Aardse paradijstuinen in Utrecht: Soestbergen en Kovelswade
In het buitenland zijn beroemde begraafplaatsen die het bezoeken waard zijn, zoals Cimetière du Père-Lachaise in Parijs, maar wij hebben ook zulke bijzondere plekken. De begraafplaats Soestbergen van 1830 staat bekend om zijn slingerende paden en de bijzondere rotonde van grafkelders: de ‘Ring van Zocher’. Soestbergen, de eerste algemene begraafplaats van Utrecht en de ernaast gelegen tweede begraafplaats Kovelswade zijn beiden sinds 2001 een rijksmonument.
Je kunt een bijzondere wandeling maken op Soestbergen, het is dan ook als wandelpark aangelegd. De begraafplaats was in de negentiende eeuw een plek om te wandelen, bij een grafmonument een geliefde te overdenken of te mediteren over de verdiensten van de overledenen. En dat kan nog steeds, het is een mooie plek. Veel Utrechters kennen deze locatie in de Gansstraat als het Luie End: ‘daar zitten ze en liggen ze’ (gevangenis en begraafplaats).
Voormalig Huis van Bewaring en Pieter Baan Centrum
Er zijn op Soestbergen graven van bijzondere Utrechters te zien, zoals van architect Gerrit Rietveld, schilders Joop Moesman en Dolf Zwerver, maar ook schrijvers als Nicolaas Beets, W.G. van de Hulst, oprichter KNMI Buijs Ballot en kunstenares Dirkje Kuik. Bijzondere indrukwekkende grafmonumenten zijn er te zien, van grote familiegraven tot bijzonder eerbetoon aan dominees en onderwijzers. De maatschappelijke status is vaak, maar niet altijd, af te lezen aan het grafmonument.
Het bescheiden graf van schrijver, hoogleraar en dominee Nicolaas Beets.
In 1829 werd begraven binnen de stad verboden, om hygiënische redenen. Gemeente Utrecht kocht buitenplaats Soestbergen om er een begraafplaats aan te leggen. Het werd in 1830 aangelegd naar ontwerp van de bekende landschapsarchitect Jan David Zocher die ook het park langs de stadsbuitengracht ontwierp. Zocher hanteerde ook op Soestbergen de Engelse landschapsstijl, met slingerende paden en doorkijkjes. De beplanting met cypressen, taxussen en treurwilgen maar ook veel bloesem past bij de melancholie van deze plek.
Zicht op de grafheuvel van Zocher.
De ronde grafheuvel van 65 meter breed met 250 graven, de ring van Zocher, is uniek in Europa. In ringen zijn grafkelders aangelegd met bovenaan in het midden een knekelput. De grafheuvel is destijds ontworpen als vervanging voor de graven van belangrijke Utrechters die in en rond de kerken lagen. De heuvel biedt een bijzonder uitzicht over het groen. Eind vorige eeuw is de heuvel gerestaureerd en sindsdien zijn er weer keldergraven beschikbaar.
Kovelswade
Omdat de Eerste Algemene Begraafplaats Soestbergen rond het jaar 1900 vol begon te raken, besloot men in 1901 Kovelswade aan te leggen. Het ontwerp van de begraafplaats is afkomstig van gemeentearchitect F.J. Nieuwenhuis. Hij ontwierp onder meer het voorplein, het hekwerk, binnenplein en het lanenstelsel in de vorm van een kruis. Er is een bijzondere koepelvormige aula.
Tips
Plattegrond: Gemeente Utrecht heeft een mooie plattegrond voor een wandeling over Soestbergen, deze is vlak achter de ingang uit een kastje te halen.
Podcast: Carine van Santen heeft haar ervaring bij Radio 1 ingezet voor een serie podcasts over een aantal bekende Utrechters die zijn begraven op Soestbergen.
Video: Op Youtube is de documentaire Zielen van Utrecht uit 2020 te zien: https://youtu.be/DWh-vOgfaPs
Wim Smit schreef in Maandblad Oud-Utrecht over de symboliek op de grafmonumenten, zie de bijlage onder deze pagina.
Bijlage(n)
Een wandeling over Soestbergen.pdf