Nieuws

Het was bomvol in het kleinste café van Utrecht, Café Joost aan Achter Sint Pieter 3, waar de bijeenkomst plaats vond. In een korte inleiding bedankte Paul Krijnen, de drijvende kracht achter de gevelsteen, namens Het Geveltekenfonds de partners voor hun bijdrage: gemeente Utrecht, Centrummanagement Utrecht, de vereniging Oud-Utrecht en in het bijzonder de huidige bewoners van Achter Sint Pieter 7. Extra aandacht was er voor beeldhouwer Toon Rijkers en voor Laurens Schoemaker die al tien jaar geleden het idee opperde een gevelsteen voor Herman Saftleven te plaatsen.

Bij de onthulling van de gevelsteen door Eva Oosters en Laurens Schoemaker

Stenen vertellen verhalen
Vervolgens was het woord aan Eva Oosters, wethouder Cultuur van de gemeente Utrecht. Ook zij roemde het initiatief. “Het Utrechts Geveltekenfonds dat in 1977 door Oud-Utrecht is opgericht doet al jarenlang geweldig werk om gevelstenen in de stad te behouden. De stenen vertellen ons verhalen die we niet mogen vergeten.” Zij memoreerde de relatie tussen Saftleven en de stormramp van 1 augustus 1674, afgelopen zomer precies 350 jaar geleden. De kunstenaar maakte de storm mee en legde hem vast in een indrukwekkende serie ruïnetekeningen van de Domkerk en de Pieterskerk. Maar ook zijn andere werk noemt ze van groot belang voor onze kennis van Utrecht in de zeventiende eeuw. “Onze stad was in die tijd al een heel belangrijke plek in Nederland op het gebied van kunst, en dat mag best vaker verteld worden.”

Kunstenaarskringen
Daarna ging Saftleven-kenner Laurens Schoemaker nader in op leven en werk van de in 1609 in Rotterdam geboren schilder. Zijn vader en broer Cornelis waren in Rotterdam ook actief als kunstenaar. Herman kwam waarschijnlijk in 1629 in Utrecht wonen, als jonggezel op het Jansdam. Hij trouwde in 1633 in de Domkerk met Anna van Vliet (1613-1684). Ze was aanwerpeling in het goudsmidsgilde. Ze kochten het huis Achter Sint Pieter 7 in 1639, maar waarschijnlijk huurden ze het al enige jaren van Anna's voogd, de Utrechtse magistraat Godard Van Reede, die iets verderop woonde aan de Drift. Ze bleven er bijna 50 jaar. 

Middenschip Domkerk, Herman Saftleven, 1675 (Het Utrechts Archief)

De carrière van Saftleven verliep voorspoedig, hij had invloedrijke klanten in de buurt, zoals de steenrijke verzamelaar Willem van Wyttenhorst aan de Drift en de Utrechtse regent Johan Strick van Linschoten bij het Pieterskerkhof. Al in 1635 schilderde hij voor Frederik Hendrik en Amalia van Solms. Het gezin Saftleven breidde uit, ze kregen zeven kinderen waarvan er drie verdrietig genoeg vroegtijdig overleden. Herman Saftleven is hier bekend en Utrechts in veel van zijn werk. Maar er hangen ook werken van hem in musea als het Louvre in Parijs, het Metropolitan Museum in New York, de Alte Pinakothek in München, en in eigen land in musea als het Rijksmuseum, Boijmans van Beuningen, Centraal Museum en Het Utrechts Archief.

Veelzijdig kunstenaar
Saftleven heeft heel veel gemaakt en verveelt nooit, aldus Schoemaker. “Anders dan andere schilders die vlakbij woonden, zoals Adam Willaerts de zeeschilder en Joost Cornelisz Droochsloot de historieschilder, wist hij tot het einde toe kwaliteit te leveren en te innoveren met nieuwe reeksen.” Zo maakte hij naar aanleiding van Italianiserende schilderijen van onder andere Jan Both zijn versies met geschilderde Rijnlandschappen, en op latere leeftijd mooie tekeningen van tropische planten op buitenplaats Vijverhof in Nieuwersluis voor Flora Batava Agnes Block. “Een mooie instapkunstenaar om met kunst vertrouwd te raken” noemt Schoemaker hem tijdens de bijeenkomst, om grappend te vervolgen met “maar je komt er nooit meer vanaf.”

Twee bijzondere tekeningen
De nu onthulde gevelsteen is gebaseerd op twee bijzondere tekeningen, de ene van 1675 met een doorkijkje vanuit het in 1674 bij de zomerstorm weggewaaide middenschip van de Domkerk naar de Domtoren, uit de collectie van Het Utrechts Archief, de andere een zelfportret van tekenaar Herman Saftleven, uit de National Galleries of Scotland. Hij tekent op een los vel op een tekenplank die leunt tegen een stok die hij in de grond heeft gestoken. Een bijzonder detail is dat de klok van de Domtoren op half acht staat, het tijdstip van de storm.

Zelfportret, Herman Saftleven, 1672 (National Galleries of Scotland)

Meer weten
Wie meer wil lezen over Saftleven raden we allereerst de uitgebreide RKD study In de voetsporen van Herman Saftleven: De Utrechtse stadswaltekeningen aan. Daarnaast is de video van ons historisch café met Laurens Schoemaker de moeite van het bekijken waard.