Nieuws

Dagvoorzitter professor Leen Dorsman noemde de plek van samenkomst ‘exemplarisch’: de Aula was ooit de grote kapittelzaal waar kanunniken bijeenkwamen om een nieuwe bisschop te kiezen, het was de plek waar Jan van Nassau, de broer van Willem van Oranje, als eerste zijn handtekening zette onder de Unie van Utrecht én de eerste collegezaal van de in 1636 opgerichte Utrechtse universiteit. Een ruimte waarover verhalen vanuit allerlei perspectieven te vertellen zouden zijn, maar waar alleen een simpel bordje naar de bijzondere historie verwijst.

Verhalen over erfgoed moeten volgens Leen Dorsman vanuit verschillende perspectieven verteld worden.

Te lang een zaak van experts
Eerste spreker tijdens het plenaire gedeelte was Wim Burggraaff van de Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed (RCE). Centraal stond het Verdrag van Faro, dat later dit jaar getekend wordt. “Uitgangspunt is dat we sámen bepalen wat erfgoed is en wat we ermee doen. Erfgoed is heel lang een zaak van experts geweest die vanuit hun eigen visie vaststelden wat er precies beschermd moest worden en hoe dat moest worden aangepakt. Maar er zijn natuurlijk veel meer groepen betrokken bij erfgoed, die zich meer en meer laten horen”. Het Verdrag van Faro bepleit een nieuwe visie waarin mens en samenleving centraal staan en hún relatie met erfgoed. Dat leidt volgens Burggraaf tot andersoortige vragen: met welke erfgoedgemeenschappen hebben we van doen? Wie zijn daarbinnen de juiste mensen om te raadplegen? Maar ook: hoe voorkom je dat hen het woord weer wordt ontnomen op het moment dat ze hun zegje hebben gedaan?

Het Verdrag van Faro leidt volgens Wim Burggraaff tot anderssoortige vragen dan er voorheen werden gesteld.

Erfgoed verdeelt ook
Fred Vogelzang, historicus, onderzoeker en publicist ging in op de diversiteit aan erfgoedgemeenschappen, gebaseerd op zijn jarenlange ervaring bij onder meer de Nederlandse Kastelenstichting. Hij heeft de opkomst van het begrip erfgoed in de jaren tachtig meegekregen en actief aan de discussie eromheen bijgedragen. Hij vindt het belangrijk om een verschil te maken tussen geschiedenis en erfgoed. “Vergelijk het met de begrippen erfenis en testament. Een erfenis is alles wat je krijgt als iemand is overleden. Dat kan van alles zijn, waardevolle zaken, maar ook gewoon gebruiksvoorwerpen, rommel op zolder en dingen die de overledene al lang was vergeten. In een testament leg je vast wat jij belangrijk vindt om door te geven. Het gaat om het verhaal dat jij erbij vertelt. Zo is het dus ook met erfgoed. Met verhalen kun je mensen aan het denken zetten, bijvoorbeeld over het slavernijverleden.” 

Fred Vogelzang vindt het belangrijk een verschil te maken tussen geschiedenis en erfgoed.

Erfgoed is in Vogelzangs ogen dan ook niet onschuldig. Denk aan de wijze waarop Poetin al jaren bezig is met verhalen een frame neer te zetten waarmee hij zijn beleid denkt te kunnen legitimeren. De titel van het symposium noemt Vogelzang daarom eigenlijk niet volledig: “Erfgoed verbindt, maar verdeelt ook”. Van beide geeft hij nog een treffend voorbeeld uit Utrecht en omgeving. “Lokale historische kringen zijn vaak totaal niet in elkaar geïnteresseerd, terwijl hun gebieden elkaar raken en ze met dezelfde vragen te maken hebben.” Gelukkig zijn er ook positieve ontwikkelingen. Zo kwamen in Utrecht vrijwilligers die inventarisaties maakten van industrieel erfgoed in gesprek met vroegere medewerkers van oude fabrieken, wat heeft geleid tot mooie verhalen over bijvoorbeeld Demka en Werkspoor. 

Breed palet
Na het plenaire deel volgden twee rondes parallelsessies rond een breed palet aan thema’s als Jeugd, Gebouwd Erfgoed, Identiteit, Betrekken van divers publiek en Communities. Een impressie.

Saskia Derks (projectleider Emigratie generatie) liet samen met een paar van haar beste ‘verhalenvertellers’ zien wat het project precies inhoudt.

Anneke Ellerbroek (werkgroep Doeboek Oud-Utrecht) lichtte de totstandkoming toe van het Doeboek over stadsgeschiedenis Utrecht dat Oud-Utrecht aan alle Utrechtse bovenbouwleerlingen cadeau heeft gedaan.    

Lisette Breedveld (directeur Utrechts Monumenten Fonds) ging met het publiek op zoek naar activiteiten om het Verdrag van Faro inhoud te geven. 

Marianne de Rijke en Marianne Visser (participatiecoach Landschap Erfgoed Utrecht) lieten zien wat een participatiecoach voor professionals kan betekenen.

Madelon Grant (conservator Museum Catharijneconvent) ging in op hoe Museum Catharijneconvent handen en voeten geeft aan de samenwerking met het groeiend aantal migrantenkerken die een steeds grotere rol spelen.

Marijke Huisman (universitair docent Publieksgeschiedenis Universiteit Utrecht) en Bart Gilhuis (Museum Huis Doorn) beschreven het nieuwe afstudeertraject Publiekshistorische Ma Thesis van de Master Cultuurgeschiedenis en Erfgoed van Universiteit Utrecht. 

Boukje Schaap (programmamanager verbouwing Museum Catharijneconvent) ging in op de verbouwing van het kloostercomplex en het proces eromheen.

Rune Sassen (werkgroep Open Monumentendag Utrecht) gaf antwoord op de vraag hoe Open Monumentendag nieuwe bezoekersgroepen probeert te trekken.     

Paul Feld (creatief leider Sint Maarten Parade) liet zien hoe de Sint Maarten Parade samenwerkt met een achterban van ongeveer 150 organisaties en wordt opgebouwd vanuit alle tien wijken van de stad.

Anton Cruysheer (manager erfgoed Landschap Erfgoed Utrecht) nam ons mee in wat de Utrechtse bodem te bieden heeft aan publieksbeleving en -betrokkenheid.

Tijn Pieren (inhoudelijk leider DOMunder) ging in op de community van betrokken Utrechters die de verborgen kelders van Paleis Lofen toegankelijk en beleefbaar hebben gemaakt voor een breed publiek. 

Plannen te over
Het symposium Erfgoedparticipatie eindigde met een paneldiscussie, waarbij dagvoorzitter professor Leen Dorsman in gesprek ging met Britt Helderman van de Afdeling Erfgoed van gemeente Utrecht, Gabor Kozijn van de Directie Erfgoed & Kunsten van het Ministerie van OCW en Wim Burggraaff van de Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed. Plannen zijn er te over, al gaat de uitvoering soms nog wel wat traag. “Er gebeurt stiekem al veel meer aan erfgoedparticipatie dan we denken" zei Kozijn. "Al zijn ze bij Kunsten verder dan bij Erfgoed met het onderkennen en benutten.” Eenzelfde geluid kwam van de gemeente Utrecht. Helderman: “Bij archeologie zijn we in Utrecht beter in het betrekken van mensen dan bij gebouwd erfgoed." Maar: "Oud-Utrecht en andere organisaties kunnen ons helpen bij het verbinden van mensen rond erfgoed. Een Faro-plan van aanpak komt er.” En Burggraaff vulde aan: “Met het Verdrag van Faro gaan we samen aan de slag. We willen concrete projecten en een lerend netwerk.” Aan Oud-Utrecht de mooie taak om daar een zinvolle bijdrage aan te blijven leveren.

Het symposium werd afgesloten met een paneldiscussie.

Alle foto's bij dit artikel zijn afkomstig van Coen Koppen. De volledige rapportage is op diens site te bekijken.