Nieuws

Hein Hundertmark is bouwhistoricus bij Erfgoed gemeente Utrecht en werk daarnaast als zelfstandig bouwhistoricus.

De Steenweg is een bekende winkelstraat met een zeer vroege oorsprong. Hier was het hart van de oude handelswijk Stathe, waar al in de 8e eeuw handelsactiviteiten plaatsvonden. Deze wijk ontwikkelde zich in de middeleeuwen tot het centrum van de stad Utrecht. Dat blijkt wel uit het feit dat bisschop Godebald in 1127 tevergeefs probeerde twee van de vier jaarmarkten, die van oudsher in de Stathe werden gehouden, te verplaatsen naar het nieuw gegraven zuidelijke deel van de Oudegracht. Hij herzag zijn besluit met het argument dat Stathe voor de handel toch het meest geschikt was, want daar stonden ‘de stevigste en best gebouwde huizen’.

Tot in het begin van de 16e eeuw stond ook het Utrechtse raadhuis aan de Steenweg, Het Schoonhuis genaamd. Later was daarin de lakenhal Het Wanthuis ondergebracht. In de Donkerstraat, een zijstraat van de Steenweg, was de Schepenbank gevestigd. Vanwege de handelsactiviteiten bouwde handelaren hier al in een vroeg stadium hun huizen. Deze van oorsprong middeleeuwse handelshuizen zitten vaak nog ‘verborgen’ achter de huidige winkelpuien. Alleen tijdens bouwwerkzaamheden komen ze soms kortstondig in het zicht.

Kaarsnissen

Steenweg 34-38, gelegen op de hoek van de Donkerstraat, is zo’n winkelpand waarin het restant van een vroeg 13e-eeuws handelshuis zit verborgen. Bijzonder is dat dit huis kort na de introductie van de baksteen rond 1200 werd gebouwd. Het is daarmee een van de oudste bakstenen huizen van Utrecht. Hiervan is in het huidige winkelpand nog één muur behouden. Deze muur, die geen beschermde monumentenstatus had, is in 2005 grotendeels doorbroken om drie winkelruimten aan elkaar te verbinden. Voorafgaand aan deze verbouwing is het historische muurwerk bouwhistorisch gedocumenteerd.

Het 13,5 meter lange muurwerk is opgetrokken uit grote bakstenen, zogenoemde kloostermoppen, gemetseld in Vlaams verband. Zowel op de begane grond als de eerste verdieping zijn in de muur zogenoemde kaarsnissen aangebracht. Dit zijn kleine nissen waarin een kaars of olielampje werd gezet voor de verlichting van een ruimte. Kaarsnissen speelden ook een rol in het eigendomsrecht: de muur behoorde toe aan diegene aan wiens zijde van de muur de nis zat.

In de kelder is een grote ronde boog aanwezig van de oorspronkelijke fundering. Het oude handelshuis was dus aanvankelijk niet onderkelderd. De huidige kelder is later in de middeleeuwen tussen de funderingsbogen ingegraven. Ook zijn dichtgezette balkgaten aangetroffen van de oorspronkelijke balklaag. De balken waren opgelegd op een randbalk, ondersteund door natuurstenen consoles. Hieruit kunnen we de oorspronkelijke opzet van het handelshuis reconstrueren.

Het huis had een begane grond, die ruim een meter lager lag dan het huidige straatniveau, en daarbovenop een verdieping en een zolder. Het huis was 7,5 meter breed en 19 meter lang en lag met de voorgevel aan de Donkerstraat. Een haard is niet aangetroffen; die bevond zich vermoedelijk in de tegenovergelegen zijgevel aan de Steenweg. Die muur is verdwenen nadat het grote handelshuis in de loop van de middeleeuwen in drieën is gesplitst. De voorgevel is daarbij verplaatst van de Donkerstraat naar de Steenweg. Tegenwoordig resteert van het oorspronkelijke huis alleen nog het beschreven muurwerk, dat als een van de oudste bakstenen muren van grote waarde is voor de bouwgeschiedenis van de stad.

Plattegronden en doorsnedes (klik voor vergrotingen)

Kelderplattegrond van de panden Steenweg 34-38. Oorspronkelijk was er sprake van drie grote middeleeuwse huizen georiënteerd op de Donkerstraat, met het handelshuis als hoekpand. Met een rode stippellijn is de oorspronkelijke omvang van het handelshuis aangegeven. Tekening: Hein Hundertmark 2005.

Plattegrond van de begane grond van Steenweg 34-38. Het oorspronkelijke handelshuis is in drie afzonderlijke winkelpanden opgedeeld. Met een rode stippellijn is de oorspronkelijke omvang van het handelshuis aangegeven. De rode pijlen markeren drie van de vier gevonden kaarsnissen. Tekening: Hein Hundertmark 2005.

Dwarsdoorsnede Steenweg 34. Met rode stippellijnen zijn de oorspronkelijke vloerniveaus en de kap gereconstrueerd. De rode pijlen markeren de kaarsnissen op de begane grond en verdieping. Tekening: Hein Hundertmark 2005.

Langsdoorsnede van Steenweg 34-36 met daarin getekend het oorspronkelijke metselwerk van de zijgevel van het kort na 1200 gebouwde handelshuis. De vier kaarsnissen zijn met rode lijnen aangeven. In de kelder is een funderingsboog zichtbaar. Tekening: Hein Hundertmark 2005.