppen van Utrecht. Utrecht was de grootste stad in de noordelijke Nederlanden en kreeg in 1122 stadsrechten. Er waren versterkte stenen paleizen, paltsen, voor de keizer en bisschop. In Utrecht waren dat het bisschoppelijk paleis en het keizerlijk paleis Lofen. Er was een goed georganiseerde samenleving met markten met veel verschillende munten. Vanuit kloosters, steden en kastelen werden de ontginningen aangestuurd. Dit bood kansen voor mensen om een nieuw leven op te bouwen. Nederland was niet onbelangrijk in Europa. Het was de kust van het Heilige Roomse Rijk. De machtigste persoon in deze periode was de keizer van het Heilige Roomse Rijk, met het Duitse Rijnland als centrum van de macht. Een groot rijk besturen vergt veel reizen. Keizers kwamen graag naar Utrecht. Zoals Koenraad II die zich in 1039 in Utrecht liet begraven in de Domkerk. Zijn zoon Hendrik III zou in Utrecht een kruis van kerken bouwen.
Ivoren tafel met keizerlijk familieportret van keizer Otto uit 983
Oorkonde met schenking van keizer Hendrik IV aan de Utrechtse Pieterskerk na een brand, 1076
De Ansfriduscodex, een cadeau van de bisschop van Utrecht Ansfried in het jaar 1000, aan de Utrechtse Sint Maartenskerk, de Domkerk
Taal en cultuur in de middeleeuwen
Zuil uit de Romaanse Domkerk in Utrecht
Entree met film over het jaar 1000, hier met inkijkje in de Utrechtse Pieterskerk.
De tentoonstelling
Meteen bij binnenkomst is er een film over het jaar 1000 met daarin aandacht voor het jaar 1000 en een blik in de Romaanse Pieterskerk in Utrecht die is gesticht door bisschop Bernold. Verderop staat een zuil uit de Romaanse Domkerk. Er zijn meer dan vierhonderd objecten uit heel Nederland, en ook ver daarbuiten. Daaronder bevinden zich vrijwel alle belangrijke archeologische voorwerpen uit de periode 900-1100 die in ons land zijn gevonden. Ook zijn er bijzondere Utrechtse objecten van het Rijksmuseum en het Museum Catharijneconvent en Centraal Museum. Vanaf 972 werd het Heilige Roomse rijk geleid door het powerkoppel keizer Otto II en keizerin Theophanu, die in Byzantium was geboren. Hun favoriete palts lag in Nijmegen. In de tentoonstelling verrijst die in een levensgrote game.
Bovenaan de eenhoorn (een narwal tand) uit de Utrechtse Mariakerk, 1000-1100
Ivoren Jachthoorn uit de Mariakerk Utrecht, 1000-1100
Scheepshout met op de achtergrond het Utrechts schip, gevonden in 1930, Centraal Museum
Gamen in een keizerlijke palts
Foto’s en meer informatie: RMO
Tentoonstelling Het jaar 1000, Nederland in het midden van de middeleeuwen, geopend tot en met 17 maart 2024
Er is een tentoonstellingsboek, een podcastserie en er zijn familieroutes uitgezet.
Vondsten uit Fort Vechten door archeologen van het Rijksmuseum van Oudheden
Vondsten uit Fort Vechten van particuliere zoekers, helmen
Vondsten uit Fort Vechten, honderd objecten uit een Romeins fort langs de limes. Het Romeinse castellum bij Fort Vechten, in gemeente Bunnik, is een van de grootste en tegelijk een van de minst bekende forten langs de Romeinse grens (de limes) in Nederland. Het Rijksmuseum van Oudheden is al bijna tweehonderd jaar betrokken bij archeologisch onderzoek in Vechten. Een kleine tentoonstelling toont de vondsten en hun zoekers.
De afgelopen jaren zijn veel vondsten afkomstig van Castellum Fectio aan de collectie toegevoegd, zoals een houten emmer met een ketting om water uit een waterput te halen. Deze archeologen vonden ook een vrijwel complete schaal van terra sigillata-aardewerk. De honderd meest bijzondere objecten zijn voor deze tentoonstelling geselecteerd, ook uit verzamelingen van particuliere zoekers, zoals drie fraai versierde Romeinse helmen en een gezichtsmasker. Grote aantallen versierde schrijfstiften, scherven van luxe terra sigillata-aardewerk en allerlei schoenzolen tonen aan dat Vechten een van de belangrijkste plaatsen langs de Romeinse grens in Nederland moet zijn geweest.
Te zien tot en met 31 oktober 2024
Lees hier meer over de opgravingsgeschiedenis van Castellum Fectio