Nieuws

Castellum Fectio
Door de aanleg van de Romeinse grenslinie met forten, kanalen en doorgaande wegen kwam er een verkeersstroom op gang over land en via de rivieren. De infrastructuur veranderde. De Romeinen bouwden bruggen, legden verharde grintwegen aan, met mijlpalen en aan weerskanten bermsloten. De houten kampen langs de Limes werden in de loop van de 1ste eeuw na Chr. vervangen door imposante forten van steen. In deze castella waren cohorten van zo’n vijfhonderd man gelegerd, die afkomstig waren uit verschillende delen van het rijk. Een van de belangrijkste forten, het Castellum Fectio, lag in de omgeving van Vechten (Utrecht) bij de splitsing van Rijn en Vecht. Van daaruit moesten troepen per schip worden verplaatst naar Germanië. Vanaf het midden van de 1ste eeuw na Chr. was het fort onderdeel van de Limes. In de onmiddellijke nabijheid van het fort lag een groot kampdorp, een vicus, waar gehandeld werd en soldaten zich konden ontspannen.

Kaart van de Neder-Germaanse Limes, de Romeinse buitengrens

Opgravingsgeschiedenis
In tegenstelling tot wat vaak gemeld is begon het onderzoek naar het Romeinse castellum al veel eerder dan bij de bouw van het Fort bij Vechten vanaf 1867. Vechten vormt geen uitzondering op de regel dat het allemaal begint met het aanleggen van particuliere verzamelingen, vaak rariteitenkabinetten genoemd. Zoals helaas vaak het geval is, vallen die verzamelingen te eniger tijd uiteen, meestal bij het overlijden van de eigenaar. Een enkele maal beschikken we nog over een gedrukte catalogus, zoals in het geval van de verzameling van Nicolaas Chevalier, een prachtig boek, maar weinig bruikbaar, omdat bij geen der vermelde en afgebeelde voorwerpen de vindplaats aangegeven wordt. Alleen de verzameling Bosch van Drakestein is nog herkenbaar omdat zij aan de stad Utrecht gelegateerd is en omdat er destijds een gedrukte inventaris van is verschenen.
Jacobus Scheltema, griffier van het Hoog Militair Gerechtshof, heeft zich sinds zijn verhuizing naar Utrecht in 1820 in woord en geschrift beijverd om te komen tot onderzoekingen naar sporen van het verblijf van de Romeinen in Utrecht en het Sticht. Bij voortduring wijst hij op de achterstand die Utrecht in oudheidkundig opzicht heeft, hoe belangrijk een goede plaatsbeschrijving van Utrecht zou zijn, hoeveel opmerkelijks 'vergravingen' in Xanten wel niet hebben opgeleverd 'en zoude men ook dergelijke pogingen alhier niet ter verrijking van het bijna ledig Museum kunnen bewerkstelligen?' Zijn kans komt wanneer de gouverneur van de provincie, J. M. baron Tuyll van Serooskerken van Vleuten, hem in 1828 vraagt 'welke de plaatsen zijn, alwaar zich gedenkteekenen van vroegere en latere tijden bevinden, alsook antiquiteiten enz.' Scheltema beveelt onder meer opgravingen aan in Vechten en enige andere plaatsen en spreekt de hoop uit 'dat er een einde kome aan de verwaarlozing van vele zaken tot de kennis van den bodem en de oudheden in dit gewest'. Tuylls opvolger, F.L. ridder van Ertborn stelt op 12 november 1828 de 'Commissie tot het opsporen van Romeinsche Oudheden' in. Het begin van georganiseerde wetenschappelijke opgravingen. In 1828 komt C.J.C. Reuvens, directeur van het Rijks Museum van Oudheden en hoogleraar archeologie te Leiden op verzoek van Scheltema naar Vechten. Een van de belangrijkste vondsten tijdens de fortbouw van 1867 gedaan is ongetwijfeld de inscriptie met de Romeinse plaatsnaam FECTIO. De opgravingscampagnes van 1892-1894 gaan uit van het Provinciaal Utrechts Genootschap (PUG) en worden ook geheel door het Genootschap bekostigd. Het initiatief in dezen werd genomen door Samuel Muller Fzn, archivaris van gemeente Utrecht en directeur van het Utrechtse Stedelijk Museum van Oudheden. Ze werden hierbij ondersteund door opzichters van het RMO. Later zouden Holwerda en Van Giffen nog onderzoekingen opzetten.

Lees verder over de opgravingsgeschiedenis van Castellum Fectio in De Rieten Hut van S.L. Wynia in Jaarboek Oud-Utrecht 1990. 

Vogelvlucht van reconstructie Castellum Fectio

Vondsten bij reconstructie Castellum Fectio

Fibula's, mantelspelden

Vondsten van legionairsleven

Uniek kijkje in het legionairsleven
In de jaren 1976-1977 werd bij Vechten de A12 verbreed. Hierbij werd de grond afgegraven tot een diepte van drieënhalve meter. De afgegraven grond werd bij een viaduct ten westen van het fort gestort en een paar jaar later gebruikt voor het nabijgelegen knooppunt Laagraven. Er zijn flink wat vondsten gedaan in de grond. Het Rijksmuseum van Oudheden kocht in 2016 een aantal objecten voor de collectie Nederland in de Romeinse tijd. Het zijn voorwerpen die in de jaren 1976-1977 bij Vechten zijn gevonden: schoenzolen, speerpunten, sleutels, haarspelden, een kookpot, etc. Ze werden tussen de eerste en de vierde eeuw door Romeinse legionairs van het Fort Fectio gebruikt. Het was een aanvulling op aankopen die het museum sinds de 19^e eeuw al deed.

Wat zal er te zien zijn op de tentoonstelling in 2023? Dat is nog even een verrassing. Hieronder alvast een paar fraaie vondsten van Castellum Fectio die in de collectie van het RMO zijn opgenomen.

Verslindende leeuw
Een zegelsteen, die in de negentiende eeuw is gevonden in het Utrechtse Vechten in de buurt van een voormalig Romeins fort, is een gele jaspis. Op de steen zien we een leeuw die bezig is een beest te verslinden. Zijn kop steekt nog uit de muil van de leeuw naar buiten. Boven de leeuw is een halve maan afgebeeld en tussen zijn poten een ster. Dit soort voorstellingen werd in de Romeinse tijd vaker gebruikt.

Medusa
Op het lichtblauwe medaillon zien we Medusa met loshangend haar en twee slangen verstrengeld onder haar kin. De productietechniek is dezelfde als bij de exemplaren uit de keizerlijke serie. Het stuk is gegoten in een open vorm, in twee laagjes: aan de achterkant een laagje donkerblauw glas, aan de voorkant lichtblauw, ondoorzichtig glas. Het medaillon is gevonden in het voormalige Romeinse fort in Vechten (gemeente Bunnik) en gedateerd in de 1ste eeuw na Chr.

Sieraden
In 1882 werd de collectie van het Rijksmuseum van Oudheden (RMO) verrijkt met een aantal fraaie Romeinse gouden sieraden die door werklieden waren gevonden in de buurt van fort Vechten bij Bunnik. De ‘eerstaanwezend ingenieur’ J. Boonacker stuurde ze in een doosje per Van Gend & Loos naar het museum op. Er zaten drie ringen in, ‘een compleet collier van palmetten in eenige stukken en nog vier andere stukjes, alles fijn goud, wegende te zamen vijf en vijftig grammen’. Gouden sieraden uit de Romeinse tijd die in Nederland worden gevonden, zijn zeldzaam en meestal afkomstig uit graven. 

Paradehelm
Dit is het achterste gedeelte van een Romeinse paradehelm gevonden in Vechten. De decoraties op de helm zijn goed bewaard gebleven. Zo is op de bovenkant van het fragment een slang te zien. Het voorste gedeelte van de helm, dat geen onderdeel uitmaakt van de collectie van het RMO, had waarschijnlijk de vorm van een masker.

Altaar
Altaar, gewijd aan de godin Viradecdis door de Tungrische burgers en de schippers te Fectio. In 1869 werd in Vechten deze altaarsteen gevonden. Bijzonder is ook de vermelding van de naam Fectio. Aan de zijkanten is een boomversiering aangebracht. Een replica van deze steen staat in Bunnik langs de Koningslaan.

Bron foto’s en tekst: Rijksmuseum van Oudheden. Meer informatie volgt. 

Tips

Een Romeinententoonstelling is te vinden in het Waterliniemuseum in Fort Vechten. Vier personen laten iets zien van het dagelijkse leven in de Romeinse tijd. Elk personage heeft  een eigen afdeling  met een korte film, vondsten/voorwerpen en een touchscreen tablet met allerlei informatie.
Naast Fort Vechten is een reconstructie van het Castellum Fectio te vinden en een reconstructie van een Romeinse wachttoren.

Meer lezen? Kijk dan bij Romeinen langs de Rijn en Castellum Fectio 

Opgraving Castellum Fectio 1894

Jupiter hoofd van een Jupiterzuil

Reconstructie Romeinse wachttoren